سفر به تاجیکستان و دانستنی‌های کشور رودکی

تاجیکستان

شاید با شنیدن اسم تاجیکستان به یاد شعر و نزدیکی فرهنگی با مردم این کشور بیفتید. در روزگاری دور کشور تاجیکستان جزیی از ایران بوده. این کشور در دوره‌ هخامنشی با عنوان سرزمین «سغد» شناخته می‌شد و یکی از مناطق تحت تسلط هخامنشیان بود. در کتیبه‌های پارسی باستان مثل نقش‌برجسته‌ بیستون شما می‌توانید نام سغد را ببینید که به عنوان خراجگزار ایران معرفی می‌شود. بعد از گذشت صدها سال سرزمین سغد به دست اعراب افتاد. مردم تاجیک دین اسلام را پذیرفتند و این سرزمین محل تشکیل اولین حکومت مستقل ایرانی یعنی سامانیان شد؛ سال 261 ه.ق یا 1177 سال پیش. دلیل انتخاب واحد پول کشور تاجیکستان به همین موضوع برمی‌گردد.

دوشنبه پایتخت تاجیکستان

دوشنبه پایتخت تاجیکستان است. البته این شهر تا حدود 80 سال پیش دهکده‌ای کوچک بود. در قدیم دوشنبه‌بازارها در اینجا برگزار می‌شد و بعدها اسم دوشنبه را برای این شهر انتخاب کردند. تاجیکستان در گذشته جزیی از شوروی سابق بود تا اینکه در سال 1370 شمسی با فروپاشی شوروی به کشوری مستقل تبدیل شد. از آنجایی که اکثر ساکنان این کشور تاجیک هستند اسم کشور هم تاجیکستان انتخاب شد یعنی سرزمین تاجیک‌ها.

شهر دوشنبه در گذشته دهکده‌ای بوده و در سال های اخیر به شهری بزرگ بدل شده است. به هر طرف که بروید موزه و میدانی می‌بینید. میدان رودکی (پارک رودکی) از مهم‌ترین میدان‌های شهر است. در پارک رودکی قدم بزنید و با تاریخ تاجیکستان آشنا شوید. ساختمان‌های دولتی کشور در اطراف این پارک ساخته شدند.

پارک پیروزی تاجیکستان در شهر دوشنبه

در شهر دوشنبه حتما از «پارک پیروزی» دیدن کنید. بد نیست هدف ساخت این پارک را بدانید. در جریان جنگ جهانی دوم و در سال 1941 نیروهای آلمانی به شوروی حمله کردند. هدف‌شان رسیدن به مسکو بود و برای رسیدن به این شهر مجبور بودند از دوشنبه عبور کنند. آن روزها هنوز تاجیکستانی وجود نداشت و نیروهای تاجیکی در کنار روس‌ها با فاشیست‌ها می‌جنگیدند. روزی که توانستند آن‌ها را شکست بدهند در تاریخ جنگ ثبت شد. پارک پیروزی به همین دلیل ساخته شد. اهالی شهر دوشنبه در این پارک جمع می‌شوند و در پای مجسمه‌ی افتخارات جنگی گل قرار می‌دهند.

پارک رودکی در تاجیکستان

شعرای ایرانی برای تاجیکی‌ها اهمیت فراوانی دارند؛ نمونه‌اش پارک رودکی. البته در روزگار کمونیستی که هنوز لنین رهبر شوروی بود، اینجا «میدان لنین» بود. مجسمه‌ لنین که دستش را به سوی آسمان گرفته بود، اینجا بود تا تفکر کمونیستی‌اش یاد همگان بماند. اما اکنون خبری از آن مجسمه نیست. بعد از تشکیل جمهوری تاجیکستان اینجا تبدیل به پارک رودکی شد. به قول تاجیکستانی‌ها هیکل رودکی(تندیس) در زیر طاق نصرتی قرار گرفته.

