سیطره پول بر آموزش عالی

به گزارش اقتصادآنلاین، شهرزاد همتی در شرق نوشت: سید‌احمد معتمدی در گفت‌وگویی با اشاره به تغییرات آیین‌نامه درباره افزایش سنوات تحصیلی در مقطع کارشناسی گفت: دانشجویان دانشگاه امیرکبیر از گذشته از پرداخت شهریه نیم‌سال نهم کارشناسی معاف بوده‌اند و اکنون بچه‌ها خواستار معافیت شهریه نیم‌سال دهم هستند که پاسخ مثبت به این خواسته، عملا ممکن نیست. رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر ادامه داد: بودجه‌ای که دولت به واسطه سازمان برنامه‌وبودجه به ما پرداخت می‌کند، بر اساس چهار سال (هشت نیم‌سال) کارشناسی، دو سال (چهار نیم‌سال) ارشد و چهار سال (هشت نیم‌سال) دکتری است. این به آن معناست که ما برای مازاد این سنوات، باید بودجه را از محل خود دانشگاه تأمین کنیم که کار بسیار سختی است. او اضافه کرد: با وجود این، ما قبلا با تقبل هزینه‌ها، با معافیت شهریه نیم‌سال نهم موافقت کردیم، ولی در صورت موافقت با معافیت شهریه ترم دهم، قطعا با مشکلات فراوانی روبه‌رو خواهیم شد. معتمدی با بیان اینکه هزینه‌های هر دانشجو فقط محدود به کلاس درس نبوده و شامل موارد دیگری مانند خوابگاه، تغذیه و... می‌شود، افزود: بر اساس برآوردهای سازمان برنامه، هزینه سالانه هر دانشجوی ما به‌طور میانگین حدود ۲۰ میلیون تومان است؛ این یعنی میانگین هر نیم‌سال حدود ۱۰ میلیون تومان. وی ادامه داد: البته این رقم ۲۰‌میلیون‌تومانی یک معدل است. در واقع در مقطع کارشناسی این هزینه چیزی حدود ۱۵ میلیون تومان و در مقطع دکتری، رقمی بین ۲۵ میلیون تا ۳۰ میلیون تومان است. در هفته‌های گذشته دانشجویان زیادی در شهرهای مختلف ایران بر سر کاهش سنوات در دانشگاه‌ها اعتراض کرده‌اند. 22 مهر سال جاری، دانشجویان دانشگاه صنعتی قوچان در اعتراض به مسائل مربوط به پولی‌سازی آموزش از قبیل دریافت شهریه از دانشجویان روزانه پس از پایان سنوات تحصیلی (هشت ترم برای دانشجویان کارشناسی پیوسته) و همچنین دریافت شهریه از دانشجویان روزانه در صورت قبول‌نشدن یا حذف درسی در طول ترم تحصیلی، مقابل سازمان مرکزی این دانشگاه تجمع کردند. در پی این تجمع، ریاست و معاونت آموزشی دانشگاه صنعتی قوچان با حضور میان دانشجویان در‌این‌‌باره توضیحاتی ارائه دادند و در ادامه پس از صحبت‌ها و قول‌های داده‌شده، مسئول نهاد رهبری نیز با حضور در میان دانشجویان از مطالبات بحق آنان حمایت کرد. همچنین با تنظیم متنی که معاونت آموزشی دانشگاه نیز آن را امضا کرد و پس از دستور مستقیم رئیس دانشگاه، مقرر شد در یک هفته آینده این مطالبه دانشجویان پیگیری شود.

اعتراض به کاهش سنوات

سال گذشته نیز دانشجویان در صحن دانشگاه‌ها تجمع‌های اعتراضی به موضوع سنوات داشتند و حتی برخی آن را در شعارهایشان «پول زور» عنوان می‌کردند. دانشگاه‌های شهید بهشتی، فردوسی مشهد، قوچان، ارومیه، تبریز، علامه، صنعتی شاهرود و تربیت‌مدرس همان دانشگاه‌های هستند که ذکر شد. امسال اما ماجرا از دانشگاه امیرکبیر شروع شده است. البته دانشجویانی که سال گذشته اعتراض کردند، ورودی‌های 1393 بودند و امسالی‌ها دانشجویان ورودی 94؛ این یعنی برخلاف آنکه خیال می‌کردیم این مشکل حل شده، از سالی به سال دیگر منتقل شده است. ‌سال 91 وزارت علوم در آیین‌نامه آموزشی عنوان کرد: طول دوره کارشناسی پنج سال است؛ یعنی ورودی‌های سال 91 تا 10 ترم به صورت رایگان می‌توانند تحصیل کنند. اولین تجمع‌ها سه سال پیش رخ داد و برای دانشجویان ورودی 91 به بعد بود که در سال تحصیلی 95 حدود 10 ترم آنان پر شده بود. طول دوره کارشناسی چهار سال، یعنی هشت نیم‌سال تحصیلی در دوره کارشناسی، پس از آیین‌نامه ابلاغی اسفند ۹۳ ذکر و این موضوع باعث اعتراض‌های دانشجویان شد؛ حتی در این آیین‌نامه گفته شد برای «سایر ورودی‌ها» در صورت ‌ایجاد خلل در روند تحصیل، معاونت آموزشی می‌تواند هنگام فارغ‌التحصیلی ورودی‌های ۹۱ و ۹۲، جریمه سنوات پنج سال را از دانشجویان دریافت کند.

