بررسی نرخ ارز و افزایش قیمت سوخت در بودجه سال 1399 / قیمت بنزین باید افزایش یابد!

به گزارش پول نیوز- دولت موظف است تا پانزدهم آذر هر سال، لایحه بودجه سال آینده را به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند تا مجلس چند ماه فرصت داشته باشد کار بررسی و تصویب بودجه سال آتی کشور را انجام بدهد.
در روزهای اخیر که زمان ارائه لایحه بودجه سال 1399 در حال فرا رسیدن است برخی گمانه زنی ها و احتمال ها درباره نرخ های کلیدی در لایحه بودجه از جمله نرخ ارز مطرح شد و وزیر نفت نیز افزایش قیمت سوخت در سال آینده را منتفی ندانست.
با توجه به این که نحوه تهیه و تصویب لایحه بودجه دولت، بر کل کشور تاثیر می گذارد «پول نیوز»، برخی مباحث و موضوعات مطرح شده در روزهای اخیر را با دکتر مهدی پازوکی، اقتصاددان و کارشناس بودجه در میان گذاشته است.
پازوکی از اقتصاددانانی است که معتقد به اقتصاد دستوری و دولتی نیست و راه درست اداره اقتصاد را در واقعی سازی همه قیمت ها از جمله قیمت سوخت و دستمزد می داند. گفت و گوی ما را با او درباره بودجه سال 1399 می خوانید.

*آقای روحانی رئیس جمهور در سفر اخیرشان به یزد و کرمان، در نشست خبری در کرمان گفتند بودجه سالیانه کشور 450 هزار میلیارد تومان است. در سال 1399 بالاترین رقمی که پیش بینی می شود مالیات دریافت کنیم 150 هزار میلیارد تومان است و 300 هزار میلیارد تومان دیگر مورد نیاز دولت را از کجا بیاوریم.
در عین حال گمانه زنی های درباره لایحه بودجحه سال آینده مطرح شده که دولت می خواهد نرخ ارز را در بودجه سال 1398 در حد 8 هزار تومان در نظر بگیرد. همین طور بحث هایی درباره افزایش قیمت سوخت و حامل های انرژی و سهمیه بندی سوخت مطرح شده.

با توجه به کاهش شدید درآمد نفتی ایران، به نظر شما، آیا بودجه سال آینده یک بودجه خاص خواهد بود؟

-این نکاتی که شما می گوئید اطلاعات جدیدی است. درباره این که نرخ ارز 8 هزار تومان شود و و موارد دیگر، واقعاً نمی دانم. من در ایران نبوده ام و به تازگی از یک مسافرت برگشته ام. هنوز به سازمان برنامه و بودجه هم نرفته ام. امیدواریم ایران به اندازه کافی نفت بفروشد.
قرار است بودجه جاری مملکت از محل مالیات ها و سایر درآمدها تامین شود و درآمد نفت، فقط صرف پروژه های عمرانی کشور شود یعنی پروژه های زیربنایی بین نسلی. این خبری است که من از اصلاح ساختار بودجه دارم. این کار بسیار خوبی است اگر اتفاق بیفتد.

*یعنی شما اعتقاد دارید که درآمد نفت صرفاً باید برای بودجه عمرانی هزینه شود؟

-بله. اصلاً قانون هم داریم. از برنامه پنج ساله چهارم توسعه(1388ـ 1384) قرار بوده که این اتفاق بیفتد اما؛ متاسفانه نیفتاده است. یعنی قرار بوده که بودجه جاری کشور، از محل غیر نفتی یعنی از محل مالیات ها، عوارض گمرکی یا سایر درآمدهای دولت باشد و پول نفت، صرفاً صرف سرمایه گذاری زیربنایی و بین نسلی شود. اگر این هدف محقق شود، کار بزرگی است. البته به نظر من، تحقق این هدف، نیاز به هماهنگی بین سه قوه دارد و دولت به تنهایی نمی تواند این هدف را محقق کند. باید سه قوه خواهان این تحول باشند.

*در سال 1396 هم شما دقیقاً گفته بودید «قوای سه گانه باید دست به دست هم بدهند و مانع ریخت و پاش ها در بودجه کشور شوند».

