فرانتس لیست: مروری بر زندگی موسیقیدان و آهنگساز

فرانتس لیست Franz Liszt از موسیقیدانان و آهنگسازان برجسته‌ی قرن نوزدهم و دوره‌ی رمانتیک، نوازنده‌ی پیانو، تنظیم‌کننده و معلم موسیقی مجارستانی بود که در تاریخ موسیقی ماندگار شد و موسیقی‌اش بر بسیاری از آهنگسازان من جمله ریشارت واگنر، چایکوفسکی، دبوسی، راول و… تاثیر گذاشت. در ادامه مروری بر زندگی و آثار فرانتس لیست Franz Liszt خواهیم داشت.

فرانتس لیست

Franz Liszt

Franz Liszt یکی از پیشگامان مطرح و خلاق تاریخ موسیقی، در مجارستان به دنیا آمد. پدر لیست، مباشر املاک خاندان استرهازی بود. استرهازی‌ها در واقع خاندانی بودند که هایدنِ موسیقیدان نیز به آن‌ها خدمت کرده بود. با مروری بر زندگی و آثار فرانتس لیست در می‌یابیم که او از یازده سالگی در وین به تحصیل پرداخت و در همان جا بود که با شوبرت و بتهوون دیدار کرد.

مکتب رمانتیک در قرن نوزده در پاریس که مهد هنر و پایتخت هنری جهان بود، به شکوفایی رسیده بود. در واقع پاریسِ قرن نوزدهمی، مکانی رویایی برای اهل هنر بود و مثل آهن ربایی بود که از سراسر جهان هنرمندان زیادی را جذب می‌کرد. لیست هم جزو همین دسته بود.

از هنرمندان دیگری که در پاریس بود و فرانتس لیست شیفته‌ی آثارش بود، پاگانینی بود. با مروری بر زندگی و آثار فرانتس لیست در می‌یابیم که لیست از نوجوانی تا واپسین سال‌های سومین دهه زندگی‌اش شیفته‌ی پاگانینی بود. لیست در نوزده سالگی، زمانی که به عنوان پیانیست برجسته شناخته شده بود، از مهارت و استادی پاگانینی ویولونیست، شگفت زده شد.

او از یازده سالگی در وین به تحصیل پرداخت و در همان جا بود که با شوبرت و بتهوون دیدار کرد.

فی الواقع جلوه‌های ناشنیده‌ای که پاگانینی از ویولون بیرون می‌کشید، شنوندگان را به خلسه فرو می‌برد، طوری که او را دانش آموخته‌ی شیطان می‌دانستند و اما فرانتس لیست به این فکر می‌کرد که پاگانینی پیانیست شود.

لیست به مدت چند سال کنسرتی اجرا نکرد و به جایش روزانه بین هشت تا دوازده ساعت به تمرین پرداخت و در نهایت به نقطه‌ای رسید که می‌توان گفت به عنوان بزرگ ترین پیانیست زمان خود شناخته شد. جوانی جذاب که به اجراهایی شگفت آور و فوق انسانی با پیانو پرداخت و اروپایی‌های اهل موسیقی را به شدت، شگفت زده کرد و همین طور موسیقیدانان را نیز به اندازه‌ی مردمِ دوستدار موسیقی، افسون نوازندگی‌اش کرد.

فرانتس لیست Franz Liszt برای نشان دادن مهارتش در نوازندگی پیانو، مجموعه‌ی اتودهایی را به نام اتودهای برتر ساخت و قطعه هایی که پاگانینی برای ویلون نوشته بود را برای پیانو تنظیم کرد.

لیست بر مبنای اجرای ارکستری یکی از موومان‌های سمفونی فانتاستیک برلیوز، تنظیم پیانویی‌اش را از آن موومان اجرا کرد و تاثیر بسیار قوی تری از اجرای ارکستری این اثر بوجود آورد.

با مروری بر زندگی و آثار فرانتس لیست می‌رسیم به این نکته که او سال‌های ۱۸۳۹ تا ۱۸۴۷ را به طور مداوم و خستگی ناپذیر به سفر به اروپا و اجرای پیانو پرداخت، اجراهایی که تحسین بی نظیر همگان را به همراه داشت.

بی شک لیست خواستار مطرح شدن به عنوان آهنگسازی جدی بود. سرانجام لیست در سن سی و شش سالگی، دست ار سفر و اجرای آثارش در اروپا کشید و رهبر ارکستر دربار دوک بزرگ وایمار شد. بعد از آن آثار ارکستری زیادی را خلق کرد و فرم جدیدی از موسیقی برنامه‌ای را بوجود آورد که تاثیر زیادی بر آهنگسازان بعد از او گذاشت.

