مجسمه‌نگاری؛ مجسمه‌هایی با اقتباس از نگارگری

آثار مجسمه‌نگاری مینا صدری و حسین عصمتی زوج هنرمند و پژوهشگر را می‌توان نمونه‌ای از فعالیت بینارشته‌ای در حوزه هنر تجسمی قلمداد کرد. مجسمه‌هایی که از نگارگری اقتباس شده‌اند؛ تصاویر دو بعدی در حجم‌های سه بعدی تجسم یافته‌اند. برخی از مجسمه‌ها و پیش طرح های این آثار که قرار است از ۱۵ شهریور در گالری تابستان خانه هنرمندان ایران فعالیت خود را آغاز کند، توسط مینا صدری و تعدادی نیز توسط حسین عصمتی طی ۵ سال فعالیت خلق شده است.

به بهانه برگزاری نمایشگاه مجسمه‌نگاری با این زوج هنرمند به گفت‌وگو نشستیم و از همبستگی میان نگارگری و مجسمه‌سازی پرسیدیم.

صدری به ایرنا گفت: در این نمایشگاه نوعی ارتباط دو سویه میان نگارگری و مجسمه سازی شکل گرفته که ویژگی یگانه ای دارد و آن تلاش برای نمایان کردن ویژگی های نگارگری در یک حجم سه بعدی است.

وی با اشاره به انتخاب عنوان مجسمه‌نگاری برای این نمایشگاه گفت: عنوان این نمایشگاه واژه ای مرکب از مجسمه و نگارگری است. یکی از ویژگی های نگارگری عنصر خط است. در این آثار سعی شده است، با وجود تسلط حجم، خط نیز به عنوان یک عنصر دو بعدی جلوه گری کند. این تلاش به آن جهت صورت پذیرفت تا آثار حجمی، متفاوت از مجسمه های کلاسیک شوند و مخاطب را با آثاری متفاوت با ماهیت نگاه تصویری ایرانی روبرو نماید.

صدری با اشاره به ارتباط هنر و مذهب گفت: در طول تاریخ ایران، هنر به ویژه هنر اسلامی، همبستگی با دین و معانی آن داشته است. هنرمندان در عرصه های معماری و هنرهای وابسته به آن تا هنرهایی همچون شعر و موسیقی و هنرهای صناعی و تصویری برای خلق آثاری تلاش کردند که محملی برای تجلی جلوه های الهی باشد و به صورت فراگیر در زوایای مختلف زندگی رخ نماید.

این هنرمند افزود: در حقیقت ذکر و فکر مسلمانان در این گستره هنری به تعادل می رسد و عالمی در مقابل آنها گشوده می شود که دین در همه جنبه های آن جلوه داشته است. این امر به ویژه در وقایع و ایامی همچون ایام محرم که رابطه معنوی عمیق تری ایجاد کرده، سبب شده است هنرمندان عالی ترین و خالص ترین آثار هنری خود را برای عامه مردم ارائه کنند.

وی با گلایه از شیوه آموزش در نهادهای هنری کشور گفت: مهم ترین آسیب هنر امروز عدم تربیت صحیح در نهادهای آموزشی از پایه های ابتدایی تا عالی در تفهیم صحیح دین و جایگاه آن برای تعریف هنر و کارکرد آن است.

وی در ادامه با تشریح پژوهش خود با عنوان چالش در کارکرد تربیتی هنرهای سنتی در مواجه با نظام آموزشی معاصر (غرب) گفت: هنر سنتی به عنوان هنر اصیل ایرانی، ذیل آموزه های اسلام، کارکرد تربیتی به جهت ارتقای آگاهی های دینی و اخلاقی در سطح جامعه داشته، و از اسباب تعادل روحی و اجتماعی جامعه محسوب می‌شده است. این هنر محملی برای حرکت نفس به سوی خدا به شمار می رفته و به تعبیری جزء مکمل برای گسترش معنویت در زندگی مسلمانان بوده است.