بزرگ‌ترین پارک دوشنبه، پارک رودکی است. در سمت راست تندیس رودکی یعنی قسمت غربی باغ، قصر ملت قرار گرفته که مراسم استقبال از مهمانان خارجی در آنجا برگزار می‌شود. بزرگ‌ترین پرچم تاجیکستان را در این پارک می‌بینیم. میله‌اش 165 ارتفاع دارد و طول و عرض پرچم به ترتیب 65 و 30 متر است. مهم‌ترین قسمت پارک رودکی، تندیس رودکی است که در سال 2008 میلادی به مناسبت هزار و صد و پنجاهمین سالگرد تولدش در اینجا قرار گرفت.

قلعه حصار از دیدنی های دوشنبه تاجیکستان

در سفرتان به شهر دوشنبه بازدید از «قلعه حصار» را فراموش نکنید. این قلعه که حدود سه هزار سال قدمت دارد در 30 کیلومتری غرب دوشنبه قرار گرفته. تا قبل از ورود اسلام به این منطقه به آن «حصار شومان» می‌گفتند که یکی از مناطق آباد بوده. حتی کلمه‌ی شومان هم در کتاب اوستا آمده که به معنی «پیشانی زمین» است. اینجا به قدری برای تاجیک‌ها اهمیت دارد که برای مراسم عروسی و عروس‌گردانی، عروس و داماد به اینجا می‌آیند. به جز سر در و دو برج قلعه حصار دیگر چیزی از اینجا باقی نمانده و در اثر گذشت زمان از بین رفته است.

در بازدید از قلعه حصار می‌توانید حسابی عکاسی کنید. خوب است بدانید تاجیکستانی‌ها به عکس گرفتن می‌گویند «صورت».

دشت ورزاب و آبشار تکاب

دشت ورزاب (Varzob) هشت کیلومتر با شهر دوشنبه فاصله دارد و در حقیقت استراحتگاه و تفرجگاه بیرون شهر محسوب می‌شود. آبشار و رودخانه‌ ورزاب از جاذبه‌های اصلی این منطقه است. «آبشار تکاب» بسیار زیباست می‌توانید حسابی از دیدن مناظر زیبای آبشار لذت ببرید.

پَنجکَنت دیار رودکی

پَنجَکَنت شهری که رودکی در آن به خاک سپرده شده و آرامگاهش مهم‌ترین جاذبه‌ شهر پنجکنت محسوب می‌شود. پنجکنت یا پنجکند با شهر سمرقند ازبکستان هم مرز است. اسم اصلی شهر پنج‌کد یعنی پنج شهر است. بازار در قسمت مرکزی شهر قرار گرفته و سردر سنتی‌اش شبیه دروازه‌ قدیمی شهرها است. پنجکنت به نسبت شهرهای دیگر تاجیکستان مثل دوشنبه و خّجَند سنتی‌تر است. در بازارش می‌توانیم لباس‌های سنتی و صندل‌های قرمز رنگ زنان تاجیکی و ازبکی را ببینید. پس خرید سوغاتی از بازار پنجکنت یادتان نرود. جالب است بدانید جاده‌ها و تونل‌هایی که در مسیر خجند به پنجکنت و یا شهر دوشنبه می‌بینیم ساخته‌ی دست مهندسان ایرانی است.

«پنجکنت کهن» محوطه‌ مهمی برای باستان‌شناس‌هاست. شهری که دور تا دورش دیوار داشت و حدود 2500 سال پیش ساخته شد. پنجکنت نقش مهمی در تجارت سرزمین سغد و راه ابریشم ایفا می‌کرد. ارگ قدیمی شهر هنوز پابرجاست و همین باعث شده که به پنجکنت کهن «پومپی آسیای میانه» گویند.

