تجلی فضایل یادنامه استاد حبیب الله فضایلی سمیرمی

یادنامه استاد فضایلی در چهار بخش مقاله‌ها، خاطره‌ها و نوشته‌های شاگردان و مصاحبان استاد، اشعار شعرا و ادیبان در منزلت او و تصاویر تهیه و تنظیم شده و در پیش گفتار آن آمده است:

در خاک عالم پرور و هنر پرور اصفهان، ستارگانی در زمینه هنر خوشنویسی و خط همچون علی رضا عباسی، پرتو اصفهان، باقر بنا، علی کوهیار، علی نقی امامی و دیگرانی از جمله حبیب الله فضایلی بوده‌اند که به کالبد هنر خط و بیان کتابت، جانی تازه بخشیده‌اند.

حبیب خطه خط در سال ۱۳۰۱ در سمیرم در خانواده‌ای روحانی و خوشنویس متولد شد اما پس از چند سال به اصفهان عزیمت کرد و مشغول به تحصیل علوم دینی شد و پس از آن به تحصیل علوم جدید پرداخت.

فضایلی از معدود خوشنویسانی بود که در نگارش انواع خطوط اسلامی بویژه نسخ و ثلث تبحر داشت. او استاد ممتاز خطوط اسلامی بویژه در نسخ محقق، ریحان، کوفی رقاع بود و هنر خوشنویسی را در خدمت آرمان‌های اعتقادی خویش یعنی اسلام و اهل بیت به کار می‌گرفت.

روحانی خوشنویس سمیرمی، اولین کتیبه خط ثلث خود را برای آستان مقدس امام علی النقی(ع) نگاشت و در بسیاری از کتبیه‌های مساجد و مکان‌های مقدس و مذهبی اصفهان، ایران و عراق عنوان «کتبه فضایلی» را حک نمود.

اطلس، خط، داستان اصحاب رس و مرد آفرین روزگار در جمله آثر قلمی و تحقیقی اوست و عنوان اولین مقاله کتاب(حبیب خطه خط) که تیتر همین نوشتار هم بود به زیبایی انتخاب شده و در ادامه آمده است:

سخن از حبیب خطه خط است. سخن از مرد بزرگ تاریخ ایران اسلامی و خمیرمایه هنر خط این مرز و بوم است.

من سر چو قلم بر خط فرمان تودارم/ با آن که من سرد ده را سر زده‌ای باز

امام خطم و هستم مرید خط امام!

مرحوم فضایلی بعد از انقلاب سرپرست انجمن خوشنویسان اصفهان بود، بیش از 60 دیدار با امام راحل(ره) داشت و در یکی از دیدارها در سال 1360 قاب خط نفیسی را به امام تقدیم کرد و این مصراع را سرود: «امام خطم و هستم مرید خط امام»

«شمس الدین ابوالوفا حسینی» از استادان دانشگاه اصفهان در مقاله دوم کتاب، شیخ خطاط سمیرمی را از سه منظر فضایلی محقق، فضایلی خوشنویس و فضایلی معلم بررسی کرده و در بخش فضایلی محقق درباره اطلس خط فضایلی که استاد بارها درباره‌اش گفته بود «قدر این کتاب اطلس خط از سوی دست اندرکاران خوشنویس کشور آن طور که بایسته و شایسته بود ادا نشد»، می‌نویسد: «این کار هیات علمی یا گروه تحقیق در طی سال‌هاست که به وسیله یک نفر انسان متبحر، با اراده و عزمی قابل تحسین و مثال زدنی به انجام رسیده است.»

درباره معلمیِ استاد هم 30 سال خدمت هنرمندانه و متواضعانه‌اش در آموزش و پرورش یادآوری شده و از اهل گردش و سفر بودن، سادگی، صداقت و لطیفه گویی ایشان یاد کرده‌اند.

سومین مقاله کتاب با عنوان «سمیرم خاستگاه استاد فضایلی»، از «محمدحسین ریاحی» پژوهشگر تاریخ و تمدن استان اصفهان و گردآورنده این مجموعه یادمان مکتوب است.

وی در ابتدا درباره سمیرم و پیشینه تاریخی آن که گویا در دوران شکوفایی تمدن اسلامی بویژه عصر آل بویه آبادانی و رونق خاصی داشته و همچنین وجه تسمیه آن قلم زده و به نقل از «انوشیروان خالد کاشی» وزیر دانشمند سلجوقی می‌نویسد:

«مردم این شهر فطرتی پاک و هوشی تند و تیز دارند. این شهر جز اقطاع گوهر خاتون همسر سلطان بود و درآمدش صرف مخارج و معیشت او می‌شد.»

