گزارش ویژه تسنیم| «دماوند» با یک سورپرایز برمی‌گردد/ تغییر در رفتار موشک‌های ایرانی

گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم- امیر دریادار حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش، در حاشیه افتتاحیه مسابقات غواصی ارتش ها که به میزبانی نداجا در جزیره کیش برگزار می‌شود، در جمع خبرنگاران از طی شدن آخرین مراحل ساخت جدیدترین ناوشکن این نیرو در دریای خزر (ناوگان شمال) خبر داد؛ ناوشکن دماوند که قرار است جایگزین شناور قبلی با همین نام شود که در دی ماه سال 96 در بندرانزلی دچار سانحه شد.

ناوشکن دماوند از سری شناورهای کلاس موج است که ساخت آنها با ناوشکن جماران در ناوگان جنوب آغاز شد.

بعد از الحاق ناوشکن جماران در سال 88، ساخت شناورهای بعدی نیز دردستورکار قرار گرفت که نسبت به نمونه های قبلی از ویژگی‌های جدید و پیشرفته تر برخوردار بودند.

حالا ناوشکن دماوند2 جدیدترین شناور از این کلاس است که فرایند ساخت آن در شمال کشور با سرعت خوبی به پیش می‌رود.

در روزهای گذشته نیز ویدئویی از آزمایش شناوری این ناو در نزدیکی اسکله در فضای مجازی دست به دست شد که با تجزیه و تحلیل این تصاویر به نظر می رسد در ناو دماوند جدید، با تغییرات محسوسی در شکل روسازه روبرو خواهیم بود که برخی از این تغییرات شبیه به الگوهای ناوهای پنهان کار راداری هستند.

فیلم تست ناوشکن دماوند

همچنین روی دکل اصلی دماوند جدید، سازه ای مشابه با سازه مورد نیاز برای نصب رادار پیشرفته آرایه فازی چشم عقاب مشاهده می‌شود. این رادار جدیدترین دستاورد راداری متخصصان نیروی دریایی ارتش است که از چهار آنتن مجزا که در جهت های مختلف به صورت ثابت نصب می شوند تشکیل شده است. هر وجه این رادار (که هر وجه دارای 1000 المان است) توانایی ردگیری 100 هدف و رهگیری همزمان 3 هدف را دارد.

ناو جدید دماوند در حال تست شناوری در شمال کشور

دریادار خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش نیز در مصاحبه خود اعلام کرد که روی ناو دماوند، پرتابگرهای عمودی موشک نصب خواهد شد که مؤید گمانه زنی فوق الذکر است.

البته بخش دیگری در ناو دماوند که برای نصب پرتابگرهای عمودی مناسب است، قسمت جلوی محل نشست و برخاست بالگرد (در پاشنه) است. در واقع در اغلب شناورهای رزمی در دنیا همین دو محل برای نصب موشک های عمودپرتاب استفاده می شود.

در این ناو آمریکایی، موشک های عمود پرتاب در سینه ناو نصب شده اند

گذشته از جانمایی این پرتابگرها، دستیابی به این توان، یعنی نصب موشک های عمود پرتاب بر روی شناورها، یک پیشرفت قابل توجه در حوزه ساخت ناوشکن محسوب می‌شود که می‌تواند توانمندی رزمی شناورها در عرصه دریا را چندین برابر کند.

اگر می‌خواهید بدانید به کارگیری پرتابگر عمودی در ناو دماوند، چه قابلیت هایی به آن اضافه خواهد کرد، این گزارش را تا انتها بخوانید.

اساسا در روند ساخت یک شناور جنگی، پس از مشخص شدن رده وزنی، عامل محدود کننده در جهت تعیین میزان تجهیزات قابل نصب، فضای موجود در طبقات مختلف ناو و همچنین عرشه فوقانی آن است. این فضای در دسترس و انتخاب بهترین چیدمان برای تجهیزات، از آن جهت مهم است که حد قابلیت های رزمی دفاعی و تهاجمی شناور را محدود و تعیین می‌کند.

در گذشته پرتابگر موشک‌ ها روی عرشه شناورها به صورت افقی نصب می شدند. این روش هرچند ساده تر بوده و نیاز به رعایت الزامات مختلف طراحی برای موشک و پرتابگر را برطرف می‌کرد اما مساحت بالایی روی عرشه ناو را درگیر می‌کرد. در نتیجه طراحان به فکر توسعه روش پرتاب عمودی برای موشک‌ها افتادند.

