آزمایش اسپرم (سمن) تعیین می‌کند که در بدن یک مرد چقدر مایع منی تولید می‌شود. آزمایش اسپرم (سمن) تعیین می‌کند که در بدن یک مرد چقدر مایع منی تولید می‌شود. همچنین تعداد و کیفیت اسپرم موجود در نمونه مایع منی را نشان می‌دهد. این تست معمولاً یکی از اولین آزمایشاتی است که برای تشخیص مشکل ناباروری مرد انجام می‌شود. بیش از یک سوم زوج‌هایی که نابارور هستند، دارای مشکلات مایع منی و یا اسپرم هستند.

آزمایش مایع منی (تست سمن) برای تشخیص موارد زیر انجام می‌شود:

وجود مشکل ناباروری مرد
موفقیت آمیز بودن وازکتومی
موفقیت‌آمیز بودن برگشت وازکتومی

آزمایش‌هایی که ممکن است در طول آنالیز مایع منی (سمن) انجام شود عبارتند از:
حجم منی: میزان مایع منی ترشح شده در طی یک انزال اندازه‌گیری می‌شود.
زمان سیال شدن: در زمان انزال، مایع منی غلظت ژل مانندی دارد. به طور معمول منی در طی 20 دقیقه پس از انزال، از حالت ژل به مایع تبدیل می‌شود. زمان سیال شدن مایع منی اندازه‌گیری می‌شود.

تعداد اسپرم: تعداد اسپرم موجود در هر میلی‌لیتر از مایع منی که در طی انزال خارج شده، شمرده می‌‌شود.

مورفولوژی اسپرم: درصد اسپرم‌هایی که شکل طبیعی دارند، اندازه‌گیری می‌شود.
تحرک اسپرم: درصد اسپرم‌های موجود در مقدار مشخصی از مایع منی که به طور طبیعی رو به جلو حرکت می‌کنند، اندازه‌گیری می‌شود. این عدد تراکم اسپرم‌های متحرک نامیده می‌شود.

PH: میزان اسیدیته (pH کم) یا قلیایی (pH بالا) مایع منی اندازه‌گیری می‌شود.
شمارش گلبول‌های سفید: سلول‌های سفید خون به طور معمول در مایع منی وجود ندارد.
سطح فروکتوز: مقدار قند فروکتوز در مایع منی اندازه‌گیری می‌شود. فروکتوز انرژی مورد نیاز اسپرم را فراهم می‌کند.

نحوه آمادگی قبل از آزمایش اسپرم
ممکن است از شما خواسته شود تا به مدت 3 تا 7 روز قبل از این آزمایش از هر گونه فعالیت جنسی که منجر به انزال می‌شود، خودداری کنید. هدف از این کار اطمینان از این است که تعداد اسپرم شما در بالاترین حد خود است، همچنین نتیجه این آزمایش را قابل اعتمادتر می‌کند. در صورت امکان، توقف فعالیت جنسی قبل از آزمایش نباید بیشتر از 1 تا 2 هفته طول بکشد. زیرا وقفه طولانی در فعالیت جنسی می‌تواند منجر به کاهش تحرک و فعالیت اسپرم شود. حتماً در مورد هر دارو یا مکمل‌ گیاهی که مصرف می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید.

آزمایش اسپرم (سمن) چگونه انجام می‌شود؟
برای آزمایش سمن، لازم است تا یک نمونه از مایع منی خود را تهیه کنید. این کار معمولاً با انزال در یک ظرف نمونه‌گیری تمیز و مخصوص آزمایش انجام می‌شود.
رایج‌ترین روش برای جمع آوری مایع منی، خودارضایی است. پس از این عمل، شما باید مایع منی خود را مستقیماً در یک ظرف نمونه‌گیری تمیز وارد کنید. در طی این کار از لوبریکانت و لیز کننده آلت استفاده نکنید.

شما می‌توانید نمونه هنگام رابطه جنسی وخروج آلت تناسلی خود درست قبل از انزال، مایع منی خود را در یک ظرف نمونه تمیز بریزید. می‌توانید از این روش پس از عمل وازکتومی برای تست حضور اسپرم در مایع منی خود استفاده کنید. اما اگر قصد آزمایش برای ناباروری را دارید، به احتمال زیاد راه‌های دیگری به شما توصیه خواهد شد.

شما همچنین می‌توانید یک نمونه مایع منی خود را در هنگام رابطه جنسی با استفاده از کاندوم جمع آوری کنید. اگر مرتباً از یک کاندوم استفاده می‌کنید، لازم است قبل از استفاده آن را به خوبی بشویید. این کار به زدودن هر گونه پودر و یا روان کننده در کاندوم که ممکن است اسپرم را بکشد، کمک می‌کند.

اگر نمونه مایع منی خود را در خانه تهیه می‌کنید، باید در عرض نیم ساعت نمونه را به آزمایشگاه یا کلینیک تحویل دهید. نمونه مایع منی را دور از نور مستقیم خورشید نگه داشته و در معرض سرما و گرما قرار ندهید. اگر این کار را در یک روز سرد انجام می‌دهید، ظرف نمونه مایع منی را نزدیک بدن خود حمل کنید. این کار کمک می‌کند تا دمای اسپرم نزدیک به درجه حرارت بدن باقی بماند. از قرار دادن نمونه مایع منی در یخچال خودداری کنید.
از آنجا که نمونه مایع منی ممکن است روز به روز متفاوت باشد، ممکن است دو یا سه نمونه‌ مختلف در یک دوره 3 ماهه بررسی ‌شود. این کار به کسب نتایج دقیق تست کمک می‌کند.
آنالیز مایع منی معمولاً 6 هفته پس از وازکتومی به منظور بررسی میزان عملکرد آن انجام می‌شود.