-بله. همین طور است.

*در سال های گذشته قطع بودجه جاری از درآمدهای نفتی اتفاق نیفتاد و وابستگی شدید بودجه جاری به درآمد نفتی وجود داشت. با تحولاتی که در قوه قضائیه ایجاد و رئیس جدید آن تلاش دارند تصویر مثبتی از این قوه ارائه کنند، به نوعی هماهنگی هم بیش تر شده برای بهتر عمل کردن در بودجه؟

-من نمی خواهم وارد بحث های سیاسی شوم. این نکاتی که شما گفتید سیاسی است. من نمی دانم الان قوه قضائیه، چه نظری دارد اما باید هماهنگ باشند. قبلاً هم گفته ام و اگر 20 سال دیگر، از من سوال کنید باز هم خواهم گفت.

بنابراین، من اعتقاد دارم باید هماهنگی بین قوا وجود داشته باشد. اصلاحات ساختاری، شامل موارد متعددی از جمله اصلاح در منابع دولت است و درآمدهای دولت باید پایدار باشد. یعنی این که درآمد پایدار دولت باید از محل مالیات ها باشد.
اصلاح مالیات ها، به معنای افزایش نرخ مالیات نیست. من با افزایش نرخ مالیات مخالف هستم. چون افزایش نرخ مالیات، رکود را در اقتصاد تشدید می کند. باید گستره مالیاتی افزایش پیدا کند. پایه مالیاتی باید گسترش پیدا کند. برای این کار، باید جلوی فرار مالیاتی را بگیریم.
در بخش هزینه هم، باید هزینه های موازی و غیر ضرور را کاهش بدهیم. به هر جهت دولت در یک شرایط جنگ با دشمن خارجی قرار دارد. تحریم ها، بر اقتصاد ایران فشار وارد آورده است. باید سعی کنیم هزینه های غیر ضرور را کاهش بدهیم.

*اگر ایران بتواند در سال 1399 روزانه 500 هزار بشکه نفت بفروشد با قیمت 65 دلار برای هر بشکه، درآمد نفتی سال آینده 11.8 میلیارد دلار می شود. اما اگر فقط 300 هزار بشکه در 365 روز سال بفروشد و همان قیمت 65 دلار برای هربشکه، کل درآمد نفت به 7.1 میلیارد دلار می رسد. این میزان درآمد با درآمد سالیانه بالای 50 میلیارد دلار سال های قبل که از محل فروش روزانه 2 میلیون بشکه تامین می شد تفاوت زیادی دارد.
بعضی اقتصاددانان ایرانی می گویند با کاهش درآمد نفت، راهی وجود ندارد به غیر از این که نرخ ارز افزایش پیدا کند. آیا در این دوره کاهش فروش نفت، شما فکر می کنید نرخ ارز باید افزایش پیدا کند یا این که نباید نرخ ارز در بودجه سال 1399 دست بخورد؟

-من اعتقاد دارم قیمت ارز، دوگانه نباید باشد. اگر ارز، دو قیمتی باشد باعث ایجاد رانت در اقتصاد می شود. قیمت ارز باید قیمت واقعی باشد. یعنی باید همان قیمتی باشد که در بازار هست.
این قیمت آزاد ارز، باید ملاک بودجه و بودجه بندی باشد. اما اگر در جایی مثل دارو، مشکل داریم باید در آنجا یارانه بدهیم.

*یعنی نظرتان این است که قیمت حدوداً 11 هزار تومان برای نرخ ارز در بودجه سال 1399 در نظر گرفته شود؟

-این عددی را که شما گفتید من نمی دانم. در این زمینه اطلاع ندارم.

*این نرخی است که در بازار آزاد ارز وجود دارد.

-بله. اگر در بازار آزاد نرخ ارز 11 هزار تومان است نرخ 11 هزار تومان در بودجه بیاید و اگر 12 هزار تومان است نرخ 12 هزار تومان در بودجه سال آینده در نظر گرفته شود.