پول در ازای تحصیل

پریا اردلانی، فعال دانشجویی دانشگاه امیرکبیر توضیحاتی را درباره اعتراض‌های اخیر دانشجویی به مسئله پولی‌شدن آموزش ارائه می‌کند. او می‌گوید: بحث اصلی این است که کلا دانشگاه از زمانی که ما آمدیم دانشگاه‌های دولتی، در یک‌سری از رشته‌ها شروع به گرفتن دانشجوی بین‌المللی کرد. دانشجوی بین‌الملل شهریه سنگینی دارد. این مسئله از سال 93 اتفاق افتاد و این‌طور هم نبود که در همه رشته‌ها و دانشکده‌ها دانشجوی بین‌المللی بگیرند؛ این اتفاق خیلی چراغ‌خاموش می‌افتاد. آن‌موقع باز اوضاع کمی بهتر بود، هرچند آن زمان هم آمدند سنوات را عوض کردند که با اعتراض‌هایی همراه شد. آن زمان سنوات تا هشت ترم بود؛ یعنی دانشجوی کارشناسی اگر تا هشت ترم درسش طول بکشد، هزینه تحصیلش رایگان می‌شود که اعتراض‌های زیادی شد؛ چرا‌که تمام‌کردن درس در هشت ترم در دانشگاه دولتی کار بسیار سختی است. آن زمان قرار شد بچه‌ها تا ورودی 93 و تا ترم 10 تحصیلشان رایگان باشد و از ترم 11 باید بابت تحصیل هزینه پرداخت کنند.‌او افزود: در‌حالی‌که قبلا تا ترم 12 تحصیل در همه دانشگاه‌ها و هر رشته‌ای برای همه رایگان بود؛ اما آرام‌آرام همه چیز از دانشگاه‌های هیئت‌امنایی شروع شد. آنها در خفا و سکوت شروع به تغییر قوانین کردند و دانشگاه را به سمت پولی‌شدن سوق می‌دادند. همچنین در تمام این سال‌ها ظرفیت پذیرش دانشجویان بین‌المللی در حال افزایش بود. اوایل کلاس‌های آنها جدا تشکیل می‌شد و دانشگاه ادعا می‌کرد که ما به‌هیچ‌وجه سطح علمی دانشگاه را پایین نمی‌آوریم؛ اما الان کلاس‌ها با هم تشکیل می‌شود و ادعا می‌شود این دانشجویان سطح علمی بالایی دارند و اگر کنکور می‌دادند؛ مثلا دانشگاه شیراز قبول می‌شدند؛ اما چون پول می‌دهند، دانشگاه تهران درس می‌خوانند. این دانشجو تأکید کرد: حالا قانون‌های آموزشی وضع شده که خود‌به‌خود شما را به سمت اینکه سنوات اضافه بخورید، سوق می‌دهد؛ مثلا قانونی وضع شده که به موجب آن اگر شما بخواهید درسی را هم نیاز کنید، دیگر نمی‌توانید هر واحدی را که می‌خواهید، انتخاب کنیدو نهایتا می‌توانم تا سقف 14 واحد درس بردارید. انگار که مشروط شده‌اید. این 14 واحد برداشتن باعث می‌شود که زمان تحصیلی تو طولانی بشود و سنوات بخوری. قبلا اگر به هر دلیلی حذف ترم می‌کردی، جزء ترم‌های گذرانده‌شده تو حساب نمی‌شد؛ اما الان مطابق قانون آن هم جزء ترم‌های گذرانده‌شده محسوب می‌شود. در واقع دانشجو به هر سمتی که می‌خواهد برود، کار به سنوات می‌رسد. ‌این دانشجو تصریح می‌کند: ‌مسئولان دانشگاه به‌ هر ‌دلیلی می‌گویند هزینه‌های تحصیل بالاست و به‌این‌صورت نمی‌توان پیش رفت و باید پول گرفت و کم‌کم به سمت پولی‌شدن دانشگاه رفته‌اند و الان دانشجویانی که به ترم 9 و 10 رسیده‌اند، برای ادامه تحصیل‌شان باید پول بدهند. مشکل دانشجویان ارشد هم این بود که اگر دانشجو پروژه‌اش را تا ترم چهار تمام نکند، استاد اجازه دفاع نمی‌دهد. در یکی از دانشکده‌ها از 20 دانشجوی ورودی ارشد فقط دو دانشجو موفق به دفاع شده‌اند تا به ترم پنج بخورند. ما دانشجویان به این قضیه که خود‌به‌خود دانشگاه تو را به سمت سنوات‌خوردن می‌برد، اعتراض داریم. اردلانی در پایان خاطرنشان کرد: ما اعتراض و تجمع کردیم و خواسته‌های خود را اعلام کردیم. اول اینکه ترم 10 کارشناسی و ترم پنج کارشناسی ارشد رایگان شود و این خواسته را داشتیم که حذف ترم و همین‌طور شرط برداشتن 14 واحد برای هم‌نیاز‌کردن برداشته شود. دانشگاه با دو شرط آخر ما موافقت کرد و رئیس هیئت‌رئیسه دانشگاه قول پیگیری به ما داد؛ اما خبری آمده که رئیس دانشگاه اعلام کرده بودجه ما مشخص است و ما نمی‌توانیم این کار را بکنیم و ما هم تهدید به شکایت کرده‌ایم.