به چهار پرتابگر موشک کروز نور بر روی پاشنه ناو الوند و میزان جایی که اشغال کردند، دقت کنید

به صورت سنتی، این پرتابگرهای عمودی برای موشک‌های پدافند هوایی و موشک‌های کروز ضداهداف زمینی استفاده شده‌اند و موشک های ضدکشتی عمدتاً همچنان از روی پرتابگرهای زاویه‌دار نصب شده به صورت افقی شلیک می‌شوند.

در طراحی‌های جدید، علاوه بر موشک‌های ضد کشتی، موشک‌های راهکُنشی (تاکتیکی) جدید با برد کوتاه -مانند نمونه دریاپایه موشک هلفایر- نیز به صورت عمودی نصب و پرتاب می‌شوند تا تعداد بیشتری موشک در دسترس باشد.

شلیک عمودی موشک هلفایر

شلیک موشک کروز از ناوچه های رده بویان روسیه

با توجه به اینکه مساحت مقطع یک موشک و به تبع آن، مساحت مقطع پرتابگر نسبت به طول آن بسیار کمتر است، پرتابگرهای عمودی، مساحت کمتری از عرشه ناو را اشغال کرده و در نتیجه در یک فضای مساوی، تعداد بسیار بیشتری موشک را می تواند جای داد.

البته این پرتابگرها در عوض، فضای بیشتری را در طبقات زیرین عرشه اشغال می‌کنند؛ مسئله‌ای که با کمی تغییر در طراحی طبقات پائینی خصوصاً از ابتدای طراحی، به راحتی قابل برطرف شدن است.

به عنوان مثال، در عرشه ناوی با عرض مشابه دماوند یعنی 10 متر، دو پرتابگر دوتایی موشک کروز دریایی با طول حدود 7 تا 8 متر به صورت زاویه‌دار نصب شده که تقریباً تمام عرض عرشه را اشغال کرده‌اند. این درحالیست که مقطع این پرتابگرها در حدود 40 تا 45 سانتیمتر و به صورت تقریباً مربع است. به عنوان مثالی از میزان تفاوت تعداد موشک قابل جای دهی در ناو، به صورت تئوری و بدون در نظر گرفتن هیچ عامل محدود کننده دیگری، با فرض مساحت اشغال شده 7 متر در 50 سانتیمتر توسط هر پرتابگر افقی یا مایل پرتاب، در همان مساحتی که 4 موشک نصب شده است، می توان 56 پرتابگر عمودی با مقطع 50 * 50 سانتیمتر نصب کرد.

جای‌گذاری موشک عمود پرتاب در ناو رزمی چینی

مقایسه اشغال فضا برای موشک های مایل پرتاب و عمود پرتاب جالب توجه است. سمت چپ 8 فروند موشک کروز مایل پرتاب نصب شده و در کار آن 64 پرتابگر موشک عمود پرتاب دیده می‌شود.

از دیگر مزیت‌های پرتاب موشک‌ها به صورت عمودی، این است که با توجه به قرارگیری مرکز جرم مجموعه موشک‌ها نزدیک به مرکز ثقل کلی شناور، پایداری ناو راحت‌تر تأمین می شود حال آنکه در صورت نصب تعداد زیادی موشک روی عرشه فوقانی، حفظ پایداری ناو پیرامون محور افقی در دریای مواج، به یک چالش طراحی بسیار مهم تبدیل می شود. در واقع با هرچه پائین تر رفتن موشک ها در داخل بدنه ناو، به افزایش حاشیه پایداری ذاتی شناور کمک می شود. این امر برای موشک های کروز و پدافند هوایی که بدون پرتابگر، جرم هایی از 700 تا بیش از 1000 کیلوگرم دارند بسیار محسوس است.

قابلیت مهم دیگری که با روش پرتاب عمودی حاصل می شود، امکان شلیک موشک به هر جهت لازم است. در واقع پرتابگرهای زاویه‌دار نصب شده به صورت افقی، یا دارای زاویه ثابت هستند مانند پرتابگر موشک‌های کروز ضدکشتی یا باید برای چرخش به سمت و راستای هدف، زمان صرف کنند. این امر سرعت واکنش را خصوصاً نسبت به اهداف هوایی کاهش می‌دهد و از آن مهمتر در صورت نیاز به شلیک به سمت چند هدف با فاصله زیاد از هم، پرتابگر مجدداً باید برای شلیک به سمت هدف بعدی زمان صرف کند یا موشک با صرف انرژی جنبشی خود، به سمت هدف تغییر مسیر دهد که سبب کاهش برد مؤثر آن می شود.

نمونه‌ای از شلیک موشک پدافند هوایی استاندارد از روی ناو آمریکایی

پرتاب عمودی این امکان را ایجاد می‌کند که موشک‌ها پس از شلیک به سمت هدف تغییر جهت داده و در نتیجه امکان شلیک‌های پیاپی به سمت اهدافی با فواصل و زوایای کاملاً دور از هم فراهم شود. البته برای پرتاب موشک‌ها به صورت عمودی هم نیاز به در نظر گرفتن تمهیداتی روی موشک و پرتابگر آن است.