*دولت در سال 1397 حدود 18 میلیارد دلار، ارز با قیمت 4200 تومان برای کالاهای اساسی مثل خوراک دام تخصیص داد. این نوع تخصیص ارز به اقلامی همچون خوراک دام باعث می شود قیمت مرغ پایین بیاید. آیا توجه به این نوع حساسیت هاض روروت دارد و دولت باید به اقلام و کالاهای اساسی همچنان ارز با نرخ پایین را تخصیص بدهد یا نه؟

-من شخصاً طرفدار قیمت های دوگانه نیستم. چون قیمت های دوگانه، باعث ایجاد رانت می شود و به نفع کلاهبرداران و دلالان است. قیمت ارز، باید واقعی باشد و اگر در جاهایی، مشکل داریم باید یارانه بدهیم. اما این که قیمت را به طور دستوری پایین بیاوریم درست نیست.
برای مثال ارز 4200 تومانی را به چه فردی بدهیم؟ الان ارز 4200 صرف کالاهایی می شود و بعد این کالاها از مرزها خارج می شود.

*اگر نظارت دقیقی وجود داشته باشد و ارز با نرخ پایین به کالاهای اساسی و دارو، اختصاص پیدا کند تا شوک به قیمت کالاهای اساسی و حیاتی مورد نیاز اقشار جامعه وارد نشود چطور؟

-همین الان اگر به داروخانه بروید برای گرفتن داروها باید پول بدهید. ممکن است فقط یک دارو را با ارز 4200 بدهند. من اعتقاد دارم قیمت ها باید واقعی باشد و اگر فردی پول نداشت دولت بیمه درمان او را تقبل کند. از این طریق، دولت به بیمه درمان، یارانه بدهد. اما این که قیمت دارو، پایین باشد باعث خروج دارو از کشور و قاچاق دارو خواهد شد.

*اگر قیمت ارز در بودجه سال آینده به 11 هزار تومان برسد، نسبت به رقم نرخ ارز محاسباتی در قانون بودجه سال 1397 که 4 هزار تومان بود فاصله زیادی دارد و در حقیقت یک شوک وارد می شود. این شوک را چگونه می شود مستهلک کرد که صدمه زیادی مخصوصا به اقشار کم درآمد جامعه وارد نشود؟

-تا جایی که من اطلاع دارم الان اکثر قیمت ها با همان نرخ ارز 11 هزار تومان و 12 هزار تومانی، در بازار عرضه می شود. فکر می کنید قیمت گوشت با چه نرخ ارزی است؟

قیمت هر کیلو گوشت در خارج از کشور به طور متوسط 7 دلار است. این 7 دلار با نرخ ارز 11 هزار تومانی، یعنی 77 هزار تومان. اما الان قیمت گوشت در ایران 100 هزار تومان است. در واقع گوشت الان با نرخ دلار 13 هزار تومان است.
خیلی از کالاهای دیگر هم، همین طور است. لپه هم، همین طور است. بنابراین، من اعتقاد دارم که ما باید سعی کنیم اقتصاد را درست کنیم. ما باید سعی کنیم تعامل خودمان را با جهان درست کنیم. ما باید سعی کنیم صادرات را تشویق کنیم و با اقتصاد بسته نمی شود کشور را اداره کرد. در این که مدیریت اقتصاد ما باید درست شود، شکی ندارم.

*این که قیمت ها به طور دستوری و تصعنی پایین نباشد و قیمت ها واقعی شود و افزایش اتفاق بیفتد، هدفی است که در دراز مدت باید رخ بدهد.

-بنده به شدت اعتقاد دارم که دستمزد هم، باید واقعی شود. طرفدار واقعی شدن قیمت ها هستم.

*در مدت یک سال یا شش ماه وتقعی سازی قیمت ها بخواهد عملی شود یک شوک وارد می کند.

-حالا به صورت تدریجی این کار انجام شود. من وارد کردن شوک را به صلاح نمی دانم. اما عملاً این اتفاق افتاده است و قیمت کالاها افزایش پیدا کرده است. الان با نرخ دلار 4200 تومانی، چطور می توانیم کالا را به دست مصرف کننده واقعی برسانیم.

خیلی از کسانی که ارز 4200 تومانی دریافت کردند اصلاً کالایی وارد کشور نکردند. در محاکمه این افراد در دادگاه ها می بینیم که از این نوع ارز دریافت کرده اند.

