به گزارش خبرنگار اتاق خبر 24:

استفاده از دارو به قبل از تاریخ مکتوب می رسد (تسکین درد زخم های بدن از طریق قرار دادن عضو در آب سرد و یا استفاده از برگ تازه درختان و یا گل آلود کردن عضو) از هنگام تهیه و جمع آوری مواد داروئی دانش داروسازی آغاز شد و به این ترتیب در اثر بروز بیماری های مختلف و غریزه بقاء در طول اعصار متمادی داروهای مختلف کشف گردیدند. در قرن هفتم قبل از میلادASKLEPIOS به عنوان بزرگ ترین نماد تندرستی مورد اعتقاد یونانیان بود و در آن زمان بیمار می بایست دست یا عصای آسک لپیوس و یا زبان مار مقدس را می بوسید تا مورد رحمت خدا قرار می گرفت عصای آسک لپیوس و مار مقدس که دور آن حلقه زده بود به عنوان نشانه رسمی پزشکی در دنیا شناخته شد. در سمت راست آسک لپیوس دخترش HYGIA می ایستاد که در دستش یک جام از شربت شفاء بخش برای بیمار قرار داشت و مار مقدس نیز بر بازویش حلقه زده بود از آن پس جام و مار نیز به عنوان نشانه دارو سازی در جهان شناخته شد.

سیر تکاملی داروسازی

تعداد زیادی لوح و طومار و آثار دارو پزشکی کشف و تفسیر گردیده است که قدمت آن ها به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد. ایرانیان باستان جزء اولین کسانی بودند که دارو را می شناختند در زند اوستا قسمتی به نام وندیدا به امور درمان اختصاص دارد. اوستا دو نسخه داشت یک نسخه آن در تخت جمشید در آتش سوزان اسکندر از بین رفت ولی دیگری که در آتشکده آذر گشسب نگهداری می شد به دست یونانیان افتاد و دانشمندانی نظیرجالینوس از آن بهره گرفتند.

5 شهریور؛ روز بزرگداشت محمدبن زکریای رازی و روز داروساز

داروسازی و پزشکی بی تردید وامدار «محمدبن زکریای رازی» پزشک و کیمیاگر برجسته ایرانی است، حکیمی توانا که با کشفیات ارزنده خود، این دو عرصه را متحول ساخت و با کشف الکل، گوگرد و ساخت داروهای ترکیبی در علم داروسازی تحولی شگرف ایجاد کرد و نامش در تاریخ علم و دانش این مرز و بوم ماندگار شد.

محمد بن زکریای رازی از برجسته ترین فیلسوفان و از مشهورترین شخصیت ها در عرصه پزشکی و داروسازی به شمار می رود که هنوز هم با وجود گذشت چندین سال، کشفیات و اطلاعات درج شده در کتاب های او به عنوان منابعی پر اهمیت و ارزشمند استفاده می شود.

هوش، ذکاوت و توانایی های این دانشمند مسلمان سبب شد تا او در میان اندیشمندان و فعالان عرصه پزشکی و داروسازی شهرت فراوانی به دست بیاورد و اینگونه افراد مطرح جهان، زبان به ستایش وی گشودند. «جرج سارتن» پدر تاریخ علم، درباره محمد زکریای رازی گفته است: «رازی بزرگ‌ترین پزشک اسلام و قرون وسطی بود.» دانشمندان و اشخاص مطرح غرب، محمد زکریای رازی را به دلیل نگارش کتاب های اثربخش به زبان عربی، با نام «جالینوس عرب، رازس و الرازی» می شناختند.

تاریخ نگاران به نقل از «ابوریحان بیرونی» دانشمندان بزرگ ایرانی تاریخ تولد زکریای رازی را ماه شعبان سال 251 هجری (865 میلادی) و در شهر ری ثبت کرده اند. او قبل از رو آوردن به زرگری و کیمیاگری، دوران کودکی، نوجوانی و جوانی خود را در همین شهر به نواختن موسیقی و سرودن شعر گذراند.

این حکیم بزرگ پس از گذراندن دوره جوانی به طب و کیمیاگری علاقه مند و با مشاهده توانمندی و مهارت بالای خود در این زمینه، بر ادامه این راه مشتاق شد. وی که بر اثر کیمیاگری و کار با مواد شیمیایی مانند بخار جیوه دچار ضعف بینایی شد و با هدف درمان چشم به پزشکی گرایش پیدا کرد.

روایت های مختلفی از زمان درگذشت این دانشمند پرآوازه نقل شده اما ابوریحان بیرونی در کتاب «فهرست کتب رازی» پنجم شعبان 313 هجری قمری را زمان درگذشت وی دانسته است.