فقط 20 درصد دانشجوی رایگان داریم

غلامرضا ظریفیان، استاد دانشگاه و معاون وزیر علوم در دولت اصلاحات درباره روند پولی‌شدن دانشگاه‌ها گفت: ماجرا مثل بخش زیادی از مسائلی است که با تدبیر جدی روبه‌رو نمی‌شویم و بعد چون آن را خوب تدبیر نمی‌کنیم، در نهایت تصمیم‌هایی اتخاذ می‌کنیم که تا حدود زیادی آسیب‌زننده است. درست است که مطابق قانون اساسی تحصیل رایگان است؛ اما در موضوع آموزش عالی قید در حد کفایت آورده است؛ بنابراین از سوی برخی مسئولان گفته می‌شود که در‌حال‌حاضر در حد کفایت تربیت نیرو کرده‌ایم. ‌او با اشاره به اینکه بخش کوچکی از دانشجویان در‌حال‌حاضر رایگان تحصیل می‌کنند، گفت در‌حال‌حاضر در مجموع از حدود چهار میلیون دانشجویی که در کشور هستند، شاید کلا نزدیک 20 درصد از آنها رایگان تحصیل کنند. شما دانشگاه آزاد را در نظر بگیرید که نزدیک به 40 درصد دانشجویان کشور در آن تحصیل می‌کنند. جدا از آن دانشگاه پیام نور و غیرانتفاعی و علمی-کاربردی را داریم که هرچند مبلغی که از دانشجو دریافت می‌کنند، خیلی بالا نیست؛ اما بالاخره از دانشجو شهریه گرفته می‌شود. پس زیر 20 درصد کل آموزش عالی ما در‌حال‌حاضر رایگان است. او با طرح این سؤال که چرا دانشگاه به سمت پولی‌شدن رفت، گفت: آموزش عالی کشور به دلیل بالا‌رفتن میزان تحصیلات نمی‌توانست به‌تنهایی پاسخگوی نیاز جوانان باشد؛ بنابراین دانشگاه آزاد تشکیل شد و بعد دانشگاه‌های دیگری مثل پیام نور و غیرانتفاعی تأسیس شدند و الان نزدیک به 400 هزار دانشجو در دانشگاه‌های غیرانتفاعی تحصیل می‌کنند. مسئله اساسی این است که چه شد که به اینجا رسید؟ ‌واقعیت این است که میانگین سهم آموزش عالی از بودجه دولت به طور کلی در کشورهای توسعه‌یافته چیزی بین چهار تا پنج درصد است؛ اما در ایران این سهم به دلیل تنگناهای مالی و مشکلات و خلأهای موجود در کشور و توجه به توسعه مناطق محروم و در‌عین‌حال بد مدیریت‌کردن، این نرخ 2 تا 2.5 درصد است و آن گپی که برای یک آموزش با‌کیفیت ایجاد می‌شود، طبیعتا زیاد است و در سطح کلان کشور نرخ بسیار سنگینی محسوب می‌شود. طبیعتا این حجم مالی سنگین باید جبران شود. یا باید بگویی من دانشجو نمی‌پذیرم یا به ساز‌و‌کارهایی برسی که آن ساز‌و‌کارها هم درِ دانشگاه را باز بگذارد و هم خلأ مالی را پر کند.