چه عواملی بر نتیجه آزمایش اسپرم تأثیر می‌گذارد؟
در موارد زیر ممکن است شما قادر به آزمایش اسپرم نباشید و یا نتایج آن مفید نباشد:
اگر داروهایی مانند سایمتیدین (تاگامت)، هورمون‌های مردانه یا زنانه (تستوسترون و استروژن) و یا برخی از داروهای شیمی درمانی را مصرف کنید.
اگر از کافئین، الکل، کوکائین، یا توتون و تنباکو استفاده کنید.
اگر از داروهای گیاهی یا دوزهای بالای اکیناسه استفاده کنید.
اگر نمونه مایع منی شما سرد شود، میزان تحرک اسپرم کم شده و نتیجه تست اسپرم قابل اعتماد نخواهد بود.
اگر در معرض تابش پرتوها، برخی از مواد شیمیایی (مانند آفت‌کشهای خاص و یا اسپرم کشها) و یا حرارت طولانی مدت قرار بگیرید.
اگر نمونه مایع منی شما ناقص باشد. (ناکامل بودن نمونه مایع منی در مواردی شایع‌تر است که با نمونه منی از راه‌های دیگری غیر از خودارضایی تهیه شود).
اگر برای چند روز انزال نداشته باشید، این وقفه ممکن است بر حجم مایع منی شما تأثیر بگذارد.

نتیجه آزمایش اسپرم
آنالیز سمن مقدار مایع منی را که یک مرد تولید می‌کند، اندازه‌گیری کرده و نیز تعداد و کیفیت اسپرم موجود در نمونه مایع منی را نشان می‌دهد. نتایج آنالیز مایع منی در طی یک روز بدست می‌آید. شاخص نرمال نتایج ممکن است در هر آزمایشگاه متفاوت باشد.
عوارض خاصی ممکن است با تعداد کم اسپرم و یا عدم تولید اسپرم مرتبط باشد. این عوارض عبارتند از ورم بیضه، واریکوسل، سندرم کلاین فلتر، پرتو درمانی بیضه و بیماری‌هایی مانند اوریون که می‌تواند باعث کوچک شدن (آتروفی) بیضه گردد. اگر تعداد بسیار کم اسپرم و یا درصد بالایی از اسپرم‌های غیر طبیعی یافت شود، ممکن است آزمایشات بیشتری انجام گیرد.

آزمایشات بعدی برای مردان دارای آنالیز مایع منی غیر طبیعی
در برخی از موارد آزمایش هورمونی (تست خون) در مردانی که نتیجه آنالیز مایع منی آنها غیر طبیعی است، انجام می‌شود. گاهی اوقات (به ندرت) این آزمایش می‌تواند دلیل ناهنجاری را نشان دهد. معمولاً این مشکل در مردان قابل درمان است.

آزمایس عملکرد اسپرم
در این تست اسپرم با تکه‌هایی از پوسته تخمک مخلوط می‌شود تا مشاهده گردد که چه تعداد اسپرم به پوسته‌های تخمک متصل شده است.

آزمایش آنتی‌بادی اسپرم
آنتی‌بادی‌های اسپرم در خون مردان یا زنان بر باروری تأثیر نمی‌گذارد.
آنتی‌بادی‌های موجود بر روی سر اسپرم‌ها می‌توانند سبب عدم اتصال آنها به تخمک شوند.
نرخ بارداری خودبخودی در زوج‌های بدون این آنتی بادی‌ها بالاتر است. با این حال، نوساناتی نیز حتی بدون درمان دیده می‌شود.
از آنجایی که تلقیح مصنوعی به عنوان یک روش درمان برای ناباروری با علت ناشناخته و نیز ناباروری ناشی از آنتی‌بادی‌های اسپرم استفاده می‌شود، از نظر برخی از پزشکان این آزمایش بسیار مفید است.
اگر زوجی بخواهند لقاح آزمایشگاهی را انجام دهند، آزمایش آنتی بادی می‌تواند تعیین کند که آیا اسپرم باید به تخمک تزریق شود یا خیر.

واریکوسل
در برخی از موارد برای بررسی احتمال بیماری قابل درمان به نام واریکوسل پزشک آزمایش واریکوسل را به مرد توصیه می‌کند.

انتخاب بهترین گزینه درمان بستگی به درجه ناهنجاری مایع منی و عوامل دیگری مانند سن زن، نتایج حاصل از آزمایش کارایی تخمدان (تست ذخیره تخمدان) زن و غیره دارد.

دیگر آزمایشات شامل اندازه‌گیری هورمون‌هایی مانند تستوسترون، هورمون لوتئینی (LH)، هورمون محرک فولیکول (FSH) و یا پرولاکتین می‌باشد. ممکن است تهیه یک نمونه کوچک (بیوپسی) از بیضه‌ها برای بررسی احتمال تعداد کم اسپرم و یا تحرک بسیار کم اسپرم لازم باشد.

هزینه آزمایش اسپرم و آنالیز مایع منی
هزینه‌ای که باید برای انجام تست مایع منی (سمن) و آنالیز آن بپردازید، با توجه به قیمت‌های تعیین شده توسط کلینیک‌های باروری متفاوت است. این هزینه در کلینیک‌های مختلف بسیار متفاوت است، اما به طور متوسط نسبتاً ارزان است. با این حال، کلینیک‌هایی هستند که هزینه بسیار بالایی را برای این آزمایش تعیین می‌کنند. شما می‌توانید درباره هزینه مناسب و یافتن کلینیک‌ مورد اطمینان در محل زندگی خود تحقیق کنید.