افت و خیزهای بورس؛ واقعی یا کاذب؟

آرمان ملی: بازار سرمایه در سال جاری شگفتی‌ساز بازارها بوده است. گذر شاخص کل بازار سهام از مرز 300 هزار واحد در سال 98، رکورد 55 ساله بورس ایران را شکسته است. اگرچه سرمایه‌گذاران در این مدت فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده‌اند، اما بازار سرمایه در سال جاری یکی از پربازده‌ترین بازارهای ایران بوده است. این در حالی بود که بازارهای دیگر از سال گذشته جذابیت خود را از دست داده و در نتیجه آن، نقدینگی چشمگیری به سمت بورس روانه شده است.

رشد و توسعه بازار سهام یکی از نمادهای توسعه اقتصادی و نشانه‌های یک اقتصاد رقابتی و پویاست؛ اما آیا بازار سهام ایران نیز می‌تواند حامل این معنا باشد؟ سوال اینجاست که نوسانات و افت و خیزهای یک سال و نیم گذشته بازار سرمایه ایران تا چه میزان ناشی از عوامل واقعی یا کاذب بوده و چه متغیرهایی بر آن اثر گذاشته است؟

تفاوت‌ها میان بازار سهام ایران و جهان در چیست؟

شاید بتوان بانک مرکزی را یکی از مهم‌ترین بازیگران افزایش جذابیت بازار سهام در یک سال و نیم گذشته دانست. پس پررنگ‌تر شدن حضور بانک مرکزی در بازار ارز و کنترل نرخ دلار در بازار آزاد، قیمت این ارز جهانی از مرز 19 هزار تومان در نیمه‌های سال 97 به کمتر از 12 هزار تومان در روزهای اخیر رسیده است. از سوی دیگر بانک مرکزی، سپرده‌های بلندمدت بانک‌ها که حدود 150 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شد را به سپرده‌های کوتاه‌مدت تبدیل کرد. این دو سیاست، سبب کاهش جذابیت معاملات بازار ارز و نیز سرمایه گذاری در بانک‌ها شد که نتیجه آن کوچ نقدینگی از این بازارها به سمت بازار سومی به نام بازار سرمایه بود. بازار سرمایه که هنوز به‌عنوان یک بازار جوان در بدنه اقتصاد ایران شناخته می‌شود توانست در این مدت از نقدینگی زیادی بهره‌مند شود و شاخص کل را به محدوده 320 هزار واحد نیز برساند.

در این میان افزایش قیمت در بازار مسکن و خودرو نیِ، از جذابیت این بازارها کاست تا سیل جدیدی از نقدینگی مجددا به سوی بازار سهام روانه شود، اگرچه در ماه‌های گذشته، بازار سهام با شوک ریزش حدود 10 هزار واحدی در یک روز نیز مواجه بوده است، اما کارشناسان، این ریزش را در برابر رشد چندین‌ماهه بازار بورس چندان نگران‌کننده نمی‌دانند و آن را نوعی اصلاح قیمت‌ها در بازار سهام ارزیابی می‌کنند. گفته می‌شود سرمایه‌گذاری در بازار سهام در ماه‌های گذشته، به طور متوسط بیش از 80 درصد سود خالص نصیب سهامداران کرده است که می‌تواند معادل پنج سال سپرده‌گذاری در سیستم بانکی باشد. البته در میانه این راه غالبا صعودی، رشدها و ریزش‌های چشمگیری نیز وجود داشته است.

افت‌وخیزهای بازار سرمایه کاذب نیستند

اما چه عواملی در این مدت بر سهام بازار بورس اثرگذار بوده است؟ اکنون حدود 300 سهم در بورس ایران در حال معامله‌شدن است. گفته می‌شود شاخص بورس، برآیندی از نوسانات قیمت تمامی این سهام است. از سوی دیگر، هیچ‌کدام از رشدها و ریزش‌ها در بازار سرمایه بدون دلیل اتفاق نمی‌افتند به‌ویژه در زمان‌هایی که با افت و خیزهای قابل توجهی روبه‌رو هستیم. یک کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «آرمان‌ملی» با تاکید بر این موارد توضیح می‌دهد: وقتی چند روز شاهد رشد سهام هستیم، باید بدانیم که قطعا اتفاقات مثبتی در جریان است که از دید سرمایه‌گذاران، قیمت سهام را جذاب کرده و برای خرید آن هجوم آورده‌اند؛ مثلا ممکن است قیمت ارز یا قیمت‌های جهانی نوساناتی داشته‌اند یا مثلا دولت یا سایر نهادهای تاثیرگذار بر متغیرهای اقتصاد مثل بانک مرکزی تصمیماتی گرفته‌اند که باعث شده مردم برای خرید هجوم بیاورند. علیرضا کدیور اضافه می‌کند: عکس آن نیز صادق است و در مواردی که ما در مدت چند روز افت شاخص‌ها آن هم با ارقام بالا را تجربه می‌کنیم، قاعدتا در واقع آنجا هم اتفاقاتی افتاده که این واکنش بازار را به دنبال داشته است.