با مروری بر زندگی و آثار فرانتس لیست در می‌یابیم که لیست از نوجوانی تا واپسین سال‌های سومین دهه زندگی‌اش شیفته‌ی پاگانینی بود. لیست در نوزده سالگی، زمانی که به عنوان پیانیست برجسته شناخته شده بود، از مهارت و استادی پاگانینی ویولونیست، شگفت زده شد.

فرانتس لیست Franz Liszt یکی از دست و دلباز ترین موسیقیدانان بود و به هیچ وجه در وجودش نشانی از خودخواهی و غرور دیده نمی‌شد. در این راستا می‌توان گفت حمایت مالی و اجرایی لیست از واگنر نقشی اساسی در موفقیت این آهنگساز داشت. همین طور او در وایمار، بدون دریافت پول از تعداد زیادی از شاگردانش، به آن‌ها موسیقی تدریس می‌کرد.

لیست فی الباب موسیقی و نقد موسیقی کتاب‌های زیادی نوشت و کتاب هایی درباره‌ی شوپن و موسیقی کولی‌ها نیر منتشر کرد. کوشش‌های ادبی لیست با کمک دو بانویی که با آنها روابطی طولانی داشت صورت گرفت.

این دو تن بانو، در واقع هر دو نویسنده و از اشراف بودند. یکی از آن‌ها کنتس ماری داگو بود که همسرش را ترک کرد تا با لیست زندگی کند و همکار دیگر او در وایمار، شاهدخت روس بود به نام کارولین ساین، که بانویی بسیار مذهبی بود و پژوهشی در بیست و چهار جلد با عنوان دلایل درونی ضعف برونی کلیسا را نوشته بود.

منش چندوجهی لیست در زندگی، در ۱۸۶۱ دستخوش تغیرات شدیدی شد. او که از شرایط موجود در وایمار ناراضی شده بود، از مقامش کناره گیری کرد و با روی آوردن به گرایشات مذهبی، برای ادامه تحصیل به رم رفت. در سال ۱۸۶۵ به جمع کشیشان ملحق شد و رتبه‌های کوچکی از روحانیت را بدست آورد. رفتارهای عجیب و تغییر گرایشات عجیب لیست باعث شد، هم عصرانش، تناقضات ظاهری کارهای او را درک نکنند.

لیست هفده سال پایانی عمرش را بین رم، وایمار و بوداپست، شهری که در آن مدیر آکادمی موسیقی شد، در سفر بود. در این سال‌ها اما آثار پیانویی تجربی و غریبانه‌ای خلق کرد که جلوه‌ای پیشرو از موسیقی سده‌ی بیستم در آن‌ها حس می‌شد. گرچه آخرین آثارش آنچنان که باید درک و ستوده نشد، اما لیست، بدل به اسطوره‌ای زنده گشته بود و به تاریخ پیوسته بود.

Franz Liszt

بحث و جدل درباره‌ی موسیقی لیست، زیاد است. برخی موسیقی لیست را سطحی و زیاده گویی می‌دانند و برخی نیز رسایی برون گرایانه رمانتیک آن را تحسین می‌کنند. چیزی که در مروری بر زندگی و آثار فرانتس لیست وجود دارد، این است که کمتر کسی نوآوری، خلاقیت و تاثیرگذاری لیست را به عنوان پدیدآورنده پوئم سمفونیک نفی می‌کند.

لیست، پوئم سمفونیک را خلق کرد که اثری ارکستری و تک موومانی است که تقریبن بر مبنای ایده‌ای ادبی یا تصویری، ساخته و پرداخته می‌شود. لیست در پوئم سمفونیک‌ها و آثار دیگرش، حالت‌های پارودیکال را به کمک تغییر و تبدیل‌های تماتیک، هماهنگ می‌سازد و یک ایده‌ی موسیقایی را در کل اثر پدیدار می‌کند و هر بار ایده را طوری دگرگون می‌کند که مخاطب را مات و مبهوت می‌کند.

فرانتس لیست در استفاده از پیانو به سبک هایی تازه دست یافت. پیانو در دستان لیست، تاثیر ارکستری کامل را داشت. لیست، پیانو را در راپسودی‌های مجار، که بر نسلی از آهنگسازان ناسیونالیست تاثیر گذاشت، چنان به کار گرفت که گاهن صدایی مثل سیمبالوم، می‌داد و گاه نیز صدایی مثل گروهی کامل از نوازندگان کولی.

