زیستِ شبانه تهرانی‌ها با پهنه رودکی جان می‌گیرد/ دستفروشان؛ همچنان چالشِ مهم بزرگترین پروژه فرهنگی پایتخت

پهنه رودکی پروژه فرهنگی وسیع و پرطمطراقی است که دو دهه از عمر ایده‌پردازی‌اش می‌گذرد؛ طرحی که قرار است به پایتخت رنگ و بویی هنری‌تر بدهد و به یاری زیستِ شبانه تهرانی‌ها بیاید.

به گزارش خبرنگار ایلنا، ۳۵ کیلومتر مربع از فضای شهر تهران قرار است در پروژه‌ای عظیم، به فرهنگ و هنر اختصاص پیدا کند؛ «پهنه رودکی» طرحی بود که چند دهه پیش از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه شد اما رویای اجرای آن تاکنون محقق نشده بود. اواخر دهه ۷۰ موضوع پیاده‌راه شدن خیابان شهریار به‌عنوان معبر متصل‌کننده بین تالار وحدت، تالار فرهنگ و تئاترشهر مطرح شد اما سال‌ها طول کشید تا به پهنه‌ای تبدیل شود که نام بزرگترین پروژه فرهنگی پایتخت را با خود یدک می‌کشد.

پروژه فرهنگی ۲۰ ساله پایتخت در آستانه اجرا

پهنه رودکی، راسته کتاب، راسته صنایع‌دستی، ساز و نوا، همه در یک راستا هستند؛ پهنه رودکی با مساحت ۳۵ کیلومتر از شمال به خیابان انقلاب، از جنوب به خیابان نوفل‌لوشاتو، از شرق به خیابان حافظ و از غرب به خیابان ولیعصر(عج) محدود می‌شود و قرار است راسته‌های فرهنگی و هنری را ساماندهی کند تا به‌عنوان یک هسته واحد عمل کنند.

علیرضا کیهانی مدیر پروژه پهنه رودکی است و با اشاره به اینکه این پروژه چندین محور دارد و چند بخش در آنجا عمل می‌کنند؛ درباره وظیفه شرکت توسعه فضاهای فرهنگی، به ایلنا می‌گوید: «ما وظیفه طرح‌ریزی پلان فرهنگی اجتماعی منطقه و در حقیقت مطالعات مفهومی و محتوایی آنجا را به عهده داریم» و ادامه می‌دهد: «سازمان زیباسازی وظیفه مطالعه و طراحی پیاده‌راه خیابان شهریار و شهرداری منطقه ۱۱ هم وظیفه انجام زیرساخت‌های این پروژه را به عهده دارند و مدیریت اجرایی منطقه با آنهاست.»

کیهانی با اشاره به اینکه مطالعات مفهومی و محتوایی حدود ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و پلان فرهنگی و اجتماعی پهنه رودکی تهیه شده است، با اشاره به گام‌های مطالعاتی مشاور پروژه تشریح می‌کند: «گام اول مطالعه و بررسی فراتحلیل مطالعاتی است که در گذشته انجام شده بود، شناسایی بناها و فضاهای ارزشمند و تاریخی آن پهنه گام دوم و طرح مفهومی پروژه، طرح هویت‌بخشی، طرح برندسازی و برنامه‌ریزی رویدادهای فرهنگی که باید در آن پهنه انجام شود به ترتیب گام‌های بعدی را شامل می‌شوند.»

بودجه‌ای که هزینه‌های پهنه رودکی را پوشش نمی‌دهد

رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران هم در گفتگو با ایلنا، از اهمیت این طرح برای شورا خبر داد و گفت: «یکی از محورهایی که در دو سال اخیر برایش وقت گذاشته و پیگیری شد و زمان زیادی از وقت مدیریت شهری را به خود اختصاص داد، احیای پهنه فرهنگی رودکی بود که حوزه‌هایی از منطقه ۱۱ شهر تهران را دربرمی‌گیرد که ساختمان تئاترشهر به عنوان یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های این پهنه است که در این طرح به موقعیت تاثیرگذار آن توجه شد.»

محمدجواد حق‌شناس طرح پهنه رودکی را یکی از مصوبات مغفول مانده دوره‌های قبل، خواند که در این شورا مجددا مطرح شد و پس از مطالعات و جلسات متعدد مجددا در دستور کار قرار گرفت و با دو ردیف اعتباری جدید تحت عنوان اجرای برنامه‌های فرهنگی پهنه رودکی و تملک و تجهیز دو خانه در پهنه رودکی جمعا به مبلغ ۱۴ میلیارد تومان در ردیف‌های بودجه سال ۹۸ دیده شد.

