جلگه چیست؟

در این مقاله قصد داریم تا به شما بگوییم که جلگه چیست ، چگونه تشکیل می شود ، انواع آن کدام است و چه ویژگی ها و فوایدی دارد.

جلگه یا دشت سرزمین پست و همواری می باشد که از آبرفت رودها تشکیل شده و به دریا یا دریاچه ختم می شود.

جلگه ها بسته به نوع شکل گیری انواع مختلفی دارند. جلگه ها تحت تاثیر عوامل متعددی نظیر انواع پدیده های آب و هوایی و زمین شناسی از جمله رسوبات آب، یخ، باد، فرسایش خاک و حتی گدازه ها می توانند تشکیل شوند. حال که متوجه شدید جلگه چیست، بد نیست بدانید که

جلگه ها به دلیل داشتن خاک غنی از مواد معدنی و چشم انداز نسبتا مسطح و وسیع در بسیاری از مناطق زمین های کشاورزی حاصلخیزی را ایجاد می کنند. پوشش گیاهی قالب در جلگه ها علف می باشد از این رو به چنین جلگه هایی علفزار نیز می گویند. طول عمر طبیعی گیاهان در جلگه ها به آب و هوا و اقلیم جغرافیایی آن بستگی دارد و می تواند از جنگل های سرسبز تا دشت های بی آب و علف متغیر باشد.

به بیان دیگر جلگه یک منطقه وسیع و هموار است که عموماً بلندای کمی دارد و ارتفاعات زیادی در آن دیده نمی‌شود. این شکل زمین به طور کلی در ارتفاع پایین‌تری از سطح زمین‌های اطراف واقع شده و عموماً در امتداد زمین‌های هموار داخلی یا سواحل یافت می‌شوند. جلگه ها یکی از اصلی ترین اشکال زمین هستند که در تمام قاره ها وجود دارند و بیش از یک سوم مساحت جهان را در بر می گیرند. این نوع زمین اکثراً برای شهرک‌سازی و برای اهداف کشاورزی مناسب است. در کشاورزی، اراضی دشتی نسبت به فلات یا کوهستان برای کشاورزی مناسب‌تر هستند.

جلگه‌ها چگونه تشکیل می‌شوند؟

این سطوح پهناور به طرق مستقیم یا غیرمستقیم محصول فرسایش هستند. با فرسایش کوه‌ها و تپه‌ها، جاذبه و جریان آب و یخ، رسوبات را به سمت سرازیری می کشاند، لایه‌ها روی هم ته نشین شده و جلگه‌ها را تشکیل می‌دهند. جریان آب رودخانه‌ها با فرسایش سنگ و خاک‌های مسیر خود، زمین‌هایی که از آن عبور می کنند را صاف و هموار می‌کنند. این رسوبات وارد آب رودخانه‌ها شده و با گذشت زمان به صورت لایه لایه بر روی لایه روی هم انباشت می‌شوند و جلگه‌های آبرفتی را تشکیل می‌دهند.

رودخانه‌ها نهایتاً رسوبات خود را به اقیانوس‌ منتقل می‌کنند. این رسوبات به محض ادغام با دریا آرام آرام انباشت می‌شوند و با انباشته شدن پی در پی این لایه‌ها بر روی هم، ارتفاع این منطقه از سطح دریا بیشتر و بیشتر می‌شود. این رسوبات همراه با رواناب، تپه‌ها و کوه‌ها، جلگه‌های ساحلی را تشکیل می‌دهند.

تفاوت جلگه‌ و دلتا

بدیهی‌ترین تفاوت مابین جلگه و دلتا در شکل ظاهری آن‌هاست. محل تشکیل شدن دلتا، در دهانه رودخانه‌ها و دریا‌هاست و از این رو ظاهری مثلث شکل دارد. این نام را یونانی‌ها به دلیل شکل مثلث مانند و شباهت آن به حرف دلتا در الفبای یونانی داده بودند. ارتفاع دلتا از سطح زمین‌های اطراف بالاتر و ارتفاع جلگه عموماً از سطح زمین‌های اطراف پایین‌تر است. تفاوت دیگر آن است که جلگه از انباشته شدن آبرفت رودها در مسیر حرکت خود به وجود می‌آید اما دلتا از انباشته شدن آبرفت‌ها در دهانهٔ رودها و دریاها پدیدار می‌شود.

hkbBkBaT_iOjvi1H2G4ZF03RCNGLD6FhoTWc-8tAKqiti_EKqQqklhbO42PW9FTNffDyz5I3MILlsnWr2ukPiwFclLQ-OOe59gM7JjJGeGe_ (512×272)

بررسی انواع جلگه ها

۱.جلگه های رسوبی

جلگه های رسوبی به جلگه هایی گفته می شود که توسط رسوب مواد ایجاد شده توسط عوامل مختلف مانند یخچال های طبیعی، رودخانه ها، امواج و باد شکل گرفته است. باروری و حاصلخیزی خاک این نوع جلگه ها بستگی زیادی به نوع رسوبات تشکیل دهنده آن دارد.