وی با خواندن این بیت از فردوسی "هنر چون نپیوست با کردگار شکست اندر آورد و بر بست کار" پژوهش خود را ادامه داد: کارکرد تربیتی هنر سنتی را می توان ناشی از زیبایی و رابطه شکل گرفته از هماهنگی "صورت با معنا" یا "شکل با محتوا" دانست. سنخیت و تناسب صورت با معنا از بحث های مهم در عرصه هنرهای سنتی در قرون متمادی بوده، که از مرحله آموزش شروع و تا خلق اثر هنری تداوم یافته است.

نمایشگاهمجسمه‌نگاری شامل ۱۴ مجسمه برنزی و ۳۴ تابلو از پیش طرح‌های این مجسمه‌ها، نتیجه سالها مطالعه، تحقیق و مشق از آثار نگارگری و تجربه مجسمه سازی است، که در قالب مجسمه‌های نگارین رخ نموده است. از ویژگی مهم این آثار بهره بردن از اختصاصات تصویری نگارگری است، به طوری که مخاطب خاص و عام هر دو بر این واقعیت اذعان می‌کنند.

حسین عصمتی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به نوآوری در این نمایشگاه گفت: هر هنرمندی به دنبال رسیدن به جایگاهی است که بتواند بیان هنری خود را گسترش داده و بیان مختص خود را هم از جنبه محتوایی و هم به لحاظ فنی و شکلی بیابد. برای رسیدن به این هدف مبانی فکری متفاوتی وجود دارد. برخی مبنا و بستر نوآوری را هنر مدرن یا به تعبیری هنر غرب می دانند و تجربیات خود را بر آن اساس پایه ریزی می کنند ولی ما تلاش کردیم مبنای تجربیات خود برای رسیدن به بیانی نو را بر اساس هنر نگارگری بنا کنیم.

وی افزود: پس از فراگیری هنر نقاشی و مجسمه سازی، سال های متمادی به مطالعه نگارگری و مشق از آثار هنرمندان نگارگر پیشین پرداختیم و تلاش ما بر آن بود تا آنقدر این مشق و نقل تکرار شود تا ویژگی های نگارگری در خط و ربط آثار جلوه کند.

این پژوهشگر در تشریح شکل گیری نمایشگاه اظهار کرد: ساخت آثار حجمی با توجه به اختصاصات نگارگری را آغاز کردیم و به تعبیری با اقتباس از نگارگری به خلق آثاری پرداختیم که سابقه نداشته است. در اقتباس ، رابطه های مختلفی شکل می گیرد. رابطه ای که در این آثار بین نگارگری و مجسمه سازی به عنوان پیش متن و بیش متن شکل گرفت با تغییر سبک همراه بود و به این ترتیب تصویر دوبعدی به حجم سه بعدی تبدیل شد. نمایشگاه مجسمه نگاری ما حصل سال ها تلاش و تجربه در حیطه نگارگری و مجسمه سازی است و می توان ادعا کرد فعالیتی بینا رشته ای رخ داده است . بی شک این اولین تجربه ما در این عرصه و قابل نقد و بررسی است.

وی افزود: نگارگری یا به طور عام تر هنر اسلامی گنجینه ای است که طی قرون، گام به گام تکوین یافته و آثار آن به شکل میراثی گرانبها اکنون در دسترس است. این میراث چنان غنایی دارد، که قابلیت تاثیر گذاری فراوان و اقتباس توسط هنرمندان را در خود دارد. هنرمندان در تمام رشته ها چنان که تا کنون نیز استفاده های خلاقانه ای از این هنر داشته اند، می توانند همچنان از آن بهره برده و به خلق آثار نوین بپردازند.

وی با اشاره به نقش هنر اسلامی در ترویج و حفظ آیین های مذهبی گفت: تربیت یکی از کارکردهای هنر اسلامی بوده است لذا از اهداف آن گسترش ارزش ها دینی و انسانی اسلام است. ترویج و حفظ آیین های مذهبی نیز در حیطه ی ارزش های دینی و معنوی قرار دارد و هنرمند مسلمان می تواند بدان بپردازد.