بودجه‌ای که به‌نظر می‌رسد حتی در صورت اختصاص کامل هم کفافِ کارهایی که قرار است در این پهنه انجام شود را نمی‌دهد.

علیرضا کیهانی یکی از موانع پیش‌روی پروژه را مسائل مالی می‌خواند و می‌گوید: مشکلی که با آن مواجهیم، تملک تعدادی از بناها در این محدوده است؛ ما به‌عنوان بخش عمومی باید یکسری از این دانه‌های ارزشمند را تملک، مرمت و باز زنده‌سازی کنیم تا تبدیل به نمونه‌ای شود که مردم از آنها الهام بگیرند و بتوانیم ترغیب‌شان کنیم که در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند، اما بودجه کنونی اصلا کفاف تملک این ساختمان‌ها را نمی‌دهد.

هرچند به گفته مدیر پروژه پهنه رودکی، شهرداری منطقه ۱۱ قول مساعدی برای همراهی داده تا یکی از بناهایی که بیشتر در معرض خطرند و موقعیت مناسبی برای تبدیل به بنایی فرهنگی دارند، تملک شده و به سوی مرمت و باز زنده‌سازی آن بروند.

کیهانی، پهنه رودکی را پروژه‌ای بسیار وسیع می‌خواند که اجرایش حتما فازبندی خواهد شد و بودجه‌ای که به آن اختصاص پیدا کرده در حد توان موجود، خوب است اما وسعت پروژه بودجه بیشتری می‌طلبد؛ بودجه‌ای که به گفته او، برای امسال حدود هفت میلیارد تومان پیش‌بینی شده است.

وسعتی که از آن یاد می‌شود، شامل بناهای ارزشمند پهنه نیز هست؛ تاکنون ۱۸۰ پلاک ثبتی شامل اماکن آموزشی و فرهنگی شناسایی و تاریخ شفاهی آن هم جمع‌آوری شده است.

پهنه‌ای با بیش از صد بنای ارزشمند و تاریخی

مجموعه تئاترشهر یکی از این ساختمان‌های ارزشمند است؛ بنایی که کلنگ ساختش سال ۴۶ به زمین زده شد و ۵ سال بعد یعنی در ۷ بهمن ۵۱ افتتاح شد. علی سردار افخمی، طراح و معمار این ساختمان مدور است که علیرغم سردی و گرمی‌هایی که در طول این ۵ دهه کشیده هنوز یکی از پاتوق‌های هنرمندان برای اجرای آثار نمایشی‌شان است. مجموعه تئاترشهر ۴۶ سال پیش با نمایش «باغ آلبالو» به کارگردانی آربی اوانسیان افتتاح شد و در طول این سال‌ها مدیران زیادی را به چشم خود دید. از شهرزاد مهدوی، نخستین مدیر این مجموعه تا علی رفیعی که سال ۵۴ تا ۵۵ مدیریت تئاترشهر را به عهده داشت. تئاترشهر اکنون دارای پنج سالن «اصلی»، «چهارسو»، «سایه»، «قشقایی» و «کارگاه نمایش» است و مدیریت آن را سعید اسدی به عهده دارد؛ مجموعه‌ای که در طول نزدیک به ۵ دهه از عمر خود، بارها آسیب دید و مرمت شد و محوطه‌ آن به تسخیر دستفروش‌ها درآمد.

تالار وحدت هم یکی دیگر از این بناهاست؛ ساختمانی که توسط اوژن آفتاندلیانس، معمار برجسته ایرانی و ارمنی‌تبار و بر اساس نمونه اپرا هال وین طی ۱۰ سال ساخته و در سال۱۳۴۶ افتتاح شد و روزگاری از مجهزترین و بزرگ‌ترین تالارهای اپرا، باله، موسیقی و تئاتر در ایران محسوب می‌شد.

تالار حافظ، انجمن فلسفه و حکمت، تالار فرهنگ، پارک دانشجو، سفارت‌خانه‌های ایتالیا، فرانسه، واتیکان و ارمنستان، بوستان ارفع، بیمارستان مروستی، دانشگاه علوم قضایی، کوچه لولاگر (کوچه قرینه)، کافه اپرا و خانه ارامنه تعدادی دیگر از این بناهای ارزشمند در محدوده پهنه رودکی به شمار می‌روند.

