یکی از اولین آزمایشاتی که پزشکان سفارش می دهند، آزمایش تجزیه و تحلیل مایع منی (آزمایش اسپرم) است زیرا ناهنجاری های اسپرم بسیار متداول است. برای بررسی اسپرم باید یک نمونه مایع منی جمع آوری شود. نمونه ها را می توان در خانه یا اتاق خصوصی آزمایشگاه یا کلینیک جمع آوری کرد. در صورت جمع آوری نمونه اسپرم در خانه، باید آن را طی یک ساعت پس از جمع آوری به آزمایشگاه تحویل دهید و در حین حمل باید نمونه در نزدیکی دمای بدن نگهداری شود.
نتایج حاصل از آزمایش اسپرم به طور معمول طی یک هفته یا کمتر آماده می شود. زمان بندی به آزمایشگاه و اورولوژیست که در حال بررسی نمونه است بستگی دارد. نتایج به عنوان یک راهنمای درمانی برای شما و همسرتان ارائه می شود.
حداکثر ۴۰٪ از زوجینی که دارای مشکلات باروری هستند دارای مشکلات اسپرم هستند، بنابراین بررسی دقیق باروری مردان از اهمیت بالایی برخوردار است. اولین قدم، ارزیابی باروری زوجین است. این ارزیابی شامل آزمایش دقیق اسپرم برای مردان است.
نحوه تفسیر نتایج در آزمایشگاه های مختلف متفاوت است، زیرا مدل ها و روش های زیادی برای بررسی اسپرم وجود دارد. اما نگران نباشید - مبانی تجزیه و تحلیل مایع منی یکسان است و پزشک شما را در تفسیر نتایج راهنمایی می کند.
تولید اسپرم در بدن آقایان فرایندی ظریف و پیچیده است. تولید اسپرم با همکاری چندین اندام انجام می شود. بیضه ها، کیسه های منی و پروستات اندام های اصلی لازم برای تولید اسپرم هستند. وزیکولهای (کیسه ها) منی بیشتر مایعات موجود در مایع منی را تولید می کنند. این مایعات برای خنثی کردن اسیدیته در واژن، pH بالایی دارد و به زنده ماندن اسپرم کمک می کند. همچنین یک قند (فروکتوز) تولید می کند، که انرژی کافی برای حرکت اسپرم را تأمین می کند.

زمان مناسب برای آزمایش اسپرم
زمان مناسب برای آزمایش آنالیز اسپرم این است که سه روز نزدیکی نداشته باشید و بیشتر از ۵ ۶ روز هم نشود چون در هر دو صورت روی کیفیت اسپرم اثرگذار است

تفسیر آزمایش اسپرم برای پسردار شدن
افزایش تعداد اسپرم ها احتمال پسر دار شدن را بیشتر می کند. بهتر است برای بیشتر شدن تعداد اسپرم در هنگام نزدیکی، پدر ۲ تا ۵ روز قبل از تخمک گذاری از ارگاسم خودداری نماید. بیضه ها را خنک نگه دارید. هنگامی که بیضه ها خنک تر از دمای بدن هستند تولید اسپرم بیشتر می شود. مردانی که سیگار می کشند و مشروب می خورند تعداد اسپرم پایین تری دارند. ماری جوآنا همان اثری را بر تعداد اسپرم دارد که سیگار دارد. کوکائین و دیگر انواع مواد مخدر مانع از تولید اسپرم می شوند.

قیمت آزمایش اسپرم
هزینه آزمایش اسپرم در هر آزمایشگاه متفاوت است و اگر جای دولتی انجام شود ممکنه بیشتر از ۵۰ هزار تومان نشود.