شیوه پرتاب عمودی موشک به دو روش پرتاب سرد و گرم تقسیم می شود. در روش پرتاب سرد، مشابه سامانه اس-300 و تور-ام-1، گاز فشرده ای از داخل پرتابگر، موشک را تا ارتفاع مشخصی به صورت عمودی پرتاب کرده و سپس موتور اصلی موشک روشن می‌شود.

در این روش، عمر نهایی پرتابگر بیشتر شده و می توان به دفعات از آن استفاده کرد اما وزن و حجم ناشی از سامانه پرتاب سرد برای هر محفظه پرتاب، به کل سامانه اضافه می‌شود ضمن اینکه تأمین قابلیت اطمینان کافی برای سامانه پرتاب سرد نیز به دشواری در مراحل طراحی و توسعه می افزاید.

در روش پرتاب گرم، موشک با موتور راکتی خود از داخل محفظه با سیلو خارج می شود و در نتیجه نیاز به هیچ سامانه اضافی نیست اما به دلیل وارد شدن تنش‌های مکانیکی و حرارتی ناشی از روشن شدن موتور راکتی در داخل محفظه، یا باید پذیرفت که پرتابگرها یکبار مصرف باشند و یا هزینه بالاتری برای ساخت پرتابگر با عمر چندین پرتاب صرف کرد.

از سوی دیگر به دلیل تأمین انرژی مورد نیاز برای حرکت عمودی موشک از پیشران خود موشک، از برد نهایی آن کاسته می شود. برای رفع این مشکل، برخی موشک‌های عمود پرتاب به صورت دو مرحله‌ای ساخته می شوند تا دستیابی به برد مطلوب، ممکن شود.

موشک عمود پرتاب باید به روشی به سمت هدف تغییر جهت دهد. با توجه به اینکه در نقطه اوج حرکت عمودی، موشک فاقد سرعت است، امکان تغییر مسیر با بالک های آیرودینامیکی ممکن نیست. در نتیجه دو راه پیش روی قرار می گیرد: اول آنکه با استفاده از سامانه تغییر بردار رانش نصب شده در نازل (خروجی موتور) کار تغییر مسیر صورت می‌گیرد (مانند سامانه اس-300). در این زمینه کشورمان دارای تجربه بسیار زیادی است زیرا موشک های بالستیک خانواده شهاب و نیز موشک های سجیل با استفاده از همین روش، هدایت می شوند.

سامانه کنترل بردار رانش نصب شده در خروجی نازل برای موشک های خانواده اس-300 و اس-400

یا با استفاده از موتورهای راکتی کوچک نصب شده در بدنه موشک و عمدتاً نزدیک به دماغه، تغییر جهت لازم به سمت هدف ایجاد شود. هر یک از این دو روش نیز مزایا و معایب خاص خود را دارد که بسته به سایر پارامترهای طراحی موشک و خصوصاً مأموریت آن بررسی و انتخاب می شود. در این زمینه نیز در عرصه موشکی و فضایی در ایران، تجربیاتی وجود دارد.

تغییر جهت در موشک تور-ام-2 (مشابه تور-ام-1) با راکت های کوچک در نزدیکی دماغه

با این تفاسیر، همانطور که پیشتر نیز گفته شد، خبر به کارگیری موشک‌های عمود پرتاب روی ناوهای ایرانی -که نیاز بسیار مهمی نیز در جهت توسعه قابلیت های رزمی شناورهای نیروی دریایی ارتش است- به معنی اجرای پروژه هایی هم در جهت طراحی موشک متناسب با این روش پرتاب و هم طراحی و توسعه پرتابگر خاص آن است.

اینکه چه نوع موشک‌هایی برای این منظور در ناو دماوند در نظر گرفته می‌شود، خود بحث دیگری است. نیازمندی فوری و غیرقابل تأخیر ناوهای جنگی ایران چه انواع رزمی و چه پشتیبانی به رده های مختلف پدافند هوایی موشکی، از دیرباز روشن و مشخص بوده است.

حتی در رده موشک‌های دوش پرتاب برای انهدام اهداف کوچک مانند ریزپرنده ها، بالگردها و موشک‌های کروز مادون صوت هم نیاز به توسعه پرتابگرهای با تعداد بالای موشک مورد نیاز است. اما پرتابگر عمودی در صورت اختصاص به موشک های پدافند هوایی، برای موشک های کوتاه برد که از نمونه های مشابه خارجی آن می توان به تور-ام-1 روسی اشاره کرد یا موشک های با برد متوسط و بالا مانند سامانه موشکی استاندارد آمریکا در نظر گرفته می‌شود.

