«درپی عشق دویدن»؛ حاصل نگاه جدی انجمن تئاتر انقلاب به نمایشنامه‌نویسی

به گزارش ایکنا؛ کتاب «درپی عشق دویدن» که شامل مجموعه داستان‌ها و نمایشنامه‌های تئاتر دفاع مقدس است، چندی است که به همت نشر ساقی و انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس تهیه و تدوین و روانه بازار شده است. به همین مناسبت با سعید تشکری، از نویسندگان مطرح و شناخته شده تئاترانقلاب و دفاع مقدس درباره این کتاب به گفت‌وگو نشستیم. از سعید تشکری در این کتاب ۹ داستان اولین شهید خانواده، بابا، تعبیر، جان‌پناه، خالد، خوش آمدی، زخم، من هستم گیلگمش، نخل‌های سوخته و نمایشنامه من هستم گیلگمش را به رشته تحریر درآمده است. در ادامه این گفت‌وگو از نظر می‌گذرد:

کتاب درپی عشق دویدن بر اساس چه ضروریتی تهیه و تدوین شد؟

در حدود ۱۰ سال قبل که بخش نمایشی جشنواره امام رضا (ع) فعال‌تر و پیگیرتر، بخش تولید نمایشنامه را انجام می‌داد، استاد نصرالله قادری با من تماس گرفتند مبنی بر اینکه می‌خواهند کتابی در حوزه ادبیات دراماتیک رضوی به وجود بیاورند. توضیح دادند که این کتاب متشکل از چند نویسنده خواهد بود با این هدف که کتاب به وجود آمده، منبعی برای نمایشنامه‌نویسان باشد. ضرورتی که در آن دوران حس شد همان افت شدید متن‌های دراماتیک رضوی بود، با توجه به همین ضرورت استاد قادری تصمیم گرفتند این خلأ را پر کنند.

واقعیت این است که اگر ما همینقدر ساده به کتاب‌های قادری در حوزه نظری توجه کنیم این کتاب‌ها به شدت منابع تکرارناپذیری هستند. طبیعتاً نقش وی در این دو کتاب که با این رویکرد به وجود آمد به نام «یک قمقمه کوثر» و کتاب «درپی عشق دویدن» بسیار مهم و پررنگ بوده است. در «یک قمقمه کوثر» مشکلی که وجود داشت، نبود نمونه اثر بود. به گونه‌ای که بعضی از نمایشنامه‌نویسان برای بهره‌گیری از کتاب دچار سردرگمی می‌شدند و نمی‌توانستند طرح‌های دراماتیک را به خوبی به اثری نمایشی تبدیل کنند. در کتاب «درپی عشق دویدن» با آوردن نمونه‌هایی که ابتدا طرح آمده است و بعد یک نمونه نمایشنامه از هر نویسنده، این مشکل مرتفع شده است.

بزرگترین مانع ما برای رسیدن به جریان‌سازی تئاتر مقاومت و تئاتر دفاع مقدس این است که از اقتباس فراری هستیم. این کتاب محصول فضایی است که در آن اقتباس، جدی‌ترین رفتاری است که نویسندگان کوشش می‌کنند به آن برسند. در کتاب «درپی عشق دویدن» کار به تکامل رسید به این صورت که نمایشنامه نیز در میان طرح‌ها آورده شده است. واقعیت این است که ما در حوزه تئاتر رضوی و تئاتر دفاع مقدس، نمی‌توانیم بدون اعتقاد نمایشنامه بنویسیم. نمایشنامه‌نویسانی که در کتاب «درپی عشق دویدن» آثار خود را ارائه کرده‌اند، از این واقعیت و قاعده مستثنی نبودند و خود نیز به این موضوعات اعتقاد راسخ داشته‌اند و پیشینه‌ای در این حوزه‌ها دارند. اگر ما بخواهیم نقش قادری و حامی این مجموعه را برداریم، می‌توانیم به چنین اثری دست پیدا کنیم؟! قطعاً پاسخ منفی خواهد بود.