16 قسمت اصلی در آزمایش اسپرم وجود دارد
۱. حجم مایع منی (Volume)
چند میلی لیتر تولید شده است؟ مقدار نرمال بین 1.5 تا 5 میلی لیتر یا یک چهارم تا 1 قاشق چایخوری است. حجم کم می تواند نشانه انسداد یا اختلال در وزیکولهای منی یا پروستات باشد و حجم کم مایع منی میتواند به علت انسداد سیستم جمع آوری اسپرم ، کمبود هورمون اندروژنی و یا انزال رتروگراد(به عقب) مایع منی باشد.
۲. غلظت یا تعداد اسپرم (ml / countsperm)
تعداد نرمال اسپرمها 15 میلیون در یک سی سی مایع منی یا 40 میلیون اسپرم در کل حجم انزال میباشد . اگر تعداد اسپرم ها کمتر از 15 میلیون باشد الیگو اسپرمی و اگر تعداد اسپرم ها صفر باشد آزوسپرمی نامیده می شود.
۳. تحرک اسپرم (motility)
چه تعداد اسپرم متحرک وجود دارد؟ این تعداد بسته به سیستم مورد استفاده برای آزمایش، بالاتر از 40 - 50٪ است. تعداد کمتر نشان می دهد در معرض سموم مانند سیگار، الکل ، کافئین یا مواد شیمیایی قرار دارید. تحرک کم نشان دهنده مشکلات هورمونی یا واریکوسل (رگهای واریسی در ناحیه اسکروتوم) است.
پارامتر اصلی در تعیین کیفیت مایع منی ، تحرک اسپرمها است . چون اسپرمهای غیر متحرک قادر به عبور از مجاری تناسلی زن نبوده و نمی تواند تخمک را بارور سازد .در طبقه بندی قدیم چهار درجه بندی برای حرکت اسپرم ها در نظر گرفته شده بود که پس از مشاهده اسپرم ها در زیر میکروسکوپ برحسب میزان سرعت آن ها در این چهار گروه با معیار درصد بیان می شدند. که به صورت A و B و C و D یا ۴ و ۳ و ۲ و۱ تعریف می گردد. که A معادل ۴ بوده و به معنی حرکت سریع اسپرم ها می باشد. همچنین D معادل ۱ بوده و به معنی اسپرم های بدون حرکت یا immotile می باشد. در این تقسیم بندی حداقل حرکت A > ۲۵% یا A+B > ۵۰% باید باشد. کمبود حرکت اسپرم ها، آستنوسپرمی نامیده می شود.
در سیستم گریدینگ (درجه بندی) جدید سرعت اسپرم اهمیت کمتری دارد و این که اسپرم حرکت رو به جلو داشته باشد، در اولویت قرار دارد و حرکت اسپرم ها در 3 گروه تقسیم میگردد:
حرکت پیشرونده Progressive motility
حرکت غیر پیشرونده Non progressive motility
بی حرکت Immotile
در این سیستم درصد حرکت پیشرونده اسپرم ها (Progressive motility) حداقل 32% و کل اسپرم های دارای حرکت باید حداقل 40% باشند.
۵- مورفولوژی اسپرم
چند درصد از اسپرم ها به طور طبیعی شکل می گیرند؟ اغلب از من سؤال می شود آیا اسپرم غیر طبیعی احتمال نقص تولد را افزایش می دهد یا خیر. خیر. زیرا فقط اسپرم هایی که به طور طبیعی شکل گرفته اند می توانند تخمک را بارور کنند. اما وجود تعداد کم اسپرم های طبیعی، احتمال بارداری را کاهش می دهد. درصد شکل طبیعی اسپرم ها در سیستم قدیمی حداقل 14% و در سیستم جدید حداقل 4% می باشد. اگر شکل اسپرم ها در نمونه ای کمتر از این اعداد باشد، تراتوسپرمی گفته می شود.
۶- تبدیل شدن به مایع (LIQUEFACATION TIME)
این باید 15 تا 30 دقیقه قبل از مایع منی باشد. در حالی که اسپرم در ابتدا ضخیم است توانایی آن برای مایع شدن، یا تبدیل شدن به یک همزیستی آبدار، به حرکت اسپرم کمک می کند. اگر اسپرم در 15 تا 30 دقیقه مایع نباشد باروری می تواند تحت تأثیر قرار گیرد.
۷- عوامل دیگر