چندی پیش حجت نظری (سخنگوی کمیسیون فرهنگی شورا) در گفتگو با ایلنا از شناسایی ١٠٣ پلاک واجد ارزش و ثبت میراثی فرهنگی، توسط شرکت مشاور برای معرفی به سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی برای ثبت ملی خبر داد؛ واجد ارزش تاریخی، فرهنگی، رویدادی و یا ارزش افراد ساکن در بناها هم مبنای انتخاب این ساختمان‌ها محسوب می‌شد.

اما مدیر پروژه پهنه رودکی این عدد را مربوط به چیر دیگری می‌داند نه لزوما ثبت در فهرست آثار ملی. کیهانی تصریح می‌کند: «ما چرخه‌ای را برای رونق و ارتقای کیفیت زندگی در این پهنه فرهنگی طراحی کردیم. به‌طور مثال فضاهایی برای نمایش و اجرای آثار هنری و موسیقی، محل اقامت هنرمندان، محل ساخت و فروش ساز و لباس‌شان،‌ محل برپایی کلاس‌های آموزشی، کافه‌های تم‌دار فرهنگی مثل کافه موسیقی، کافه نمایش و... در نظر گرفته می‌شود. که برای تحقق این هدف، ١٠٣ بنا را که واجد ارزش‌های تاریخی و کالبدی هستند در پهنه شناسایی کردیم که حالا از میان اینها یکسری هم واجد ثبت ملی هستند.»

خانه‌های تاریخی متروکه شناسنامه‌دار می‌شوند

کیهانی خاطرنشان می‌کند: «یکی از مخاطرات پهنه رودکی این است که یکسری از این بناهای ارزشمند که غالبا بناهای فرسوده‌ای هم هستند، رها شده و متروکه‌اند یا کاربری انباری دارند و در معرض خطر از بین رفتن‌اند. مشاور پروژه در بخشی از خدماتش قرار است اینها را شناسایی و برای‌شان شناسنامه تهیه کند تا بتوانیم آنها را در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی ثبت کنیم و دیگر به راحتی از بین نروند و رها یا تخریب نشوند. که تعداد این بناهای شناسایی شده تا امروز، ۳۸ ساختمان است. البته این تعداد می‌تواند تغییر کند چون در حال به‌روز شدن و نیازمند نظر کارشناسان میراث فرهنگی است.»

به گفته کیهانی، تعدادی از این ساختمان‌ها واجد ارزش حفاظت‌اند؛ هرچند ویژگی‌های ثبت ملی را ندارند که برای آنها قرار است با کمک شهرداری منطقه ۱۱ و سازمان زیباسازی شهرداری تهران، لایه‌ای را تعریف کنند که روی طرح تفصیلی بنشیند و واجد ارزش حفاظت تعریف شوند. تا یکسری محدودیت برایشان پیش‌بینی و در کنارش بسته‌های تشویقی برای مالکان تعریف شود که ترغیب به تخریب نشوند. چون دانه‌های ارزشمندی هستند که طرح یا پلان معماری بسیار خوبی دارند و باید باشند تا آن چهره و هویتی که ما از آن محله داریم حفظ شود و محله رنگ و بوی خودش را از دست ندهد. ویژگی محله با این تک بناهاست و اگر اجازه دهیم تخریب شوند دیگر با محله‌های دیگر تفاوتی نخواهد داشت.

تکلیف دستفروشان حاضر در طرح پهنه رودکی چه می‌شود؟

با گذشت ماه‌ها از تصویب و قرار گرفتن «پهنه رودکی» در مسیر اجرا، به نظر می‌رسد یک مشکل بزرگ کماکان پیش‌روی آن قرار دارد؛ حضور دستفروش‌ها در خیابان ولیعصر و محوطه تئاترشهر یکی از مسائل بحث‌برانگیز دست‌کم یک دهه اخیر است. با اینکه چند ماه پیش مصوبه ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون در شورا به تصویب رسید اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. هرچند در طرح ساماندهی نظم شهری برای مدت کوتاهی دستفروشان از محوطه تئاترشهر و بخشی از خیابان ولیعصر جمع‌آوری شدند اما این اقدام حاشیه‌هایی را نیز به همراه داشت.