مثلا همان متغیرهایی که مثال زدم این بار در جهت عکس حرکت کرده‌اند. یا مثلا یک تنشی در سطح بین‌المللی با سایر کشورها اتفاق افتاده است. او در پاسخ به این سوال «آرمان‌ملی»‌که آیا این اثرگذاری و افت‌وخیزها را کاذب می‌داند یا خیر می‌گوید: اینها از نظر من اکثرا رشدها و افت‌های واقعی هستند؛ اما زمان‌هایی که می‌بینیم رشدها یا افت‌ها- البته در برخی مواقع- اعداد کمی هستند مانند روال یک هفته اخیر، ممکن است بعضا در این زمان‌ها یکسری دخالت‌هایی در بازار شده باشد با این هدف که یا بازار رشد کند یا مانع از افت بازار شوند.

نظم آماری سرمایه‌گذاری را آسان می‌کند

متغیرهای اثرگذار بر معاملات سهام در بازار سرمایه ایران از سال گذشته به این سو، پرقدرت عمل کرده‌اند اما با این حال بورس ایران توانسته است در سال گذشته یکی از پربازده‌ترین بازارهای سرمایه جهان باشد. کدیور در پاسخ به سوال «آرمان‌ملی»‌ مبنی بر مقایسه متغیرهای اثرگذار بر بازار سرمایه ایران و جهان، اظهار می‌کند: به نظر من ما در اقتصاد، دو تفاوت عمده با کشورهای پیشرفته‌ای نظیر آمریکا یا اروپا داریم؛ یکی اینکه آنجا شاهد ثبات نسبی قوانین و مقررات هستیم؛ یا حتی اگر ثبات هم وجود نداشته باشد، نحوه تغییرات مشخص است. یعنی مثلا شما نمی‌بینید فردا دولت یا مجلس یکباره قانون یا مقررات یا دستورالعملی خلاف آنچه که تا امروز جاری بوده را راجع به موضوعی تصویب کنند. مانند عوارض صادرات یا واردات و ایجاد معافیت یا عوارض برای یکسری صنایع؛ اینکه قانونی بخواهد یک شبه اتفاق بیفتد را نداریم.

این کارشناس بازار سرمایه می‌افزاید: نکته دوم این است که در کشورهایی که بازار سرمایه پیشرفته دارند، آمارهای مختلفی با زمان‌بندی دقیق تولید می‌شود. مثلا شما می‌بینید که روز اول هر ماه آمار بیکاری یا نرخ تورم و مسائل دیگر اعلام می‌شود. با توجه به این گستردگی انتشار آمار و اطلاعات در واقع امکان تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذارها شاید نسبت به ایران آسان‌تر باشد. این آمارها اغلب در ایران یا منتشر نمی‌شوند یا آنها که منتشر می‌شوند اصلا برنامه زمان‌بندی مشخصی ندارند! اما جدای اینها طبیعتا یکسری از متغیرهایی که در بازار سرمایه ایران، سرمایه‌گذارها به آن نگاه می‌کنند و بر اساس آن تصمیم‌گیری می‌کنند، آنجا هم بر همین منوال است.

کاهش ارتباط گزارش شرکت‌ها با قیمت سهام

یکی دیگر از متغیرهایی که در ارزش‌گذاری سهام در بازار سرمایه بسیار موثر است، گزارش شرکت‌هاست. اما اینکه این گزارش‌ها تا چه میزان واقعی یا کاذب هستند نیز می‌تواند در ارزش واقعی و ثبات قیمت سهم بسیار موثر باشد. کدیور درباره میزان اثرگذاری این متغیر مهم در بازار سهام ایران تصریح می‌کند: بورس ما تا اوایل امسال بازاری اغلب متکی بر گزارش‌ها و صورت‌های مالی بود. همچنین اطلاعاتی که شرکت‌ها از مراجع و مبادی قانونی، رسمی و تاییدشده مانند سایت‌های کدال یا سازمان بورس منتشر می‌کردند نیز بسیار اثرگذار واقع می‌شدند و بازار به میزان زیادی بر اساس این گزارش‌ها تصمیم‌گیری می‌کرد. متاسفانه در سال 98 به دلیل هجوم بی‌رویه نقدینگی به سمت بازار که خیلی هم در حوزه بازار سرمایه حرفه‌ای نبود، این ارتباط بین اطلاعات و صورت‌های مالی شرکت‌ها با نوسانات قیمت سهام در بورس یک مقدار کم شده است.

شما می‌بینید شرکتی گزارش‌های مالی خود را منتشر می‌کند و وضعیتی که شما از آن گزارش می‌بینید خیلی منفی است اما قیمت سهام آن چند ده یا چند صد درصد رشد می‌کند! او در قیاس با بورس‌های جهانی نیز بیان می‌کند: ممکن است آنجا هم بعضا برای برخی سهم‌ها در کوتاه‌مدت این اتفاق بیفتد ولی این رفتار اشتباه بازار در میان‌مدت اصلاح می‌شود. اما به نظر من این روند بی‌توجهی بازار سرمایه ایران به اخبار و اطلاعات واقعی و واکنش و رفتاری که روی قیمت سهم‌ها اتفاق می‌افتد خیلی طولانی شده است.