تعداد روزهایی که انزال رخ نداده است نیز مهم است. این روزها باید بین 2-5 روز باشد. هر چه این مدت طولانی تر شود تعداد اسپرم بیشتر می شود اما تحرک یا مورفولوژی کمتر می شود. مدت کوتاهتر باعث می شود تعداد اسپرم کمتری وجود داشته باشد. همچنین سلولهای دیگر مانند گلبولهای سفید نیز مهم می باشند. این سلول ها نشان دهنده عفونت بالقوه می باشند.
۸- رنگ مایع منی (APPEARANCE) در آزمایش اسپرم؟
مایع منی از نظر رنگ باید نمای شیری رنگ باشد. زرد بودن یا نمای قهوه ای یا خونی غیرطبیعی محسوب می گردند.
۹- PH مایع منی در آزمایش اسپرم؟
PH مایع منی قلیایی و معمولا حدود 7 تا 8 می باشد . با گذشت زمان یا وجود عفونت PH مایع منی افزایش یافته و قلیایی می شود . بر عکس در مواردی که بیماریهای مزمن غده پروستات ، کیسه منی و اپی دیدیم وجود داشته باشد ، نمونه به طرف اسیدی شدن تغییر می کند.
۱۰- WBC در آزمایش اسپرم؟
میزان طبیعی WBC یا گلبول سفید کمتر از 10 در میلی لیتر است. مقادیر بیشتر از این مطرح کننده عفونت یا التهاب مایع منی بوده و لکوسیتوسپرمی نامیده می شود و نیاز به آنتی بیوتیک دارد .
۱۱- RBC در آزمایش اسپرم؟
در آزمایش اسپرم تعداد نرمال RBC کمتر از 3 عدد است و در صورتیکه بدون افزایش WBC باشد ، نیاز به بررسی بیشتر با سونوگرافی وآزمایشات تکمیلی توسط متخصص ارولوژی یا فوق تخصص اورولوژی دارد .
۱۲- VIABILITY یا VITALITYیا تست زنده بودن اسپرم ها در آزمایش اسپرم
در مواردی که اسپرم ها بی حرکت هستند، برای بررسی زنده بودن آنها از روش های رنگ آمیزی های ویژه استفاده می شود. در سیستم قدیمی میزان زنده بودن اسپرم ها حداقل 75% و در سیستم جدید 58% درنظر گرفته شده است
۱۳- Agglutination چسبندگی اسپرم ها به هم
چسبیدن اسپرم ها به همدیگر که ممکن است بصورت سر به سر ، سر به دم ، دم به دم باشد . علت آن ترشح آنتی بادی ضد اسپرم می باشد ، آگلوتیناسیون بصورت few ، some ، most و all گزارش می دهد که حاکی از میزان تجمع اسپرم می باشد.
۱۴- viscosity در آزمایش اسپرم چیست؟
ویسکوزیته منی نیز مانند سایر مایعات با درجه حرارت تغییر کرده و گذشت زمان نیز آن را کاهش می دهد .
۱۵- progressive در آزمایش اسپرم چیست؟
در معیار جدید در آزمایش اسپرم تحرک اسپرم ها بر اساس کیفیت و تعداد حرکت آن ها مورد ارزیابی قرار می گیرد. چندین معیار زیر برای ارزیابی مورد بررسی قرار می گیرد:
- rapid progressive : اسپرم هایی که دارای حرکت تند هستند.
- slow progressive : اسپرم هایی با حرکت آهسته
- non-progressive and immotile : اسپرم هایی که بدون حرکت هستند و اسپرم هایی که دارای حرکت رو به جلو نیستند.
زمانی حرکت اسپرم ها عادی است که حداقل 50 درصد از اسپرم های کل آزمایش دارای حرکت آهسته و تند (rapid progressive، slow progressive) باشند. این نوع حرکت اسپرم ها بلافاصله پس از مایع کردن آزمایش شروع می شوند و همچینین این حرکت باید تا سه ساعت بعد نیز ادامه داشته باشد.
۱۶- Appearance یا ظاهر
ظاهر باید سفید و خاکستری باشد. اسپرم با رنگ قرمز قهوه ای می تواند نشان دهنده ی وجود خون باشد، در حالی که رنگ زرد می تواند ناشی از زردی یا عوارض جانبی دارو باشد
حتما نتایج را با پزشک بررسی کنید تا مشخص شود آیا مشکلی وجود دارد یا خیر. در صورت وجود مشکل روش های درمان مورد بررسی قرار می گیرد.