شهر پنجکنت شامل شارستان (شهرستان) و ارگی در وسط بود. ارگ، خانه‌ ثروتمندان و دو پرستشگاه مهم شهر در داخل شارستان قرار گرفته بود و امروزه بقایایش را می‌توانید ببینید. مهم‌ترین نقاشی‌های دیواری تاجیکستان از همین پرستشگاه‌ها بدست آمده که داستان‌های جالبی را به تصویر می‌کشند. مثلا می‌دانستید قدیمی‌ترین تصویر رستم شاهنامه از اینجا بدست آمده؟ داستان زندگی سیاوش و گردآفرید هم در نقاشی‌ها دیده می‌شود.

بعد از ارگ قدیمی شهر و کاخ پادشاهی حالا نوبت آن است که به موزه‌ی پنجکنت سری بزنید. حدود صد متر موزه یا به قول تاجیکستانی‌ها آثارخانه با سایت باستانی (ارگ قدیمی شهر) فاصله دارد. سالنی که آثار کشف شده از محوطه‌ی پنجکنت در آن نگهداری می‌شود. البته بخش زیادی از آثار به موزه‌ی دوشنبه انتقال داده شده و بخش دیگرش به روسیه برده شده است.

پنجکنت به جز نقاشی‌های دیواریش با زادگاه پدر شعر فارسی هم معروف است؛ رودکی. او در سال 244 ه.ق در روستای رودک که جزیی از شهر پنجکنت بود به دنیا آمد و 85 سال بعد درگذشت. در راه رسیدن به آرامگاه رودکی در روستای پنج‌رود از چندین روستا می‌گذریم. بین راه تابلوهای بزرگی با تصویر رودکی و اشعارش نصب شده و در حقیقت راهمان را برای رسیدن به آرامگاه رودکی نشان می‌دهد. داستان پیدا کردن مزار رودکی جالب است. در سال 1940 میلادی صدرالدین عینی، اندیشمند تاجیکستانی به دنبال مزار رودکی می‌گشت و بالاخره در روستای پنج‌رود پیدایش کرد. توسط هیئت باستان‌شناسان روسی استخوان‌هایش مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج آزمایش اثری از کوری را در چشم‌ها نشان داد.

بالاخره آرامگاهی بر مزارش ساخته شد که در قسمت شمالی محوطه و روی سکو به سراغش می‌رویم. بیرون از آرامگاه هم تندیسی از رودکی، آثارخانه(موزه) و کتابخانه‌ای قرار گرفته. حتما در دفتر یادگاری موزه مطلبی بنویسید. البته با خواندن مطالب دفتر متوجه می‌شوید که بیشتر بازدیدکنندگان اینجا ایرانی بوده‌اند. رودکی برای تاجیکی‌ها اهمیت دارند. تا جایی که از افراد بازدیدکننده می‌پرسند: برای زیارت حضرت رودکی آمده‌اید؟

هیچ شادی نیست اندر این جهان

برتر از دیدار روی دوستان

هیچ تلخی نیست بر دل تلختر

از فراق دوستان پر هنر

عید نوروز در تاجیکستان

روز عید در تاجیکستان 21 مارچ است. تاجیک‌ها هر سال نوروز را به زیبایی جشن می‌گیرند و تا حدودی آداب و رسوم عیدشان شبیه ما ایرانی‌هاست. آن‌ها منتظر ساعت تحویل نمی‌مانند و به محض اینکه وارد روز 21 مارچ می‌شوند، روز عیدشان است. خانواده و دوستان در خانه‌ یک نفر جمع می‌شوند و در کنار دسترخوان یا همان سفره‌ی پر از خوراکی می‌نشینند. نوروز از اشتراکات فرهنگی بین ایران و تاجیکستان است. در این جشن ملی موسیقی، نمایش، هنرهای خیابانی، بازی‌های سنتی، شعرخوانی و... برگزار می‌شود. جالب است بدانید جشن نوروز بعد از استقلال تاجیکستان رسمیت یافته است. در تاجیکستان جشن‌های باستانی پارسی مثل جشن مهران و جشن سده نیز برگزار می‌شود.