۲.جلگه های آبرفتی

جلگه هایی آبرفتی که رایج ترین نوع جلگه می باشند، در طی مدت زمانی طولانی توسط آبرفت رودخانه ها شکل می گیرند. رودخانه ها در مسیر خود آبرفت ها را حمل و در پیرامون رود یا حاشیه دریا یا دریاچه انباشت می کنند و این انباشت آبرفت ها سبب تشکیل جلگه های آبرفتی می شود.

۳.جلگه های یخچالی

این جلگه ها با حرکت یخچال های طبیعی تحت نیروی جاذبه شکل گرفته است. جلگه های یخچالی توسط رسوباتی که از آب شدن یخبندان ها یا یخچال های طبیعی به وجود آمده تشکیل می شوند.

۴.جلگه های فرسایشی

جلگه های فرسایشی توسط عوامل مختلفی مانند آب های جاری، رودخانه ها، باد و یخچال های طبیعی تشکیل می شوند. این جلگه ها بر اثر فرسایش خاک سبب صاف شدن زمین های ناهموار می شوند.

پوشش گیاهی در جلگه ها چگونه است؟

جلگه ها بسته به نوع اقلیم و آب و هوایی که در آن قرار دارند دارای پوشش های گیاهی متفاوتی هستند. انواع پوشش گیاهی جلگه ها عبارتند از:

پوشش گیاهی علفزار (مناطق معتدل یا نیمه گرمسیری)
پوشش گیاهی استپی (مناطق نیمه خشک)
پوشش گیاهی ساوانا (مناطق گرمسیری)
پوشش گیاهی توندرا (مناطق قطبی)

دلیل اهمیت جلگه ها چیست؟

۱. کشاورزی و دامپروری

جلگه ها به دلیل خاک حاصلخیزی که دارند، مکان مناسبی برای کشاورزی و چرای دام ها می باشند.

اراضی جلگه‌ای در بخش کشاورزی از اهمیت ویژه برخوردار هستند. رسوبات تشکیل دهنده انواع مختلف اراضی جلگه‌ای بطور چشمگیری به افزایش حاصلخیری خاک کمک کرده و در نتیجه با افزایش رشد محصولات زراعی و مراتع، چراگاه خوبی برای دام‌ها فراهم می‌‌آورند.

۲. سکونتگاه‌های انسان

حاصلخیز بودن جلگه ها سبب می شود که در پیرامون آنها جمعیت زیادی متمرکز شود و به نوعی می توان جلگه ها را از عوامل پیدایش و توسعه شهرها دانست.

جمعیت انسان‌ها و اکثر سکونتگاه‌ها معمولاً در نواحی جلگه‌ای متمرکز است. دلیل این امر آن است که اکثر شهرها روی زمین‌های تقریباً مسطح روی جلگه‌ها واقع می‌شوند. زمین کنار رودخانه می‌تواند از اهمیت اقتصادی فراوان برخوردار باشد. این نوع زمین‌ها که توسط رودخانه‌ها پیموده می‌شوند، آبیاری مزارع را بسیار ساده‌تر از سایر اراضی مورد استفاده در کشاورزی می‌کنند.

۳. جذب تمرکز جمعیت

جلگه ها عمدتا به دلیل وضعیت صخره ای شکل یا شیب داری که در بعضی از بخش های خود دارند، معمولا در مناطق پر باران همانند یک سیل گیر عمل می کنند.

زمین‌های جلگه‌ای مانند دشت‌های آبرفتی به سبب مزایایی که نسبت به دشت‌های سیلاب دره دارند، تمرکز جمعیت را به سمت خود می‌کشاند. این زمین‌ها معمولاً در معرض سیل سالانه یا دوره ای قرار داشته و دامنه‌ تپه‌ها برای کشت و زرع بیش از حد شیب دار و صخره ای هستند.

۴. فعالیت‌های ورزشی

بخش هایی از جلگه ها که در حاشیه شهرها قرار دارند، مکانی مناسب برای گذران اوقات فراغت و فعالیت های ورزشی و دورهمی های خانوادگی می باشند.