برای حل این مسئله حتی ما در دوره‌ای با پردیس‌های دانشگاهی مواجه شدیم. دانشگاه‌هایی مثل شهید بهشتی و تهران و... پردیس با پسوند بین‌المللی تأسیس کردند که هدف آن هم دانشجوی خارجی و کسب درآمد بود. طبیعتا این پردیس‌ها متعلق به دانشگاه دولتی هستند؛ ولی از دانشجوها شهریه اخذ می‌کنند. ‌ظریفیان با اشاره به اینکه هیچ دانشگاهی بدون هیئت امنا اداره نمی‌شود، گفت: دانشگاهی نداریم که هیئت امنایی نباشد، همه هیئت امنا دارند؛ بخشی از این سیاست‌های اتخاذ‌شده از سوی هیئت امنا هم بر‌می‌گردد به همین خلأ بودجه آموزش عالی. دانشگاه برای اینکه استاد خوبش را نگه دارد و بخواهد چرخ دانشگاه را بچرخاند، به درآمد بیشتری نیاز د‌ارد که دولت توانایی تأمین آن را ندارد و مجبور است روش‌هایی را با مجوز هیئت امنا اتخاذ کند. بخش دیگر ماجرا این است که طبیعتا تعداد دانشجویان در یک دوره خیلی اضافه شد. سیاست دانشگاه با این تفسیر که اگر دانشجو را حسابگر تربیت نکنیم، به موقع صندلی‌اش را برای متقاضیان دیگر خالی نمی‌کند، بحث سنوات را پیش می‌کشد. این استاد دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: فاصله‌ای جدی بین بودجه، بین نیاز دانشگاه و بودجه‌ای که به آن داده می‌شود، وجود دارد و این فاصله یا باید منجر به تعطیلی دانشگاه شود یا باید راهی برای پر‌کردن آن پیدا کرد؛ مثلا دانشگاه تهران بگوید اگر هر سال بر فرض هزار دانشجو می‌گرفتم، اما این بودجه‌ای که به من می‌دهید، تأمین‌کننده هزینه 600 دانشجو است، پس من یا 400 دانشجوی اضافی را نمی‌گیرم یا با ساز‌و‌کارهای هیئت امنا درباره برخی مسائل به‌گونه‌ای رفتار می‌کنم که درهای دانشگاه باز بماند. در مدیریت کلان باید در اقتصاد دانش بازنگری جدی شود و نهایتا فضای دانشگاه را به سمت اقتصاد دانش ببریم؛ از طرفی شرایط را به‌گونه‌ای مهیا کنیم که دانشجوی خارجی با توجه به کیفیت خوب دانشگاه‌های کشور، فرصت تحصیل برایش فراهم شود. به‌هرحال وقتی در دانشگاه ما به زبان انگلیسی برای دانشجوی خارجی تدریس نمی‌شود، آنها ایران را برای تحصیل انتخاب نمی‌کنند. با و‌جود اینکه آموزش عالی ما به‌مراتب از دوبی، ارمنستان، ترکیه و بسیاری کشورهای منطقه از ‌نظر آموزش شرایط بهتری دارد، اما متأسفانه به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها و مشکلات پذیرش دانشجوی خارجی، این دانشجویان کمتر به سمت ایران برای ادامه تحصیل می‌آیند. اینها تمام مسائلی است که ما در دانشگاه‌ها داریم. دانشجویان امیرکبیر، صحبت‌های ریاست دانشکده‌شان را اصرار بر مواضع پیشین تحلیل می‌کنند، آنها می‌گویند دانشگاه بر سر مهم‌ترین اصل تحصیل که در قانون اساسی هم به آن اشاره شده، نمانده‌ است و می‌خواهند دانشجویان را در خفا و سکوت به سمت پولی‌کردن دانشگاه پیش ببرند. آنها می‌گویند این سنگ‌بنای آن است که به‌زودی پولدار‌بودن جای برگزیده‌بودن را بگیرد و دانشگاه‌های دولتی نیز مثل دانشگاه‌ آزاد به‌ صورت ‌کلی در ازای پول دانشجو بگیرند.