زلزله‌های خاموش در کمین منابع آبی زیرزمینی یزد

«محمدعلی فهیمی» در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، فرونشست زمین را یکی از مشکلات حاصل از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی خواند و عنوان کرد: در مناطقی که میزان برداشت از سفره‌های آب‌های زیرزمینی بیش از میزان آب ورودی ناشی از بارش‌ها به آنهاست، سطح آب زیرزمینی دچار افت مستمر شده و هر سال پایین‌تر می‌رود.

وی افزود: در صورتی که این روند با کاهش برداشت از سفره‌ها متوقف نشود، با گذشت زمان پدیده فرونشست زمین در سفره‌های دارای افت مداوم به وقوع می‌پیوندد.

این کارشناس شرکت آب منطقه‌ای یزد با بیان این که نشست یا فرونشست زمین پدیده‌ای است که در اثر خالی شدن آب لایه‌های زیرین سطح زمین و در نتیجه‌ی پوکی خاک و فشار ناشی از وزن طبقات بالایی رخ می‌دهد، اظهار کرد: این اتفاقات باعث می‌شود که سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به صورت ناگهانی فرو بنشیند و ترک‌ها، شکاف‌ها یا فروچاله‌هایی در سطح زمین ایجاد شود.

وی در ادامه ایجاد پدیده‌ی فرونشست زمین را به صورت خزنده و به دنبال برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی و پایین رفتن مستمر سطح آب در آنها عنوان و خاطرنشان کرد: متاسفانه فرونشست، برگشت‌ناپذیر است و با وقوع آن فضاهای خالی خاک که در واقع به عنوان مخزنی طبیعی برای نگهداری آب‌های زیرزمینی عمل می‌کنند، بسته شده و در نتیجه خاک خاصیت نفوذپذیری و مخزنی خود را برای همیشه از دست می‌دهد بنابراین کارشناسان از این پدیده به عنوان مرگ آبخوان یا زلزله خاموش یاد می‌کنند.

فهیمی اظهار کرد: تنها منابع آبی در دسترس اکثر مناطق کشور و از جمله استان یزد به علت اقلیم گرم، خشک و کم بارش، آبخوان‌ها هستند که با نابودی آنها امکان ادامه حیات انسان در این مناطق به کلی از بین می‌رود.

وی با بیان این که چهار میلی‌متر فرونشست سالانه‌ی زمین در کشورهای توسعه‌یافته بحران محسوب می‌شود، گفت: این در حالیست که نرخ فرونشست زمین در برخی مناطق ایران از جمله منطقه بین دشت فسا و جهرم و همچنین جنوب دشت تهران به ترتیب به 54 و ۳۶ سانتی‌متر در سال رسیده است که به ترتیب 135 و ۹۰ برابر شرایط بحرانی کشورهای توسعه‌یافته است و متاسفانه یک رکورد جهانی محسوب می‌شود.

این کارشناس یادآور شد: تداوم روند برداشت بی‌رویه از آبخوان‌های کشور در دهه‌های گذشته تاکنون موجب فرونشست زمین در بسیاری از استان‌های کشور از جمله تهران، اصفهان، فارس، کرمان، همدان، سمنان، قزوین، خراسان رضوی،خراسان شمالی و یزد شده است.

وی با بیان این که تاکنون فرونشست زمین در سه آبخوان مهم و بحرانی استان یزد شامل آبخوان دشت‌های یزد- اردکان، شمش- بهادران و ابرکوه ایجاد شده است، تاکد کرد: در صورت عدم توقف افت سطح آب، سایر آبخوان‌های استان نیز از سوی این پدیده تهدید می‌شود.

فهیمی تصریح کرد: این پدیده در مورد آبخوان یزد- اردکان، در حد فاصل شهرهای اشکذر و میبد و به عبارتی در منطقه رستاق ایجاد شده که میزان بیشینه نرخ فرونشست در این منطقه حدود 12 سانتیمتر در سال اندازه‌گیری شده است.

وی با اشاره به ایجاد ترک‌ها و شکاف‌های عمیق در سطح زمین این منطقه، گفت: روند فرونشست در رستاق به حدی زیاد است که طول بعضی از این شکاف‌ها به چند کیلومتر نیز می‌رسد.

فهیمی ادامه داد: در آبخوان ابرکوه به علت ساختار خاص زمین‌شناسی منطقه، نشست زمین به صورت ایجاد فروچاله‌ها نمایان شده است.

وی در این باره به ایجاد 35 مورد فروچاله در منطقه ابرکوه اشاره و اظهار کرد: حداکثر قطر فروچاله‌های منطقه قریب 80 متر و عمق بعضی از آنها نیز تا بیش از 40 متر اندازه‌گیری شده است.

کارشناس تخصیص آب شرکت آب منطقه‌ای یزد یادآور شد: همچنین در آبخوان شمش - بهادران یک مورد فروچاله در سال گذشته توسط شرکت آب منطقه‌ای یزد شناسایی شده است.

وی در ادامه کاهش ظرفیت حجم مخزن طبیعی و نهایتاً نابودی سفره آب زیرزمینی در اثر تراکم شدید خاک و بسته شدن فضاهای خالی بین رسوبات و در نتیجه عدم امکان جایگزینی آب زیرزمینی در سال‌های پر بارش و نابودی کامل آبخوان را از عوارض منفی فرونشست زمین عنوان کرد.