دره افشان و اوراتپه

در این منطقه می‌توانید از بافت قدیم استرافشان(اوراتپه) و شهر کوروش‌کده، مق‌تپه، بازار سنتی چاقوسازان و استرافشان بازدید کنید. قبل از ورود اسلام به سرزمین سغد و این منطقه پیروان آیین مانوی، بودایی، هندو و زرتشتیان زیادی در اینجا زندگی می‌کردند. حتی براساس تحقیقات باستان‌شناسی «کوروش‌کده» یکی از اولین مکان‌هایی است که دین زرتشت در آن ترویج داشته است. از طرف دیگر در بازدید از این منطقه با آداب و رسوم و فرهنگ مردم تاجیکی بیشتر آشنا می‌شوید.

خُجند شهر خوبان

دومین شهر بزرگ تاجیکستان بعد از دوشنبه خُجند است. خُجند تنها شهری که هنوز «مجسمه‌ی لنین» در آن قرار دارد. نام دیگر این شهر خُجنده است و در زمان امپراطوری شوروی تحت عنوان «لنین‌آباد» شناخته می‌شد. خُجند در زمان انقلاب بلشویکی به «لانه‌ی هنرمندان» معروف بود.

خجند در شمال غربی تاجیکستان است و با مناطق کوهستانی که دارد مکان مورد علاقه‌ی کوهنوردان است. می‌گویند خجند از خوب‌جند آمده یعنی «شهر خوبان»، بعضی دیگر هم می‌گویند معنی‌اش می‌شود «شهر خورشید». از آنجایی که این شهر در گذشته برای روس‌ها اهمیت داشته هنوز هم شهروندان روس‌تبار در اینجا زندگی می‌کنند. رودخانه سیحون که پس از جیحون، دومین رودخانه پر آب آسیای میانه است از میان خجند می‌گذرد. جالب است که بدانید «کمال خجندی»، شاعر و عارف قرن هشتم که آرامگاهش در تبریز است، متولد همین شهر است. حتی طایفه «آل خجند» شهر اصفهان هم اهل خجند بودند.

این شهر در گذشته‏‌های دور بخشی از «ایران باستان» بوده و اسکندر مقدونی که در سال 329 قبل از میلاد به مناطق تحت سلطه‌ هخامنشیان لشکر کشید به سراغ این شهر هم رفت. او قلعه‌ی بزرگی در کنار رود سیحون ساخت که امروزه خرابه‌هایی از آن برجای مانده. «موزه‌ باستان‌شناسی» شهر هم در کنار ارگ قرار دارد. در فرصتی که دراین شهر دارید، خوب است به موزه باستان‌شناسی بروید و از نزدیک با پیشینه تاریخی این منطقه آشنا شوید. «مسجد خجند» دیگر جاذبه این شهر است. مسجد آجری که گنبدهای آن همیشه پر از کبوتران چاهی است. در محوطه مسجد که قدم می‌زنید کبوترانی که بر زمین نشسته‌اند دسته دسته به آسمان پرواز می‌کنند.

مهم‌ترین مرکز خرید خُجند «پنجشنبه بازار» است.

پنجشنبه بازار خجند در سال 1954 میلادی تکمیل شده و مهم‌ترین مرکز خرید در شمال تاجیکستان است؛ حتی نماد شهر خجند محسوب می‌شود. این بازار در گذشته فقط روزهای پنجشنبه باز بود و ازبک‌ها، اهالی قرقیزستان و تاجران سغدی در اینجا فعالیت می‌کردند. به تدریج تعداد فروشنده‌ها بیشتر شد و «پنجشنبه بازار» به بازار همه‌روزه تبدیل شد.

«کاخ فرهنگی ارباب» در خجند است. وقتی وارد این کاخ می‌شوید اشعار زیبایی از حافظ و سعدی و رودکی توجه شما را جلب خواهد کرد. تزئینات این کاخ زیبا شبیه به نارنجستان در شیراز است.