اراضی جلگه‌ای برای فعالیت‌های ورزشی بسیار عالی هستند؛ زیرا زمینی مسطح و هموار برای ورزش و سایر فعالیت‌های تفریحی را فراهم می‌کنند.

۵. مسیر ارتباطی مناسب

جلگه ها به عنوان مهمترین راه های مواصلاتی برای ارتباط شهرها و روستاها به یکدیگر از طریق جاده ها یا راه آهن ها می باشند. دشت‌ها به دلیل هموار بودنمسیرهای ارتباطی خوبی مانند راه آهن، جاده، فرودگاه و .. هستند.

۶. منابع معدنی

دشت‌ها منابع خوبی از منابع طبیعی مانند ذغال سنگ، قلع و نفت هستند.

جلگه‌های معروف ایران

در ایران نیز مناطق جلگه‌ای در نواحی شمالی و جنوبی کشور در حاشیه دریاچه خزر، خلیج فارس و برخی از رودهای مهم داخلی تشکیل شده‌اند که از مهم‌ترین جلگه‌های آن می‌توان به جلگه خوزستان، جلگه مازندران، جلگه کرمانشاه، جلگه اصفهان، جلگه شیراز، جلگه گرگان، جلگه پاسارگاد (شهرستان پاسارگاد) و جلگه هلیل‌آباد اشاره کرد. نمونه‌های دیگری از جلگه‌های ایران عبارت‌اند از:

جلگه ماژان جلگه موسی‌آباد جلگه چاه هاشم جلگه ماروسک جلگه شبانکاره جلگه سیرجان جلگه زوزن جلگه خوزستان

یکی از شهرهای جلگه‌ای ایران شهر زیبای تنکابن (با نام قدیم شهسوار) واقع در استان مازندران است.

جلگه‌های مهم دنیا

۱. جلگه سند و گنگ در هندوستان

این جلگه در جنوب رشته کوه‌های هیمالیا قرار گرفته و از کوه‌های سلیمان تا گارگو و تپه‌های لوشایی امتداد دارد و پهنای آن ۱۰۰ تا ۳۰۰ مایل است. این دشت مسطح و آبرفتی خاکی عمیق و حاصلخیز دارد و از پرجمعیت ترین مناطق جهان به شمار می‌رود.

۲. جلگه لیانوس (واقع در آمریکای جنوبی)

این ناحیه در فصول خشک بیابانی است؛ اما در فصل باران سرسبز و حاصلخیز می‌شود.

۳. جلگه لومباردی

این مناطق از حاصلخیزترین نواحی موجود در کشور ایتالیا هستند که توسط رودخانه Po آبیاری می‌شوند. در این اراضی، ذرت، میوه و درخت توت که روی آن‌ها کرم ابریشم پرورش می‌یابد، رشد می‌کند.

۴. جلگه پامپاس (آمریکای جنوبی)

جلگه‌ی وسیع، بدون درخت و پوشیده از چمن اطراف رودخانه لاپلاتا از وسیع‌ترین مراتع موجود در جهان است.

۵. استپ‌

استپ‌ جلگه‌های بی درخت واقع در روسیه هستند که از حاشیه دریای خزر به سمت شرق امتداد یافته اند. این نواحی در تابستان بسیار خشک و در زمستان بسیار سرد و بی باران هستند.

سایر جلگه های معروف جهان نیز عبارتند از:

جلگه استرالیا (استرالیا)
جلگه کنتربری (نیوزلند)
جلگه گنگ و سند (هندوستان، بنگلادش و نپال)
جلگه کانتو (ژاپن)
جلگه بزرگ امریکا (امریکا)

کلام آخر

جلگه‌ها توسط آبرفت رودها پدید می‌آیند. رودها در دامنه کوه‌ها سرازیر شده و سنگ و صخره‌های آن‌ها را فرسایش می‌دهند؛ سپس مواد فرسایش یافته را با جریان خود همراه ساخته و در اطراف انباشت می‌کنند و به این ترتیب جلگه‌ها را پدید می‌آورند. این اراضی از خاک حاصلخیزی برخوردار بوده و برای کشاورزی و تمرکز جمعیت بسیار مناسب هستند. یکی دیگر از مفاهیم جغرافیایی که به خصوص در سال‌های اخیر بسیار راجع به آن سخن گفته شده، گسل است. به منظور کسب اطلاعات بیشتر، با مفهوم گسل و خطرناک‌ترین گسل‌های تهران آشنا شوید. آیا شما در نواحی جلگه‌ای ایران زندگی می‌کنید؟ مزایا و مشکلات زندگی در این نواحی چیست؟

برگرفته از: eartheclipse و eschooltoday و sansarlochan