پنج نصیحت لقمان حکیم به پسرش

امام صادق علیه السلام ـ در بیان سفارش لقمان علیه السلام به پسرش ـ :

ای پسرم ! اگر محتاج پادشاه شدی، زیاد پافشاری نکن و نیازت را جز در جای مناسبِ درخواست، از او نخواه، و آن، زمانِ خشنودی و نشاط اوست و در درخواست حاجت، بی قراری نکن؛ چرا که برآورده شدن آن، به دست خداست و آن هم زمان هایی دارد ولی به خدا علاقه نشان بده و از او درخواست کن و انگشتانت را به سوی او بجنبان .
ای پسرم! [متاع] دنیا اندک است و عمر تو کوتاه.

ای پسرم! از حسد بپرهیز، که در شأن تو نیست، و از بد اخلاقی دوری کن، که از سرشت تو نیست؛ چرا که تو با آن دو، جز به خودت زیان نمی رسانی، و هر گاه خودت زیان رسانِ خود بودی ، زحمت دشمنت را درباره کارت کم کرده ای؛ زیرا دشمنیِ تو با خودت، زیان بارتر از دشمنیِ دیگری است.

ای پسرم! کار خوبت را برای اهلش انجام بده و در آن ، از خدا پاداش بخواه . [در خرج کردن ]میانه رو باش و از ترس فقر و فلاکت، [از خرج کردنْ ]خودداری نکن؛ ولی ریخت و پاش هم نکن.

ای پسرم! سرور اخلاق حکیمانه دین خدای متعال است . مَثَل دین ، مانند درخت استوار است ؛ ایمان به خدا آب آن است و نماز ریشه های آن ، و زکات تنه آن ، و برادری در راه خدا شاخه های آن ، و اخلاق نیکْ برگ های آن ، و بیرون آمدن از گناهان ، میوه آن . و همان گونه که درخت ، جز با میوه پاکیزه به کمال نمی رسد، دین نیز جز با بیرون آمدن از محرّمات، کامل نمی گردد.

ای پسرم ! هر چیزی نشانه ای دارد که بدان شناخته می شود. دین نیز سه نشانه دارد: پاک دامنی ، دانش، و بردباری.

متن حدیث:

مالإمام الصادق علیه السلام :قالَ لُقمانُ لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ ، إنِ احتَجتَ إلَی السُّلطانِ فَلا تُکثِرِ الإِلحاحَ عَلَیهِ ، ولا تَطلُب حاجَتَکَ مِنهُ إلاّ فی مَواضِعِ الطَّلَبِ ، وذلِکَ حینَ الرِّضا وطیبِ النَّفسِ ، ولا تَضجَرَنَّ بِطَلَبِ حاجَةٍ ؛ فَإِنَّ قَضاءَها بِیَدِ اللّه ِ ولَها أوقاتٌ ، ولکِنِ ارغَب إلَی اللّه ِ ، وسَلهُ ، وحَرِّک أصابِعَکَ إلَیهِ .
یا بُنَیَّ ، إنَّ الدُّنیا قَلیلٌ ، وعُمُرَکَ قَصیرٌ .
یا بُنَیَّ ، اِحذَرِ الحَسَدَ فَلا یَکونَنَّ مِن شَأنِکَ ، وَاجتَنِب سوءَ الخُلُقِ فَلا یَکونَنَّ مِن طَبعِکَ ، فَإِنَّکَ لا تَضُرُّ بِهِما إلاّ نَفسَکَ ، وإذا کُنتَ أنتَ الضّارَّ لِنَفسِکَ کَفَیتَ عَدُوَّکَ أمرَکَ ، لِأَنَّ عَداوَتَکَ لِنَفسِکَ أضَرُّ عَلَیکَ مِن عَداوَةِ غَیرِکَ .
یا بُنَیَّ ، اِجعَل مَعروفَکَ فی أهلِهِ ، وکُن فیهِ طالِباً لِثَوابِ اللّه ِ ، وکُن مُقتَصِداً ، ولا تُمسِکهُ تَقتیراً ، ولا تُعطِهِ تَبذیراً .
یا بُنَیَّ ، سَیِّدُ أخلاقِ الحِکمَةِ دینُ اللّه ِ تَعالی ، ومَثَلُ الدّینِ کَمَثَلِ الشَّجَرَةِ الثّابِتَةِ ، فَالإِیمانُ بِاللّه ِ ماؤُها ، وَالصَّلاةُ عُروقُها ، وَالزَّکاةُ جِذعُها ، وَالتَّآخی فِی اللّه ِ شُعَبُها ، وَالأَخلاقُ الحَسَنَةُ وَرَقُها ، وَالخُروجُ عَن مَعاصِی اللّه ِ ثَمَرُها ، ولا تَکمُلُ الشَّجَرَةُ إلاّ بِثَمَرَةٍ طَیِّبَةٍ ، کَذلِکَ الدّینُ لا یَکمُلُ إلاّ بِالخُروجِ عَنِ المَحارِمِ .
یا بُنَیَّ ، لِکُلِّ شَیءٍ عَلامَةٌ یُعرَفُ بِها ، وإنَّ لِلدّینِ ثَلاثَ عَلاماتٍ : العِفَّةَ ، وَالعِلمَ ، وَالحِلمَ.

"قصص الانبیاء، ص ۱۹۶- بحارالانوار، ج ۱۳، ص ۴۲۰"