دکتر جکیل و مستر هاید نوشته‌ی رابرت لوییس استیونسن؛ تمایزهای خیر و شر

مورد عجیب دکتر جکیل و آقای هاید Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde که در ایران با عنوان دکتر جکیل و مستر هاید شناخته می‌شود، رمانی است نه چندان بلند از رابرت لوییس استیونسون Robert Louis Stevenson که در سال ۱۸۸۶ در لندن منتشر شد. در ادامه به تحلیل و بررسی رمان دکتر جکیل و مستر هاید Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde می‌پردازیم.

دکتر جکیل و مستر هاید

تمایزهای خیر و شر

رابرت لوییس استیونسن، شاعر، نویسنده و مقاله نویس اسکاتلندی بود که از سمت بسیاری از نویسندگان از جمله بورخس، همینگوی، جیمز ماتیو بری و… بسیار ستوده شده است. از آثار مطرح این نویسنده می‌توان به جزیره گنج، مورد عجیب دکتر جکیل و آقای هاید، ربوده شده و…اشاره کرد.

رابرت لوییس استیونسن Robert Louis Stevenson، رمانش را بر اساس خوابی که می‌بیند، در مدت چند روز می‌نویسد، ولی پس از اتمام کار، به‌ دلیل این که حس می‌کند، نتیجه‌ی دلخواه را کسب نکرده است، تمامن دست‌نوشته‌‌ی نسخه‌‌ی اولیه‌ی رمان را می‌سوزاند ولی دوباره پشیمان می‌شود و سه روزه، تمام داستان را روی کاغذ می‌آورد و این گونه یکی از بهترین و تاثیرگذارترین آثار ادبی را به ادبیات و فرهنگ جهان هدیه می‌کند.

این رمان به دلیل درون‌مایه‌‌ی ویژه‌اش همیشه در مباحث روان شناختی، فلسفی و ادبی مورد توجه قرار گرفته است، این اثر مبحث مهمی از آسیب شناسی روانی که همان دوگانگی شخصیتی یا شکل شدیدتر و حادتر دوگانگی شخصیت که در واقع بیماری اسکیزوفرنی است را مطرح می‌کند.

بیشتر بخوانید: رمان ابله The Idiot اثر ماندگار فئودور داستایفسکی

Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde

محتوای این اثر تا کنون، دستمایه‌ی بسیاری از آثار سینمایی و ادبی جهان قرار گرفته است.

کاراکتر دکتر جکیل که بسیار پیگیر مقوله‌ی دوگانگی شخصیت است و مدام تناقضاتی بین شخصیت مثبت و منفیش، در خود می‌بیند، نهایتن در آزمایشگاهش دارویی می‌سازد که جنبه‌های خوب و بد فردی‌اش را از یک دیگر متمایز می‌کند.

در نهایت بعد از مصرف دارویی که درست کرده است، از جنبه‌های منفی وجودیش، شخصیتی به نام مستر هاید بیرون می‌آید که سراسر شخصیتی است شر که حتی دست به اعمال جنایت کارانه هم می‌زند.

ولی نکته این‌جاست که در پایان این کشمکش‌ها و درگیری‌ها بین شخصیت منفی و مثبت، دکتر جکیل دیگر توانایی مقابله با مستر هاید را ندارد و نمی‌تواند از قالب این شخصیت در بیاید و یا حتی بتواند او را مهار کند، پس مجبور می‌شود که خودکشی کند و به زندگی‌اش خاتمه دهد.

بیشتر بخوانید: رمان آلیس در سرزمین عجایب نوشته‌ی لوییس کارول

نویسنده اساسن قهرمان ویژه‌ای را در این داستان، و اکثر داستان هایش خلق نمی‌کند و ما یک قهرمان واقعی به معنای کلاسیک آن نداریم.

نکته‌ی دیگری که در تحلیل رمان دکتر جکیل و آقای هاید، مهم است این است که این اثر کشمکش و تنش‌های درونی بد و خوب هر انسان را به نمایش در می‌آورد. استایل نوشتاری رمان بسیار گیرا و غنی است و از لحظه‌ی خلق آن تا به امروز به عنوان مرجع مهم در مقوله‌ی دوگانگی شخصیت، شناخته می‌شود.

تحلیل رمان دکتر جکیل و مستر هاید

در مورد رمان دکتر جکیل و مستر هاید باید گفت این اثر منبع نوشته‌ها و فیلم‌های زیادی در یک قرن اخیر بوده است و این خود نشان از تاثیرگذاری این اثر است.

فی الواقع از سال ۱۸۹۰ تا به امروز داستان و روایت‌های زیادی از این رمان اقتباس شده است. شاید به نوعی در تحلیل رمان دکتر جکیل و مستر هاید از داستانِ آن باید به عنوان سعی و کوشش انسان برای تمایز بین خیر و شر نام برد.

بیشتر بخوانید: نقد رمان رگتایم Ragtime، شاهکار‌ E. L. Doctorow ادگار لورنس دکتروف

در مورد رمان دکتر جکیل و مستر هاید Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde باید گفت این اثر منبع نوشته‌ها و فیلم‌های زیادی در یک قرن اخیر بوده است و این خود نشان از تاثیرگذاری این اثر است.

در داستان دکتر جکیل بخشی از منزل خودش را به آزمایشگاهی تبدیل می‌کند تا بتواند برای نمود شخصیت منفی وجودیش ماده‌ی شیمیایی را بسازد. دکتر جکیل به این امر واقف است که روزها شخصیتی آرام،‌ با ثبات و متعادل دارد و زیاد دوست دارد به مردم کمک کند و آنها را درمان کند و مشکلاتشان را حل کند.