پارامترهای تحلیل نتایج آزمایش اسپرم

تست استاندارد	ارزش استاندارد
حجم	۲.۰ میلی لیتر یا بیشتر
x غلظت اسپرم	۲۰ M در هر میلی لیتر یا بیشتر
= تعداد اسپرم	۴۰ M یا بیشتر
تحرک کل	۴۰٪ یا بیشتر
تحرک کل پیشرو	۳۲٪ یا بیشتر
مورفولوژی (٪ اسپرمهای طبیعی)	۴٪ یا بیشتر

به طور معمول، برای کسب اطلاعات بیشتر از آزمایش اسپرم، باید مقادیر ذکر شده را بررسی کنیم. به طور خلاصه، حجم مایع مقدار مایع در هنگام انزال مرد می باشد. فقط حدود ۱۰٪ از حجم این مایع اسپرم است. اگر حجم مایع کم باشد، ممکن است نشانه وجود مشکل و انسداد و عدم خروج اسپرم از بیضه، یا برگشت اسپرم بعد از انزال به مثانه باشد. شمارش تعداد کل اسپرم ها و تحرک آن ها به معنی تعداد اسپرم هایی است که حرکت می کنند. تحرک پیشرونده تعداد اسپرم هایی است که نه تنها حرکت می کنند بلکه می توانند به تدریج به جلو حرکت کنند. تعداد اسپرم های در حال حرکت از پارامترهای دیگر مهم تر است.
مورفولوژی به معنی شکل اسپرم در زیر میکروسکوپ می باشد. معیارهای بسیار دقیقی برای طبیعی بودن اسپرم وجود دارد. به طور معمول ، فقط 4 تا 10٪ از اسپرم های مرد طبیعی هستند. یعنی اکثریت قریب به اتفاق اسپرم ها زیر میکروسکوپ طبیعی به نظر نمی رسند.

چطور می توان به تولید بیشتر اسپرم کمک کرد؟
برای بهبود کیفیت اسپرم می توان تغییراتی در شیوه زندگی ایجاد کرد:
فولات:
فولات و اسیدفولیک بخش مهمی از ویتامین های دوران بارداری زنان هستند. فولات همچنین به بهبود کیفیت اسپرم مرتبط است. رژیم غذایی سالم با غذاهای سرشار از فولات (مانند سبزیجات برگ سبز) یا مصرف مکمل می تواند به بهبود خصوصیاتی مانند محافظت از DNA شکننده در داخل سر اسپرم کمک کند.
آنتی اکسیدان ها:
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد گونه های واکنش پذیر اکسیژن (چیزی که آنتی اکسیدان ها در برابر آنها از شما محافظت می کنند) در تحرک اسپرم دخالت دارند. این دلیل دیگری است که یک رژیم غذایی سالم برای باروری مردان مهم است.
الکل:
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد الکل می تواند نقایص مورفولوژی را افزایش داده و تحرک را کاهش دهد. تمام شواهد علمی با این مسئله موافق نیستند که الکل به طور قطعی باعث کاهش کیفیت اسپرم می شود. شواهد علمی می گویند کیفیت اسپرم به تأثیرات ژنتیکی و محیطی (مانند رژیم غذایی) نیز بستگی دارند.

منبع: سلامت بانوان اوما