حدود یکسال نگارش کتاب «درپی عشق دویدن» به طول انجامیده است. نویسندگان در ابتدا شروع به مطالعه و پژوهش کردند و از منابع دست اول و موثق طرح‌هایی را اقتباس کردند، پس از استخراج و نگارش طرح‌ها آن‌ها را در جمع مطرح کردن و گاهی آن را ارتقا دادند و در نهایت تعداد محدودی انتخاب شدند و از آن تعداد محدود تنها یکی از آن‌ها به پیشنهاد خود نویسنده به نمایشنامه تبدیل شد. در تمام دوره‌ای که این کتاب در حال نگارش بود نویسندگان آن با استاد قادری در ارتباط بودند.

نکته دیگری که درباره این کتاب وجود دارد این است که ما معمولاً در کار‌های گروهی ضعیف هستیم. این ضعف و کاستی دلیل‌های مختلفی دارد که یکی از مهمترین دلایل آن می‌تواند دبیر علمی گروه باشد. حالا در بعضی مواقع افراد گروه، دبیر علمی را قبول ندارند و او را نمی‌توانند در آن جایگاه ببینند؛ اما این مشکل و ضعف در کار گروهی ما وجود نداشت، زیرا همه به خوبی می‌دانستیم که نصرالله قادری به حق در جایگاه درستی در گروه نشسته است. همچنین حامی گروه نیز شرط اساسی موفقیت یا شکست محسوب می‌شود. خوشبختانه ما در این اثر به صورت خیلی ممتازی از حمایت انجمن تئاترانقلاب و دفاع مقدس بهره‌مند شدیم.

اساس انتخاب نویسندگان و برگزیده شدن آثارشان در این کتاب چه بود؟

پیشینه آن نویسندگان، دلیل اصلی انتخاب آن‌ها بوده است. پیشینه‌ای که برای اهالی تئاتر قابل احترام و اعتنا است. ما در این گروهی که اسمشان در کتاب آمده، توریست نداریم؛ یعنی افرادی که آمده‌اند و نمایشنامه‌ای نوشته‌اند و به سرعت سراغ هنر دیگری می‌روند. افرادی که نامشان در این کتاب آمده است، تأثیرگزارترین افراد در عرصه تئاتر دفاع مقدس و رضوی هستند. این حرفم به گواه آثار خودشان و آثار منتشر شده‌شان و حتی تولیدات ادبیات و هنری است که تا به حال انجام داده‌اند. این افراد از حالتی که هر شخص بگوید «نظر من این است» خارج شده‌اند و به استاندارد رسیده‌اند. چه بسا در شرایط مشابه طرح‌های این نویسندگان همیشه دچار بازخورد‌های منفی و عمدتاً سلیقه‌ای قرار گرفته است.

ازنظر علمی این کتاب ویژه چه کسانی تهیه و تدوین شده است؟

این کتاب برای دو گروه بسیار مفید خواهد بود. گروهی که می‌خواهند پژوهش انجام دهند. پژوهشگرانی که می‌خواهند در حوزه ادبیات دفاع مقدس تأثیر اقتباس را در تولید اثر دراماتیک به وضوح ببینند. اگر ما بپذیریم که تولید ادبیات دفاع مقدس متکی به روایت‌های مکتوب و مستند است این کتاب کمک می‌کند که رابطه بین مستند بودن و دراماتیک‌سازی شناخته شود. کتاب‌هایی که برای نگارش این کتاب انتخاب شده‌اند کتاب‌های بسیار جدی هستند که در حوزه دفاع مقدس به وجود آمده‌اند. گروه دیگر نمایشنامه‌نویسان هستند که به راحتی می‌توانند از این آثار بهره بگیرند. این اثر نویسندگان را به سمت روشنایی و حافظه روشنی از آنچه در دفاع مقدس روی داده است می‌برد.

نقش انجمن تئاترانقلاب و دفاع مقدس در تهیه کتب تخصصی نظیر این کتاب چیست؟

به نظر می‌رسد بزرگترین نقصانی که در حوزه ادبیات نمایشی داریم فقدان پژوهش در ارگان‌های برگزار کننده جشنواره‌های موضوعی است. ارگان‌های مختلف فرهنگی، جشنواره‌های موضوعی برگزار می‌کنند که برای آن سرمایه‌گذاری فکری نمی‌کنند. بیشتر به دنبال جشنواره‌های شکلی و موسمی هستند. انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در حقیقت به کاری جدی توجه کرده است که در آن به نویسندگانی اطمینان کرده است که بتوانند این کار را انجام بدهند و با پشتیبانی و اعتماد کردن به آن‌ها آثاری به وجود آمده است که برای دیگر نمایشنامه‌نویسان مدل فرضی، محتوایی و علمی به وجود آورده است. اگر این پشتیبانی از چنین کتابی گرفته شود، کتاب ماهیت خود را از دست خواهد داد.