دستاوردهای ماندگار و تلاش های موفقیت آمیز او باعث شد تا جامعه جهانی نیز به پاس زحمت های این حکیم داروساز، سالروز تولد وی را به عنوان روز داروساز برگزیند.

جایگاه داروسازی زکریای رازی در جهان

«محسن ناصری» استاد دانشگاه و متخصص طب سنتی ایران در گفتگویی بیان کرد: رازی پزشکی توانا بود که بیشتر عمر خود را در بیمارستان ها و درمانگاه ها می گذراند. او آنقدر در کار خود مهارت داشت که حکام و خلفای بغداد از وی برای ریاست بیمارستان بغداد که قرار بود برای رازی راه اندازی شود دعوت کردند. او پس از چندی که این شغل را قبول کرده بود، به علت نامناسب بودن محیط و علاقه به ادامه فعالیت های علمی، این شغل را رها کرد و به سرزمین ری که یکی از بزرگترین شهرهای زمان خود بود باز می گشت و در بیمارستان های این شهر به عنوان رییس پزشکان مشغول به فعالیت شد. اگرچه محمد زکریای رازی می توانست با مهارت خود به ثروت هنگفتی دست یابد و به یکی از افراد متمول آن زمان تبدیل شود اما بیشتر درآمد خود را برای درمان فقیران و افرادی که توانایی مالی مناسبی برای پرداخت مخارج بیمارستان نداشتند، هزینه می کرد. او به دلیل این انفاق های بی حد وحصر فقیر از دنیا رفت. محمد زکریای رازی در دنیا با کتاب «الجدری و الحصبه» که درباره آبله و سرخک و شرح تفاوت‌ های میان آن دو را نوشته شناخته شد. در دوران رنسانس یکی از کتاب هایی که بیش از اندازه به زبان های مختلف تجدید چاپ شد، این کتاب محسوب می شود. کتاب دیگری که از رازی در غرب بسیار مشهور است «طب المنصوری» نام دارد. فصل نهم این کتاب در 1519 میلادی، موضوع پایانامه «آندریاس وسالیوس» پدر علم آناتومی غرب بوده است. وی در پایان نامه خود به تشریح مفصل این فصل از کتاب می پردازد. بنابراین او از چنان مهارتی برخوردار بود که پدر علم آناتومی جهان یکی از فصل های کتاب وی را به عنوان موضوع پایان نامه خویش انتخاب کرد.

شیمی و داروسازی رازی

رازی تحصیل شیمی را پیش از پزشکی شروع کرده‌است و در آن آثاری چشم‌گیر از خود برجا گذاشته‌ است. عمده تأثیر رازی در شیمی طبقه‌بندی او از مواد است. او نخستین کسی بود که اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی تقسیم کرد. وی پایه‌گذار شیمی نوین است؛ با وجود آن‌که کیمیاگری را باور دارد. «هر چند که بعضی از کیمیاگران معاصر در ایران نوعی از تبدل ناقص فلزات را به طلا «تبدل رازی» می‌نامند؛ ولی چون رازی از دیدگاه مراحل بعدی علم در نظر گرفته شود، باید او را یکی از بنیان‌گذاران علم شیمی بدانیم.» در کتاب «سرّ الاسرار» او می‌خوانیم که مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح) تقسیم می‌کند و اگر در این زمینه اشتباهاتی می‌کند، چندان گریزی از آن ندارد. برای نمونه جیوه را شبه‌فلز می‌خواند در صورتی که فلز بودن جیوه اکنون آشکار است.

کشف‌های بسیار به رازی نسبت داده می‌شود از جمله:

رازی کاشف الکل است.
از تأثیر محیط قلیایی بر کانه پیلیت، اسید سولفوریک فراهم کرد و با داشتن اسید سولفوریک بدست آوردن دیگر اسیدها آسان بود.
از تأثیر آب‌ آهک بر نوشادور (کلرید آمونیوم)، اسید کلریدریک بدست آورد.
با اثر دادن سرکه با مس، استات مس یا زنگار تهیه کرد که با آن‌ها زخم را شستشو می‌دادند.
از سوزاندن زرنیخ، اکسید آرسنیک یا مرگ موش فراهم کرد.
برای نخستین بار از نارنج اسید سیتریک تهیه کرد.
او نخستین پزشکی است که داروهای سمی آلکالوئیدی ساخت و از آن‌ها برای درمان بیمارانش بهره گرفت.

آثار زکریای رازی

در مورد آثار رازی در لغت‌نامهٔ دهخدا آمده‌است: ابن‌الندیم در کتاب «الفهرست» خود تعداد آثار رازی را یکصد و شصت‌ و هفت و ابوریحان بیرونی در کتاب فهرست کتب کتاب در ریاضیات و نجوم، ۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران، ۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی، ۶ کتاب در مافوق الطبیعه، ۱۴ کتاب در الهیات، ۲۲ کتاب در کیمیا، ۲ کتاب در کفریات، ۱۰ کتاب در فنون مختلف که جمعاً بالغ بر یکصد و هشتاد و چهار مجلد می‌شود و ابن اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء دویست‌ و سی‌ و هشت کتاب از برای رازی برمی‌شمارد.