وی از بین رفتن نفوذپذیری طبیعی زمین، عدم نفوذ آب به زمین و در نتیجه وقوع سیلاب‌های ویرانگر و ورود آب‌های شیرین ناشی از بارش به کویرها و از دسترس خارج شدن و شور شدن آن‌ها را از دیگر عوارض فرونشست زمین برشمرد.

فهیمی پست و سیل‌گیر شدن مناطق نشست کرده و در نتیجه خسارت به سازه‌های موجود در این مناطق را هم از آسیب فرونشست زمین بیان و اظهار کرد: تخریب ساختمان‌های مسکونی، ابنیه زیربنایی، ایجاد حفره و درز و شکاف روی سطح زمین و عدم امکان استفاده از اراضی جهت کشاورزی، خدمات و صنعت، تحت فشار قرار گرفتن لوله جدار چاه‌ها و درنتیجه ایجاد پارگی و انحراف در لوله جدار و غیرقابل استفاده شدن این چاه‌ها، آلودگی آب های زیرزمینی با انتقال سریع آب‌های سطحی یا مواد آلوده به اعماق و همچنین تحت فشار قرار گرفتن لایه‌های رسی آبخوان‌ها، خروج عنصر سمی آرسنیک از آن‌ها و ورود آن به آب چاه‌های مناطق دچار فرونشست از دیگر عوارض ناشی از این پدیده است.

وی به برخی از این عوارض منفی ناشی از فرونشست زمین در استان یزد نیز اشاره و تصریح کرد: در منطقه رستاق هر ساله تعدادی از چاه‌های آب به علت وقوع این پدیده دچار نقص فنی و کاهش شدید آب‌دهی شده و از مدار خارج می‌شوند به طوری که مالکان آنها مجبور هستند با صرف هزینه‌های هنگفت چاه جدید حفر کنند که البته چاه‌های جدید نیز پس از مدت کوتاهی به سرنوشت چاه‌های قبلی دچار می‌شوند.

فهیمی افزود: از دیگر عوارض ایجاد شده در این منطقه می‌توان به ایجاد شکاف‌های عمیق در جاده‌ها به طور مثال جاده اصلی یزد-تهران و تحمیل خسارت به آنها اشاره کرد به نحوی که اداره راه و شهرسازی هر ساله هزینه‌های زیادی را برای مرمت این جاده‌ها صرف می‌کند.

وی ادامه داد: از دیگر عوارض ایجاد شده در این منطقه ایجاد ترک و شکاف در ساختمان‌های مسکونی و در معرض تخریب قرار گرفتن بعضی از آن‌هاست.

این مسئول با اشاره به این که در منطقه ابرکوه مقدار زیادی از اراضی مستعد کشاورزی در اثر ایجاد فروچاله‌ها بلعیده و نابود شده است، تصریح کرد: بعضی از فروچاله‌ها در حاشیه مناطق مسکونی روستایی این شهرستان ایجاد شدند و متاسفانه تا حدود 300 متری مناطق مسکونی پیشروی کردند که گسترش آن‌ها به طرف مناطق مسکونی می‌تواند منجر به حوادث و خسارات اسف‌باری برای مردم منطقه شود.

وی خاطرنشان کرد: در منطقه شمش- بهادران نیز فروچاله بزرگ و عمیقی در فاصله حدود 400 متری جاده اصلی یزد به کرمان و بندرعباس ایجاد شده که در صورت گسترش می‌تواند این شاهراه حیاتی کشوری را دچار مخاطره کند.

فهیمی با تاکید بر این که هیچ علاجی برای فرونشست‌هایی که تاکنون ایجاد شده وجود ندارد، گفت: اما می‌توان با انجام اقداماتی از گسترش بیشتر آن‌ها جلوگیری کرد.

وی افزود: برای علاج این مشکل هیچ اقدام سازه‌ای وجود ندارد بلکه تنها راه علاج، برداشت آب کمتر و در حد توان سفره‌های آب زیرزمینی و مصرف بهینه و توأم با صرفه‌جویی آب برداشت شده در تمام بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب است.

کارشناس تخصیص آب شرکت آب منطقه‌ای یزد بیان کرد: وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای یزد در قالب طرح‌ها و برنامه‌هایی نظیر طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، برنامه ملی سازگاری با کم آبی و اقداماتی از قبیل انسداد چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند روی چاه‌های مجاز، اصلاح و تعدیل پروانه چاه‌های کشاورزی به منظور هماهنگ کردن میزان آبدهی مجاز آنها با پتانسیل فعلی سفره‌های آب زیرزمینی درصدد بازگرداندن تعادل به سفره‌های آب زیزمینی و متوقف نمودن عوارض ایجاد شده ازجمله فرونشست زمین است.

فهیمی در پایان متذکر شد: انجام این اقدامات توسط دولت دلیل بر این نیست که مردم باید دست روی دست بگذارند و تنها تماشاگر نابودی سفره‌های آب زیرزمینی به عنوان تنها دارایی آبی استان خشک و کویری یزد باشند بلکه هر یک از گروه‌های مردمی باید در سهم خود به دولت در راستای رسیدن به اهداف ذکر شده یاری رسانند زیرا دولت به تنهایی و بدون کمک آحاد مردم قادر به غلبه بر بحران چند وجهی و پیچیده آب نیست.

انتهای پیام