*برخی اقتصاددنان می گویند در بازار آزاد نرخ ارز 11 هزار تومان است. اما وارد کننده عملاً کالا را با محدودیت وارد می کند و با نرخ ارز 18 هزار برای او تمام می شود. ایا این نوع اظهار نظرها ها می تواند درست باشد؟

-خیر. من فکر نمی کنم این طور باشد.

*اشاره کردید به این موضوع که درآمدهای دولت در بودجه، پایدار شود. در قانون بودجه سال 1398 رقم 239 هزار میلیارد تومان، منابع دولت از محل درآمدهای مالیاتی و گمرکی در مجلس تصویب شده بود. اما دولت در جلسه سران قوا، میزان درآمدهای مالیاتی و کمرگی را از 239 هزار میلیارد تومان به 198 هزار میلیارد تومان کاهش داشته است.
البته اخیراً رئیس جمهور در کرمان گفتند 150 هزار میلیارد تومان می توانیم در سال 1399 درآمد مالیاتی داشته باشیم.

-به نظر من، اقتصاد ایران در شرایط فعلی، توان این که سالیانه 200 هزار میلیارد تومان مالیات را بگیرد، دارد و حتی بیش تر.

*پس چرا دولت اصرار کرده و در جلسه سران قوا، قانون بودجه مصوب مجلس شورای اسلامی را از 239 هزار میلیارد به 198 هزار میلیارد تومان کاهش داده است؟

-198 هزار میلیارد تومان، نزدیک 200 هزار میلیارد تومان است و فقط 2 هزار میلیارد تومان فرق دارد.

*به هر حال اگر پایدار سازی درآمد دولت از محل مالیات و گمرک مطرح است دولت اصرار بر کاهش درآمدهای مالیاتی و گمرکی دارد ولی شما می گویید ظرفیت سالیانه گرفتن بیش از 200 هزار میلیارد تومان مالیات وجود دارد.

-به نظر من، امکان تحقق 200 هزار میلیارد تومان مالیات وجود دارد.

*فکر می کنید بیش از 200 هزار میلیارد تومان مالیات اخذ شود رکود اقتصادی تعمیق پیدا می کند؟

-اگر شما نرخ تورم را 30 درصد در نظر بگیرید افزایش مالیات باید اتفاق بیفتد.

*همزمان با مطرح شدن تغییر نرخ ارز در لایحه بودجه سال 1399، وزیر نفت اعلام کرده که احتمال سهمیه بندی سوخت و افزایش قیمت بنزین در لایحه بودجه سال 1399 وجود دارد.
جنابعالی تاکید دارید نرخ ارز باید در بودجه سال آینده به نرخ باازر آزاد یعنی به 11 هزار تومان برسد. همزمان افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت بنزین را چگونه تحلیل می کنید؟

-قیمت انرژی، ارزان شده. من به عنوان یک اقتصاددان، اعتقاد عمیق دارم که قیمت انرژی در ایران، کاهش پیدا کرده است. اگر در 5 سال گذشته 120 درصد تورم داشته ایم، قیمت بنزین حداقل باید لیتری 2 هزار تومان شود. حتی قیمت بنزین 2 هزار تومان شود یعنی قیمت بنزین، باز در اصل هیچ افزایش پیدا نکرده است.
ما بحث قیمت های واقعی را داریم. حقوق کارکنان دولت، سالیانه 20 درصد بالا رفته و همین طور کرایه تاکسی 20 درصد بالا رفته. اما قیمت بنزین تغییر نکرده است.

*دولت در سال های 1393 و 1394 می توانست قیمت سوخت و بنزین را افزایش بدهد. اما دولت افزایش نداد تا تورم ایجاد نشود. البته با ثابت نگه داشتن قیمت بنزین، هدف تورم تک رقمی و زیر 10 درصد محقق شد.

-به نظرم، دولت اشتباه کرده است که قیمت بنزین را افزایش نداد. دولت باید برابر با نرخ تورم، قیمت سوخت را افزایش بدهد. اقتصاد از متغیرهای واقعی تبعیت می کند و نه متغیرهای اسمی. حتی قیمت های اسمی ما ثابت مانده است ولی قیمت واقعی بنزین، کاهش پیدا کرده است.