محمود نجم‌آبادی استاد دانشگاه تهران کتابی به عنوان «مولفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی» نوشته است که در سال ۱۳۳۹ به‌وسیله انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است در این کتاب فهرست‌های ارائه شده توسط ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و قفطی و ابن اصیبعه با یکدیگر تطبیق داده شده‌ است و در مجموع دویست‌ و هفتاد و یک کتاب و رساله و مقاله فهرست شده‌است.

وضعیت صنعت دارو سازی کشور، از پیش از انقلاب تا کنون

ـ پیش از انقلاب اسلامی
قبل از انقلاب اسلامی حدود 25 درصد، از داروهای مصرفی کشور، در داخل تولید می شد، که به وسیله شرکت‌های چند ملیتی، به صورت تحت لیسانس تولید بودند و تعداد محدودی شرکت‌های داروسازی داخلی وجود داشت که سهم مهمی در تولید نداشتند و بیشتر داروهای OTC تولید می‌کردند. حدود 75 درصد هم به صورت داروی آماده وارد می‌شد. در واقع قبل از سال 1357، تأمین داروی کشور، واردات محور بود. در آن سال ها، مواد اولیه دارو و مواد و لوازم بسته بندی، 100 درصد وارداتی بود و سپس در داخل تولید و تهیه می‌شد. میزان ارزبری داروی کشور در سال 1357حدود 530 میلیون دلار بود.

ـ وضعیت کنونی کشور
بعد از انقلاب اسلامی، صنعت تولید مواد اولیه دارویی و لوازم بسته بندی دارو به تدریج رونق گرفت به گونه‌ای که در حال حاضر حدود 55 درصد از مواد اولیه دارویی در داخل تولید می‌شود و بیش از 95 درصد مواد و لوازم بسته بندی در داخل تولید و نیاز شرکت‌های داروسازی را تأمین می‌کند. در حال حاضر، 97 درصد از داروهای مورد نیاز کشور از نظر عددی در داخل تهیه می‌شود و حدود 3 درصد به صورت داروی ساخته شده وارد می‌شود.

هم اکنون حدود 107 کارخانه داروسازی داروهای شیمیایی ، 40 کارخانه داروسازی تولید داروهای گیاهی و حدود 40 کارخانه تولیدکننده مواد اولیه و بسته بندی در کشور وجود دارد.

از نظر ارز بری، داروی مصرفی کشور 35 درصد تولید داخل و 65 درصد واردات است که این، نشان از ارزش افزوده و صرفه جویی ارزی در تولید داخل است. در واقع 97 درصد نیاز دارویی کشور، که از تولید تأمین می‌شود، حدود یک دوم ارز واردات دارو را مصرف می کند. هم اکنون میزان صادرات داروی ساخته شده80 میلیون دلار است.

راهکار برای ارتقا سطح داروسازی کشور

«محسن ناصری» متخصص طب سنتی ایران گفت: موفقیت های نخبگان داروسازی در ایران باعث شده است که ایران با 150 شرکت داروسازی و 18 دانشکده تخصصی رتبه نخست در منطقه و رتبه دهم تولید دارو در دنیا را کسب کند.

برای ادامه اگر روند رو به رشد تولیدهای دارویی در کشور می بایست حمایت های لازم از این صنعت به صورت مفید و موثر صورت پذیرد. ایران برای پیشرفت این صنعت ظرفیت بسیار مناسبی از تعداد دانش آموختگان و نخبگان را دارا است. از طرف دیگر سرمایه گذاری در صنایع دارویی به صادرات دارو منجر خواهد شد. در صورت تحقق این امر مهم، می توان سالیانه میلیون ها دلار برای کشور درآمدزایی کرد. اگر قرار است به چشم اندازهای توسعه صنعت داروسازی بپردازیم به یقین باید افزون بر حمایت بخش خصوصی، حمایت بخش دولتی را نیز در اختیار داشته باشیم. اکنون صدها نخبه علمی کشور در رشته داروسازی مشغول به تحصیل هستند، اگر زمینه و آزمایشگاه های مجهز برای آنها فراهم شود می توان علاوه بر مصارف داخلی، دارو را به کشورهای دیگر نیز صادر کرد. در سال های گذشته دانشگاه ها شمار زیادی دانشجو در حوزه علوم دارویی تربیت کرده اند و این امر مشکل نیروی انسانی برای تولید دارو و فعالیت های صنعت داروسازی را رفع کرده است. اگر در گذشته دانشگاه ها مجبور به اعزام نخبگان برای آموزش به دیگر کشورها بودند، اکنون باید از این ظرفیت ها در داخل کشور بهره برد.