ولی بالعکس شخصیتی که شب‌ها به سراغش میاید متفاوت است و دوست دارد به دنبال عیش و نوش، بی بندوباری و خلاف‌های ریز و درشت دیگر برود. فی الواقع نکته‌ای که در تحلیل رمان دکتر جکیل و مستر هاید واضح است، او نمی‌تواند این تناقض بین خیر و شر را در خودش حل کند پس تصمیم می‌گیرد مشکلش را به نوع دیگری تبدیل کند.

رابرت لوییس استیونسن Robert Louis Stevenson نیمه‌ی تاریک وجود ذهن انسان و آثار مخرب آن را به خوبی در رمان تشریح می‌کند.

بیشتر بخوانید: نقد رمان لیدی ال Lady L. نوشته‌ی رومن گاری

ین رمان به دلیل درون‌مایه‌‌ی ویژه‌اش همیشه در مباحث روان شناختی، فلسفی و ادبی مورد توجه قرار گرفته است، این اثر مبحث مهمی از آسیب شناسی روانی که همان دوگانگی شخصیتی یا شکل شدیدتر و حادتر دوگانگی شخصیت که در واقع بیماری اسکیزوفرنی است را مطرح می‌کند.

برسیم به طرح داستانی رمان دکتر جکیل و مستر هاید، طرح داستانی این اثر بر اساس وحشت و هیجان پیش می‌رود. هنری جکیل که دکتر جامعه‌شناس است،‌ برای خروج از تناقضات شخصیتیش، معجونی را در آزمایشگاهش می‌سازد که شخصیت او را به ادوارد هاید تغییر می‌دهد، هایدی که فاقد هرگونه احساس و صفات خوب است.

رفتار مستر هاید کاملن شبیه به یک حیوان وحشی و رام نشدنی است که هیچ ابایی از انجام کارهای بد و رقت انگیز و نفرت انگیز ندارد. به تدریج هایدِ ساخته‌ی ذهن و دست دکتر جکیل، کنترل تمام امور را به‌ دست می‌گیرد و منیت دکتر جکیل را نیز سلب می‌کند و تبعات منفی را به بار می‌آورد.

این داستان هم مانند تمام داستان‌های استیونسن، دارای عوامل تعلیق و ابهام است و خواننده را تا پایان در بهت نگه می‌دارد. نکته‌ی دیگری که در تحلیل رمان دکتر جکیل و مستر هاید حائز اهمیت است، نویسنده اساسن قهرمان ویژه‌ای را در این داستان، و اکثر داستان هایش خلق نمی‌کند و ما یک قهرمان واقعی به معنای کلاسیک آن نداریم.

نکته‌ی آخر درباره رمان دکتر جکیل و مستر هاید پرداختن به مقوله‌ی علم و علوم آزمایشگاهی و تجربی است. در واقع یکی از مهم ترین دغدغه‌های قرن ۱۹ را می‌توان ظهور و پیشرفت‌های علمی بزرگ دانست، قطعن این نگرش روی ادبیات و فرهنگ یک کشور و زمینه‌های فکری اثر می‌گذارد. رمان‌ دکتر جکیل و آقای هاید هم از این قاعده مستثنا نیست و زمینه‌ی علمی دارد.

بیشتر بخوانید: نقد رمان مرشد و مارگاریتا نوشته‌ی میخائیل بولگاکف

طرح داستانی این اثر بر اساس وحشت و هیجان پیش می‌رود

دکتر جکیل آزمایش‌هایش را به قصد پیشرفت علم آغاز می‌کند ولی بعدها اعتراف می‌کند که با این حرکت‌های جسورانه فقط نیتش این بود که در علم پزشکی، به‌ عنوان یک دانشمند مطرح شود و جایگاه ویژه‌ای پیدا کند.

این در حالی است که وقتی در آزمایش‌ها پیشرفت می‌کند،‌ و اثر بخشی معجون را می‌فهمد، بیشتر و بیشتر به دنیای ضداخلاقی مستر هاید معتاد می‌شود، به طوری که دیگر نمی‌تواند خود واقعی‌اش را از شخصیت مستر هاید جدا کند تا این که در انتها، این جست‌وجوی علمی او را از بین می‌برد و شخصیت دکتر جکیل را هم نابود می‌کند.

بیشتر بخوانید: شب‌های روشن اثر فیودور داستایوفسکی

این اثر منبع نوشته‌ها و فیلم‌های زیادی در یک قرن اخیر بوده است و این خود نشان از تاثیرگذاری این اثر است.

نکته‌ی مهم این جاست که دکتر جکیل با این که آگاه است، آزمایش‌هایش در مسیر غیراخلاقی و نادرست افتاده است، به خاطر منافع شخصی‌اش حاضر نیست از این جریانات دست بر دارد و این امر چیزی است که در زندگی بشر امروز هم وجود دارد و به نوعی موجب نگرانی هم هست.

شاید به همین دلیل است،‌ که این اثر هنوز هم یکی از بهترین و مطرح ترین رمان‌هایی است که تاکنون خلق شده است.

شاید این مطالب هم خواندنی باشد:

پدرو پارامو نوشته‌ی خوآن رولفو؛ این آبادی پر پژواک

قلعه حیوانات نوشته‌ی جورج اورول: همه برابرند بعضی‌ها برترند!

مرگ ایوان ایلیچ نوشته‌ی لئو تولستوی؛ شرحی بر مرگ عادی یک آدم معمولی