آیا نظیر این کتاب را در تئاترکشور داریم؟

در تئاتر کشور وقتی باب پژوهش باز می‌شود بیشتر به طرف غرب می‌روند. پژوهشگاه‌های ما وقتی وارد این کار می‌شوند بخش ایرانی آن حذف می‌شود. مثلاً وقتی به سراغ تئاتر مقاومت می‌روند از نویسندگانی همچون برشت و آرابال و فوگارت یاد می‌کنند، اما الگو‌های مقاومت ما این افراد نیستند. این افراد الگو‌های نمایشی و ساختاری ما می‌توانند باشند نه الگو‌های محتوایی ما. حال چقدر می‌توانیم این الگو‌های رفتاری را در آثار خود پیدا کنیم که با تئاتر‌های ما هماورد باشد؟! مثلا اگر برشت نمایشی دارد به نام «تفنگ‌های ننه کارا» یا «دایره گچی قفقازی» الگو‌های رفتاری آن‌ها در دل فرهنگ خودشان جای دارد. کتاب «درپی عشق دویدن» کوشیده است الگو‌های رفتاری را از فرهنگ ایران بگیرد و به بدنه تئاتر پیشنهاد کند.

نمونه این کتاب تنها کتابی است که الگوی خودش است و آن هم «یک قمقمه کوثر» است. جای چنین اثری در حوزه ادبیات دراماتیک انقلاب اسلامی و نبود وقایع پیرامون آن به شدت احساس می‌شود. ما بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وارد فضای جنگ شدیم و تئاتر ترویجی و تعلیمی و تهییجی را گسترش دادیم و تئاتر تعقلی جایش به شدت خالی مانده است. اگر چنین اثری نیز طلوع کند ما شاهد بروز نمایشنامه‌نویسی در این حوزه خواهیم بود. این نقیصه در تئاتر عاشورایی و دینی ما نیز وجود دارد.

موضوعات نمایشنامه‌های این کتاب و داستان‌های انتخاب شده براساس چه ضوابط و موازینی بود؟

در اتاق فکر اولیه‌ای که این کتاب به تصویب رسیده است کتاب‌هایی مورد نظر ما بوده است که تیراژ بالایی داشته و مورد وثوق و مستند و همچنین تأثیرگذار باشند. تمام آثاری که در این کتاب آمده‌اند اقتباسی هستند و تمایلات ذهنی ندارند و براساس عینیت شکل گرفته‌اند. عینیتی که محصول ادبیات شفاهی است و ادبیاتی که در آن مستند بودنش بیش از هر چیزی است. منظورم از اقتباس لزوما، اقتباس از کتاب نیست بلکه فراتر از آن اقتباس از رویداد‌ها و حوادث تاریخی که یکی از آن‌ها می‌تواند کتاب تاریخ شفاهی نیز باشد.

اتفاق خوبی که در این کتاب افتاده است تقسیم بندی آن است. هر نویسنده فصل اختصاصی خود را دارد. به صورت تقریبا مشروحی نویسنده ابتدا معرفی می‌شود و خواننده متوجه می‌شود که این نویسنده چه سالی وارد کار تئاتر شده است، چه آثاری از او اجرا یا نگارش و به چاپ رسیده و چه جوایزی به دست آورده، به صورت کلی با چه کسی روبه‌رو می‌شویم. بخش بعدی طرح‌هایی از نویسنده آورده شده و در بخش بعد آن خواننده نمایشنامه‌ای هستیم که در بخش قبل طرحش را خوانده‌ایم.

و درپایان حرف آخر؟

در پایان آرزو می‌کنم استاد قادری بتوانند با همکاری که با انجمن تئاترانقلاب و دفاع مقدس دارند کتاب‌های قابل اعتناتر و اعتمادتری را هم به وجود بیاورند و برای ایشان و همکارانشان امید موفقیت‌های روزافزون دارم.

انتهای پیام