در آثار خیالی نگار یا به تعبیری نقاشی قهوه خانه این امر رخ نموده و هنرمندان تلاش کرده اند تا آیین های مذهبی و ملی را احیا و حفظ نمایند. هنرمندان نگارگر در دوره معاصر مخصوصا در دوره انقلاب اسلامی در این امر کوشش فراوان کردند و آثار متعددی را بوجود آوردند اما این آثار دیده نمی شود. یا در مجموعه هنرمندان مهجور می ماند و یا در مراکز مختلف بایگانی می شود.

وی در پایان با گلایه از نبود حمایت کافی از هنرهای سنتی گفت: متاسفانه عرصه بر هنرمندانی که به نگارگری روی می آورند و به هنر ایران علاقمند هستند و قصد دارند آثارشان ماهیت اسلامی ایرانی داشته باشد، تنگ شده؛ یا حمایتی از آنها وجود ندارد و یا آنقدر ناچیز است که به حساب نمی آید و این هنرمندان حتی برای نمایش آثار خود نیز با مشکل روبروهستند.

مینا صدری، فارغ‌التحصیل کارشناسی رشته نقاشی و کارشناسی ارشد پژوهش هنر و دکترای دانشگاه‌های تهران و شاهد است. تدریس و آموزش را از سال ۱۳۸۰ در دانشگاه‌های تهران، شاهد، الزهرا، تربیت مدرس و سوره آغاز کرد و اکنون نیز عضو هیات علمی گروه نقاشی و مجسمه‌سازی و استادیار پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. وی در سال‌های تحصیل و تدریس، ناظر و مجری چندین طرح پژوهشی بوده و در کنار آن نیز به نگارش چندین کتاب و مقاله پرداخته است؛ کتاب‌های‌ نگاره‌های عرفانی، آسیب‌شناسی آموزش هنرهای سنتی در دوران معاصر از آن جمله هستند. صدری در جشنواره‌ها و رویدادهای هنری داخلی نیز به عنوان داور حضوری فعال داشته و خود نیز با شرکت در مسابقات هنری موفق به دریافت چندین جایزه داخلی و بین‌المللی شده است.

حسین عصمتی نیز تحصیلات دانشگاهی خود را در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد نقاشیِ در دانشگاه‌های تهران و تربیت مدرس گذرانده و همچنین دکترای رشته تاریخ تحلیلی تطبیقی هنر اسلامی را در دانشکده هنر دانشگاه شاهد تهران به اتمام رساند و در ادامه نیز موفق به دریافت گواهینامه درجه یک نگارگری ـ معادل دکترا ـ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گردید. عصمتی از سال ۱۳۷۸ تا کنون به تدریس و آموزش طراحی، نقاشی و نگارگری در مقاطع و سطوح مختلف آموزشی آکادمیک پرداخته و در این میان نیز چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است که از آن جمله می‌توان به کتاب شیوه طراحی از نقوش حیوانی در نگارگری ایران اشاره کرد. وی در جشنواره‌ها و رویدادهای هنری مختلف داخلی و بین‌المللی به عنوان داور، عضو شورای برنامه‌ریزی و دبیر اجرایی حضوری فعال داشته و خود نیز با شرکت در مسابقات هنری موفق به دریافت جوایز و الواح تقدیر متعددی شده است. حسین عصمتی شرکت در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجیِ انفرادی و گروهی را نیز در کارنامه فعالیت‌های هنری خود به ثبت رسانده است.

علاقه‌مندان می توانند برای دیدن آثار مجسمه‌نگاری از تاریخ ۱۵ لغایت ۲۵ شهریورماه به خیابان طالقانی خیابان شهید موسوی شمالی باغ هنر، خانه هنرمندان گالری تابستان مراجعه نمایند.