پیشرفت در زمینه داروهای زیست فناوری

یکی از اتفاق‌ها و رویدادهای مهم در زمینه دارو بعد از انقلاب اسلامی، تولید داروهای بایوتکنولوژی با فناوری و دانش روز تا حد خودکفایی و صادرات، در کشور بوده است. در حال حاضر حدود 22 قلم داروی تخصصی و فوق تخصصی از جمله داروهای بیماری‌های خاص از ابتدا و پایه، در داخل کشور به صورت زیست فناوری تولید و عرضه می‌شود، که ضمن دسترسی بیماران به این داروها، صرفه جویی ارزی قابل ملاحظه‌ای دارد و در حال حاضر نیز فرمولاسیون و تولید برخی از داروهای شیمی درمانی ضدسرطان، نیز در کشور به وقوع پیوسته و در مرحله تولید و عرضه می‌باشد. که این نیز گام مهمی به سوی خودکفایی و صرفه جویی ارزی در حوزه سلامت و دارو می‌باشد.

تولید و استفاده از داروهای گیاهی و طبیعی با استفاده از منابع داخلی با عرضه بیش از 800 قلم داروهای ثبت شده و پروانه‌دار نیز دیگر رویدادهای مهم در داروست که مربوط به اقدامات بعد از انقلاب اسلامی است.

اقرار قدرت‌های بزرگ دنیا به پیشرفت داروسازی در ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از کشورهای قدرتمند، ایران را در حوزه دارو تحریم کردند. این امر باعث شد تا محققان ایرانی بر روی پای خود بایستند و بسیاری از داروهایی که واردات آن به کشور قطع شده بود و یا به سختی وارد می‌شد را تولید کنند. هم اکنون به اقرار کشورهای بزرگ دنیا، ایران پیشرفت بسیار زیادی در حوزه تولید دارو داشته است.

با پیشرفت‌های صورت گرفته در حوزه تولید دارو، هم اکنون جمهوری اسلامی ایران در بین 20 کشور اول تولید دارو در جهان به حساب می‌آید.

نقش شهدای داروساز و پیشرفت‌های دارویی

با توجه به اینکه چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد صنعت داروسازی فراز و فرودهای زیادی داشته است اما به گفته کارشناسان اگر در شاخص سلامت رشد داشته‌ایم بخش بزرگی از آن را مدیون تلاشها و رشادتهای داروسازان کشور هستیم.

وی تصریح کرد: در تمامی اقدامات انجام شده مانند تولیدات جدید دارویی، درمانی، دستیابی به تکنولوژی، تامین 96 درصدی داروی مورد نیاز کشور، ارتقاء و کنترل و کیفیت دارو و... نقش و سهم داروسازی بی‌بدیل است.

رضوای فر ادامه داد: در خانواده بزرگ دارویی تامین 9 شهید، 57 فرزند شهید، 127 جانباز، 79 خانواده ایثارگر حضور دراند که از همه آنها تجلیل می‌شود و همچنین سردیس 9 شهید داروسازی تامین ساخته شده است.

مهدی پیرصالحی - رئیس سازمان غذا و دارو اظهار کرد: دشمن در تحریم قبلی صنعت دارو مستقیم هدف‌گذاری نکرده بود اما در این دوره نقطه هدف دشمن این بخش است و به دنبال نارضایتی مردم در این حوزه است.

وی ادامه داد: تمام دست‌اندرکاران صنعت دارویی کشور باید تمام تلاش خود را به کار بگیرند تا با سرمایه‌گذاری در صنعت دارویی با کیفیت برای مردم تهیه کنند. تا بتوانیم دوران تحریم را پشت سر بگذاریم.

در آخر

باتوجه به پیشرفت‌های دارویی در چهار دهه اخیر، می‌توان پی برد که خوشبختانه صنعت داروسازی، که هیچ زمینه و پشتوانه و سابقه، حداقل در حد صنعت ملی، قبل از انقلاب اسلامی در کشور نداشته است، بعد از انقلاب اسلامی، با تکیه بر اهداف مشخص و اعتقاد و تلاش دست اندرکاران حوزه دارو به عنوان یک دستاورد مهم، مطرح است وبا توجه به تحریم ها روز به روز شاهد توسعه و دستیابی به فناوری و دانش روز، در این حوزه هستیم و گواه آن تامین نیاز 97 درصدی دارو و تولید دارو های بایوتک و فوق تخصصی و تامین مواد اولیه دارویی درداخل و ثبت داروهای ایرانی در برخی کشورها و توسعه روز افزون در این خصوص است.