بیشتر بخوانید: پیوتر ایلیچ چایکوفسکی: مروری بر زندگی و آثار آهنگساز کلاسیک

اگرچه لیست در سال‌های شروع فعالیتش بسیار گزیده‌کار بود و تنها شاگردانی را که رگه‌های مستعد بودن را در آن‌ها تشخیص می‌داد قبول می‌کرد ولی در آخرین سال‌های زندگی که به آرامش و ثروت فراوان رسیده بود در خانه‌اش را به روی همه باز گذاشته بود و به تمام سنین از کودک گرفته تا پیر و جوان آموزش رایگان می‌داد.

در آثار پیانوی لیست به طرزی بی سابقه، گستره‌ی وسیعی از دینامیک، از ppp گرفته تا fff به کار گرفته شده است. لیست در این آثار، پیانیست را به اجرای حرکت‌های جسورانه‌ی پرشی، سوق می‌دهد. ملودی‌های شاعرانه‌ی لیست با شمار تند و تیزی از نت ها، اخت گرفته است و ملودی‌های گستره‌ی صوتی میانی طوری در حلقه‌ی آرپژها قرار می‌گیرند که انگار قطعه با سه دست اجرا می‌شود.

نکته‌ی حائز اهمیت دیگر این است که تنظیم‌های پیانویی که لیست از اپراها و سمفونی‌ها داشته است، این امکان را فراهم نمود که قبل از عصر گرامافون و کنسرت‌های متعدد، آثار بزرگ ارکستری، بر پیانوهای شخصی نواخته شود.

بیشتر بخوانید: هکتور برلیوز: مروری بر زندگی و آثار آهنگساز و موسیقیدان فرانسوی

لیست از فرم چهار موومانی و تثبیت شده‌ی سمفونی و نیز فرم سونات، آن طور که استادان موسیقی کلاسیک به کار برده بودند، پیروی نکرد. آثار ادبی گوته و دانته از منابع الهام بخش و مهم برای لیست بودند. مضامینی مثل ابلیس یا مرگ، تعداد زیادی از ساخته‌های لیست را در بر گرفته اند مثل والس مفیستو، رقص مرگ و یا سوگواری ها.

لیست از فرم چهار موومانی و تثبیت شده‌ی سمفونی و نیز فرم سونات، آن طور که استادان موسیقی کلاسیک به کار برده بودند، پیروی نکرد. آثار ادبی گوته و دانته از منابع الهام بخش و مهم برای لیست بودند. مضامینی مثل ابلیس یا مرگ، تعداد زیادی از ساخته‌های لیست را در بر گرفته اند مثل والس مفیستو، رقص مرگ و یا سوگواری ها.

از اتودهای مهم لیست، اتود برتر شماره‌ی ۱۰، در فا مینور است. این اتود که مثل خود لیست مبهوت کننده، رنج دیده و نیز شاعرانه است، یکی از بهترین قطعه‌های تکنیکی دوره‌ی رمانتیک محسوب می‌شود، لیست در سال ۱۸۲۴، زمانی که فقط سیزده سال سن داشت، نسخه‌ی ساده تر این قطعه را ساخته بود و آن را در مجموعه‌ی اتودی دوازده قطعه‌ای گنجانده بود.

در پانزده سال بعد، در اوج استادی و مهارت، نسخه‌ی بازبینی شده‌ی آن قطعه را که لازمه‌ی اجرای آن مهارت تکنیکی برتر و کم و بیش فوق انسانی بود، منتشر ساخت.

آثار مهم پیانویی لیست که بیشتر حالت توصیفی دارند عبارت‌ اند از: سال‌های زیارت شیطان، والس آلبوم یک مسافر، سونته دل پترارکا، سونات سی مینور، آب‌بازی‌های ویلای استه، کنسرتو پیانو شماره ۲ و ۱ راپسودی‌های مجار

اگرچه لیست در سال‌های شروع فعالیتش بسیار گزیده‌کار بود و تنها شاگردانی را که رگه‌های مستعد بودن را در آن‌ها تشخیص می‌داد قبول می‌کرد ولی در آخرین سال‌های زندگی که به آرامش و ثروت فراوان رسیده بود در خانه‌اش را به روی همه باز گذاشته بود و به تمام سنین از کودک گرفته تا پیر و جوان آموزش رایگان می‌داد.

شاید این مطالب هم خواندنی باشد:

یوهانس برامس: مروری بر آثار و زندگی آهنگساز و موسیقیدان سبک رمانتیک

فردریک شوپن: مروری بر زندگی و آثار موسیقیدان نُت‌های درمان

پیوتر ایلیچ چایکوفسکی: مروری بر زندگی و آثار آهنگساز کلاسیک