شلیک موشک عمود پرتاب استاندارد از روی ناو آمریکایی

موشک‌های عمود پرتاب زمین پایه در رده پدافند هوایی در ایران پیشتر توسعه یافته است. سامانه باور-373 به عنوان اولین سامانه بومی دوربرد و راهبردی، از پرتابگرهای عمودی برای شلیک موشک‌های صیاد-4 استفاده می‌کند اما موشک‌های پدافند هوایی مایل پرتاب که پتانسیل تبدیل به نمونه عمودپرتاب دریاپایه را دارند را می‌توان صیاد-2 و3 و موشک‌های طائر2 دانست.

این موشک‌ها طول کمتری نسبت به صیاد-4 داشته و راحت‌تر در داخل بدنه ناوی مثل دماوند جای میگیرند. در صورت صحت گمانه پدافند هوایی بودن پرتابگرهای عمودی ناو دماوند و در نظر گرفتن عرض دستکم 10 متری این ناو، می توان به کارگیری 8 تا 12 فروند موشک را در کمترین حالت گمانه زنی کرد.

با توجه به سابقه درخشان کشورمان در حوزه پدافند هوایی بویژه در سال های اخیر و طراحی و ساخت چند سامانه پدافندی بومی و کارآمد -نظیر سامانه موشکی سوم خرداد که چندی قبل توانست هواپیمای بدون سرنشین پیشرفته امریکایی را مورد اصابت قرار دهد- می‌توان امیدوار بود که بزودی با تجهیز شناورهای نیروی دریایی به سامانه دفاع هوایی موشکی، یکی از بزرگترین نیازهای این بخش نیز برطرف شود.

همانطور که پیشتر اشاره شد، به دلایلی، به کارگیری موشک ضدکشتی به صورت عمود پرتاب چندان مرسوم نبوده و تاکنون تنها نمونه های معدودی موشک ضدکشتی به صورت عمودپرتاب توسعه یافته است اما با توجه به برد بالای موشک هایی مانند قدیر با برد 300 کیلومتر و نمونه برد دو برابری آن که چند سال پیش توسط وزیر دفاع سابق، سردار دهقان وعده داد شد، احتمال به کارگیری این نوع موشک به صورت عمودپرتاب نیز ممکن است. البته در این حالت نیاز به بازطراحی موشک‌های کروز ضد کشتی ایرانی وجود دارد. موشک‌های کروز دریایی جدید متعددی هم در دنیا با الزام شیوه پرتاب عمودی طراحی شده اند.

نمونه ای از موشک کروز عمود پرتاب فرانسوی

یک گمانه دیگر که البته با احتمال بسیار کم می توان آن را مطرح کرد -خصوصاً در مورد شناورهای جنگی مستقر در ناوگان شمال- امکان به کارگیری موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی در پرتابگرهای عمودی است.

این نوع موشک‌ها به دلیل طول نسبتاً زیاد حدود 7 متری (با احتساب موتور شتاب دهنده اولیه) فضای زیادی اشغال می‌کنند. هم در نمونه‌های آمریکایی و هم نمونه‌های جدید روسی، این موشک‌ها در پرتابگرهای عمودی در ناوهای جنگی مستقر شده اند. هرچند با توجه به چینش مسائل دفاعی در شمال کشور، لزوم مستقر شدن کروزهای زمینی برد بلند در ناوهای جنگی اولویت پائینی دارد اما برای ناوهای جنگی در ناوگان جنوب که به مأموریت های راهبردی در آب های دور فرستاده می شوند، تجهیز به موشک های کروز ضد اهداف زمینی خصوصاً نمونه های دوربرد سبب جهش ارزش راهبردی آنها در چهارچوب کلی سیاست های نظامی جمهوری اسلامی ایران می شود.

در واقع ناو جنگی که علاوه بر تجهیزات سنتی خود شامل توپخانه، موشک ضدکشتی و اژدر، به موشک‌های پدافند هوایی برای دفاع از خود، موشک‌های برد بلند پدافند هوایی برای ایجاد منطقه خطر با مساحت بزرگ برای هواگردهای دشمن و نیز موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی برخوردار باشد به یک مؤلفه نظامی با قابلیت اعمال سیاست های مدنظر کشور دارنده ناو تبدیل می شود؛ امری که در صورت تحقق در ناوگان نیروی دریایی راهبردی ارتش، بخش بزرگی از راه رسیدن به نیروی دریایی در تراز جمهوری اسلامی ایران را طی خواهد کرد.

انتهای پیام/