جشن مهرگان
تاریخ	۱۶ مهر ماه
علت نامگذاری	تقویم ایرانیان باستان، دارای دو فصل زمستان و تابستان بود که نوروز جشن آغاز سال جدید و فصل تابستان بود و مهرگان جشن آغاز نیمه دوم سال و فصل زمستان بوده‌است.

ستاره | سرویس عمومی - مهرگان یا جشن مهر یکی از مراسم و جشن‌های ایران است که در مهر روز از ماه مهر برگزار می‌شود. این جشن در جوامع ایرانی خارج از ایران نیز برگزار می‌شود. این جشن در روزهای آغازین فصل پاییز برگزار می‌شود. زرتشتیان ایران و خارج از ایران آن را در دهم مهر یا نزدیک‌ترین زمان به دهم مهر یا پیش از آن برگزار می‌کنند. این جشن در مهر روز آغاز می‌شود و شش روز به درازا می‌انجامد و در روز رام روز به پایان می‌رسد. نخستین روز جشن، مهرگان عامه (همگانی) و واپسین روز جشن، مهرگان خاصه (ویژه) نامیده می‌شود.

تاریخچه جشن مهرگان

پیشینه جشن مهرگان به اندازه قدمت ایزدش، میترا است و تا آن جا که بن نوشت های موجود نشان می دهند، این جشن دست کم از دوران فریدون پیشدادی آغاز شده است که شاهنامه فردوسی به روشنی به پیدایش این جشن در دوران پادشاهی فریدون اشاره کرده است:

فریدون چو شد بر جهان کامکار
ندانست جز خویشتن شهریار

به رســم کیان تاج و تخت مهی
بیاراست با کاخ شاهنشهی

به روز خجسته سـر مهر ماه
به سر بر نهاد آن کیانی کلاه

زمانه بی اندوه گشت از بدی
گرفتند هر کس ره بخردی

دل از داوری ها بپرداختند
به آیین، یکی، جشن نو ساختند

نشستند فرزانگان، شادکام
گرفتند هر یک ز یاقوت، جام

می روشن و چهره ی شاه نو
جهان نو ز داد از سر ماه نو

بفرمود تا آتش افروختند
همه عنبر و زعفران سوختند

پرسـتیدن مهرگان دین اوست
تن آسانی و خوردن آیین اوست

کنون یادگارست از و ماه مهر
به کوش و به رنج ایچ منمای چهر

ابوریحان بیرونی نیز می آورد :

... در روز مهرگان فرشتگان به یاری کاوه ی آهنگر شتافتند و فریدون به تخت شاهی نشست و ضحاک را در کوه دماوند زندانی کرد و مردمان را از گزند او برهانید ...

پیشینه جشن مهرگان به هزاره دوم پیش از میلاد بر می‌گردد و بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت دارد. دیرینگی جشن مهرگان دست کم تا دوران شاهان باستانی و بزرگی چون فریدون باز می‌گردد.

بیشتر بدانید: الهه های ایران باستان

پیش از هخامنشیان، جشن مهرگان بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) «یاد خدا – سپاسگزاری از خدا» نام داشت. براساس متون اوستا (کتاب مقدس زرتشتیان)، تقویم ایرانیان پیش از هخامنشیان دارای دو فصل تابستان و زمستان است که نوروز جشن آغاز سال جدید و فصل تابستان و مهرگان جشن آغاز نیمه دوم سال و فصل زمستان بوده است.

زمان جشن مهرگان

امروزه این جشن در دهم مهر برگزار می‌شود. حال آنکه چند نفر از ایران‌شناسان آنرا نادرست می‌دانند. البته در گزارش فردوسی دیده می‌شود، زمان برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر و فصل پاییز بوده است و این شیوه دستکم تا پایان دوره هخامنشی و احتمالاً تا اواخر دوره اشکانی نیز دوام داشته است. اما از این زمان و شاید در دوره ساسانی، جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهم ماه مهر منتقل می‌شود.

بیشتر بدانید: آشنایی با آداب و سنن نوروز در ایران

تعریفی از جشن مهرگان

مهرگان یا جشن مهر یکی از بزرگترین جشن‌های ایران باستان بوده است که در مهر روز از ماه مهر برگزار می‌شده است. «مهرگان» پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانیان باستان بوده‌ است.

آیین‌های جشن مهرگان

آنگونه که از مجموع منابع موجود، همچون نگاره‌ها و متون باستانی و نوشته‌های مورخان و دانشمندان قدیم ایرانی و غیر ایرانی و نیز آثار شاعران و ادیبان دریافته می‌شود، مردمان در جشن مهرگان تا حد امکان با جامه‌های ارغوانی (یا دستکم با آرایه‌های ارغوانی) بر گرد هم می‌آمده‌اند؛ در حالی که هر یک، چند «نبشته شادباش» یا به قول امروزی، کارت تبریک برای هدیه به همراه داشته‌اند. این شادباش‌ها را معمولاً با بویی خوش همراه می‌ساخته و در لفافه‌ای زیبا می‌پیچیده‌اند.

در میان خوان یا سفره مهرگانی که از پارچه‌ای ارغوانی رنگ تشکیل شده بود، گل «همیشه شکفته» می‌نهادند و پیرامون آنرا با گل‌های دیگر آذین می‌کردند. امروزه نمی‌دانیم که آیا گل همیشه شکفته، نام گلی بخصوص بوده‌است یا نام عمومیِ گل‌هایی که برای مدت طولانی و گاه تا چندین ماه شکوفا می‌مانند. در پیرامون این گل‌ها، چند شاخه درخت گز، هوم یا مورد نیز می‌نهادند و گونه‌هایی از میوه‌های پاییزی که ترجیحاً به رنگ سرخ باشد به این سفره اضافه می‌شد. میوه‌هایی مانند: سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج (بالنگ)، انجیر، بادام، پسته، فندق.

آنان پس از خوردن نان و نوشیدنی، به موسیقی و پایکوبی‌های گروهی می‌پرداخته‌اند. در پایان مراسم، شعله‌های فروزان آتش، نظاره‌گر دستانی بود که بطور دسته‌جمعی و برای تجدید پایبندی خود بر پیمان‌های گذشته، در هم فشرده می‌شدند.

هدف از جشن مهرگان

دلیل برگزاری جشن مهرگان در آغاز مهرماه و اصولاً نامگذاری نخستین ماه فصل پاییز به نام مهر، در این است که در دوره‌هایی از دوران باستان و از جمله در عصر هخامنشی، آغاز پاییز، آغاز سال نو بوده است و از همین روی نخستین ماه سال را به نام مهر منسوب کرده‌اند.

تثبیت آغاز سال نو در هنگام اعتدال پاییزی با نظام زندگیِ مبتنی بر کشاورزی ایرانیان بستگی کامل دارد. می‌دانیم که سال زراعی از اول پاییز آغاز و در پایان تابستان دیگر خاتمه می‌پذیرد. قاعده‌ای که هنوز هم در میان کشاورزان متداول است و در بسیاری از نواحی ایران جشن‌های فراوان و گوناگونی به مناسبت فرارسیدن مهرگان و پایان فصل زراعی برگزار می‌شود.