پاییز سال 1366 فصلنامه هنر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت و گویی با استاد فضایلی در65 سالگی داشته که به راز و رمزهای هنر خوشنویسی در آن اشاره شده و می‌افزاید: «هنر زاییده رنج آدمی است و هنر واقعی تجلی جست و جوی عارفانه و صادقانه انسانی با ایمان و معتقد است.»

حبیب خطه خط در بخشی از این گفت و گو گفته است: خوب یاد دارم در همان سال های کودکی وقتی در هوای آزاد و طبیعت زیبا و پرکشش سمیرم پرسه می‌زدم اغلب قلم و کاغذی بر می‌داشتم و نقشی ناشیانه از کوه و دشت و گل و گیاه می‌کشیدم. من با این کار چقدر آرام می‌گرفتم.

کتبیه‌های فیروزه‌ای اصفهان؛ اولین مربیان استاد

آن مرحوم که در سال 66 وارد دانشگاه اصفهان می شود معتقد است: نخستین معلم هر هنرمندی استعداد خدادادی اوست و در ادامه می‌افزاید: بعد از ورودم به اصفهان اولین مربی خط من، کتیبه‌های مسجد امام و شیخ لطف الله بودند.

کوشش در جمع و جور کردن و نوشتن اطلس خط و یادداشت‌های فراوان حاشیه آن دو دهه زمان می‌برد و کتاب «تعلیم خط» را در ادامه کتاب اول با بهره گرفتن از همان یادداشت‌ها می‌نگارد.

او که کاتب مومن قرآن مجید است می‌گوید: اُلفت، یکرنگی و همگامی خط با سایر هنرها، همانند تذهیب، نگارگری و کاشی کاری، نوعی ضرورت تحول و تنوع را در کار خط باعث می‌شود.

2 مقاله کتاب به کتبیه‌های اصفهان اختصاص یافته و در مقاله هشتم از کند نویسی استاد و شیوه تراشیدن برعکس قلم خوشنویسی به شکل برعکس و سر و ته سخن به میان آمده است.

استاد به سفارش پدرش(ملا محمدابراهیم)، دو مونس همیشگی در کنارش اختیار کرده بوده که اولی «کلیله و دمنه» برای نیایش و دومی «معراجُ السعاده» برای آخرت.

استاد «جلال الدین همایی» نیز در بخشی از کتاب می‌نویسد: خط اصفهان تا قرن دهم هجری خط پهلوی بوده و خط اسلامی از دوره خلافت عباسیان رایج شده است. قدیمی‌ترین خط موجود اصفهان هم خط کوفی مخصوص اصفهان است که آثار آن در مناره چهل دختران هم دیده می‌شود.

ردیف کردن هنرمندانه و ظریف آثار خطی و نوشتاری استاد فضایلی به قلم «نیلوفر هادوی» از دبیران ناحیه 2 آموزش و پرورش اصفهان در نوشته‌ای با عنوان «در وصف فرانامی فروتن» بسی لطیف و خواندنی است.

دل به هنر ده نه به دعوی پرست/ صید هنر باش به هر جا که هست

حبیب‌الله فضایلی سمیرمی که دوازدهم اردیبهشت ماه ۱۳۰۱ خورشیدی در کنار زمزمه مکرر آبشار خروشان آن روزهای سمیرم متولد شده بود، سرانجام در دوازدهم آبان ماه ۱۳۷۶ مطابق با دوم رجب و مقارن با شهادت حضرت امام علی‌النقی(ع) طومار ۷۵ سال عمر پربار، سرشار از خیر و برکت و مملو از آثار ارزشمند و ماندگار در عالم هنر، در هم پیچیده شد، و این دل سپرده حق ، به عالم حقیقت شتافت.

شیخ الشیوخ خط در خاتمه این دو بیت را سرود:

جانم بسوختی و بلند است آه من/ آخر به غیر عشق چه باشد گناه من

یا از فضایلت ندهی سر خط امان/ یا آنکه رحم آوری و بخشی گناه من

و همچنین در وصیت خود تاکید کرد، روی سنگ قبرش بنویسند:

«ای پاک بی نیاز، به این ذره خاک سراسر نیاز، رحمت آر»

کتاب «تجلی فضایل» در 225 صفحه به همت سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان و مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل چاپ شده است.