یعنی مثلا دو سال قبل، قیمت بنزین لیتری هزار تومان بوده ولی امروز آن هزار تومان، به اندازه 500 تومان دو سال قبل ارزش دارد.

*الان که نرخ تورم دو رقمی وجود دارد چه درصد افزایشی باید بر قیمت سوخت اِعمال شود؟

-بنزین اصلاً اثر آنچنانی ندارد. بنزین، در سبد خانوار جایی ندارد. سه دهک پایین درآمدی جامعه، اصلاً ماشین ندارند.

*اگر قیمت بنزین افزایش پیدا کند، روی هزینه تردد و رفت و آمد همین اقشار و سبد این خانوارها هم تاثیر می گذارد.

-دولت قیمت بنزین را بالا ببرد و پول آن را صرف حمل و نقل عمومی کند. من موافقم که بلیت اتوبوس شهری و مترو را مجانی کنند. یعنی حمل و نقل عمومی را مجانی اعلام شود.

*شهرداری بارها اعلام کرده که دولت سهم خود را برای یارانه بلیت مترو و اتوبوس های داخل شهری پرداخت نمی کند. شما چطور می گویید که پول افزایش قیمت بنزین را به حمل و نقل عمومی بدهد؟

-دولت باید این کار را انجام بدهد. هر چقدر دولت به حمل و نقل عمومی یارانه بدهد باعث می شود مردم ماشین شخصی خود را به بیرون از خانه نیاورند. توسعه حمل و نقل عمومی و رایگان شدن حمل و نقل عمومی، به نفع است. بالاخره قیمت بنزین، از آب کمتر است. الان قیمت آب، سه برابر قیمت بنزین است.

با قیمت پایین بنزین، منابع خودمان را از بین می بریم. ما که نمی خواهیم شعار بدهیم. با بنزین ارزان، هم هوا را آلوده می کنیم و هم به ضرر ضعفا است. چون سه دهک پایین جامعه، ماشین ندارند.

*ممکن است این خانوارها ماشین نداشته باشند ولی اگر از تاکسی استفاده کنند هزینه افزایش قیمت سوخت را پرداخت خواهند کرد.

-برای مثال بنزین باید لیتری 2 هزار تومان شود و 500 تومان آن را به حمل و نقل عمومی بدهیم.

*دولت حتماً این رقم افزایش یافته را به حمل و نقل عمومی اختصاص می دهد؟

-دولت باید آن رقم را به حمل و نقل عمومی اختصاص بدهد. رسانه ها باید کاری کنند که دولت این کار را انجام بدهد. بنابراین، من موافق افزایش قیمت بنزین هستم. قطعاً دولت این رقم را به حمل و نقل عمومی خواهد داد. الان دولت، سالیانه میلیاردها تومان دارد به مترو کمک می کند.

*آقای هاشمی، رئیس شورای شهر تهران گفته است که دولت یک ریال بابت بلیت حمل و نقل مترو، یارانه سهم خود را نداده است.

-فکر می کنم آقای هاشمی اشتباه می کند.

*سوبسید بلیت مترو باید از طرف دولت و شهرداری داده شود که آن را ارزان حساب کنند.

-البته الان دولت پول ندارد و باید قیمت بنزین را بالا ببرد و به حمل و نقل عمومی تخصیص بدهد.

*افزایش قیمت سوخت در سال 1399، به اقتصاد و جامعه شوک وارد می کند یا نه؟

-به نظر من، خیر.

*یعنی هیچ تاثیری ندارد افزایش قیمت سوخت؟

-نه این که هیچ تاثیری نداشته باشد ولی در حد شوک نیست. چون قیمت همه چیز بالا رفته است ولی بنزین، مجانی شده. الان تهران، قابل نفس کشیدن نیست. برخی افراد هستند که صبح می خواهند بروند 20 هزار تومان به زبان بدهند اما با ماشین خودشان به کله پاچه فروشی می روند. چون قیمت بنزین، از آب ارزان تر است و یک سوم قیمت آب است.

*یعنی فرهنگ سازی هم باید انجام شود که منابع هدر داده نشود؟

-بله. فرهنگ سازی باید انجام شود. چرا که الان به صورت بی رویّه از سوخت استفاده می شود.