هرچند حجت نظری تیر ماه امسال در گفتگو با ایلنا درباره تکلیف دستفروشان حاضر در طرح پهنه رودکی به ویژه در خیابان انقلاب گفته بود: «مشاور اجرای طرح المان‌هایی را پیش‌بینی کرده است که دستفروشان از آن استفاده کنند و در زمان استفاده به عنوان کتابفروشی سیار و پس از آن به مبلمان شهری تبدیل شود» اما علیرضا کیهانی می‌گوید موضوع المان‌ها برای راسته کتابفروشی‌هاست نه پهنه رودکی و ادامه می‌دهد: «به ما گفتند صرفا یک نمونه از این المان‌ها را طراحی کنید که ما هم به مشاور سفارش دادیم، یک نمونه ساختیم و تحویل دادیم. این المان برای راسته کتاب طراحی شده و حرفی برای پهنه رودکی زده نشده است.»

حصارکشی مجموعه تئاترشهر قطعی نشده است

با طرح مساله انتقال دستفروشان از پهنه رودکی به محلی دیگر، موضوع حصارکشی مجموعه تئاترشهر دوباره بر سر زبان‌ها افتاد و موافقان و مخالفانش به دفاع از نظرات خود در این باره پرداختند.

علیرضا کیهانی با تاکید بر اینکه «هرچه دید عمومی را به یک مجموعه زیادتر کنیم یعنی نظارت عمومی بر یک بنا زیاد شود امنیتش هم بالاتر می‌رود»، می‌گوید: وقتی مخاطراتی در یک محدوده وجود دارد ناچاریم حفاظی را برای آن پیش‌بینی کنیم که به آن آسیبی نزند. یعنی یک مسیر دوطرفه است که به نظر می‌رسد در تعارض باهم‌اند.»

مدیر پروژه پهنه رودکی با اشاره به اینکه برنامه‌های فرهنگی روتینی در این محدوده پیش‌بینی شده که هنوز به تائید نهایی نرسیده، به ذکر مثالی از این طرح پرداخته و می‌گوید: «مثلا اجرای سرود ملی هر روز صبح در محدوده تئاترشهر، توسط یک گروه نوازنده.»

او برنامه‌های این چنینی و همیشگی را موجب سرزندگی و حضور مردم و رهگذران می‌داند که خود به خود می‌تواند فضا را امن کند و یادآور می‌شود: در ساعاتی از شب که در تئاتر شهر اجراهایی روی صحنه است، هنرمندان دغدغه امنیت دارند و ناراحت‌اند که برای اینها هم قرار است برنامه‌ریزی فرهنگی شود.

کیهانی با اشاره به بهسازی پیاده‌راه شهریار که تردد خودروها را متوقف نمی‌کند اما با بهسازی محیطی سهم پیاده‌ها را افزایش می‌دهد، می‌گوید: این پیاده‌راه به پارک دانشجو هم وصل شده و تا جلوخوان تئاترشهر هم می‌آید. ضمن اینکه پیشنهاداتی هم برای برداشتن حصارهای تالار وحدت و الحاقش به فضای شهری مطرح شده بود اما نمی‌دانم تا چه حد جنبه اجرایی دارد؛ گو اینکه گمان نمی‌کنم گرفتن یک عرصه عمومی فرهنگی از مردم، جزو سیاست‌های این شورا و شهرداری باشد که شعارشان «تهران برای همه» بوده است.

زیستِ شبانه تهرانی‌ها با پهنه رودکی جان می‌گیرد؟

زیستِ شبانه ساکنان پایتخت یکی دیگر از مواردی بود که به ویژه در چند ماه اخیر به موضوعی داغ و پربحث تبدیل شد.

موضوعی که کیهانی می‌گوید می‌تواند با پهنه رودکی جان بگیرد: «یکی از پروژه‌هایی که در سال جدید تعریف شده در رابطه با راسته فرهنگی خیابان ولیعصر در تقاطع با پهنه رودکی است که پیش‌بینی‌هایی برای زیست شبانه در آن محدوده شده است.»

پروژه‌ای که به گفته مدیران و مسئولان شهری تا چندی دیگر کلید می‌خورد؛ علیرضا کیهانی زمان آغاز عملیات اجرایی پهنه رودکی را منوط به تکمیل جزئیاتی از طرح می‌داند که تا یک ماه بعد از آن می‌توانیم شاهد تصویب نهایی طرح باشیم و پس از آن، پروژه وارد پروسه انتخاب پیمانکار و اقدامات اجرایی می‌شود.

به گفته کیهانی، با در نظر گرفتن تشریفات قانونی این اقدامات، می‌توانیم شاهد به نتیجه رسیدن بخش‌های مشهودی از پروژه پهنه رودکی تا اواخر سال ۹۸ باشیم.