بررسی چشم‌انداز صنعت سیمان/ دلیل اقبال بورس‌بازان به صنعت خاکستری چیست؟

اقتصادآنلاین - مهدی فاضل؛ سیمان به عنوان یکی از مهمترین عناصر توسعه زیرساخت­های اقتصادی محسوب می‌شود و بین فرآیند رشد اقتصادی و سرانه مصرف آن در هر کشور، همبستگی وجود دارد. سیمان به دلیل کاربردهای فراوان و اهمیت تولید در بخش زیرساخت‌های توسعه‌ای هر کشور، سرمایه‌بربودن و قابلیت صادرات، از مهم‌ترین کالاهای توسعه‌ای محسوب می‌شود.

کشور ایران از نظر جغرافیایی توسط سلسله کوه‌های آهکی احاطه شده و به لحاظ معادن آهکی از توزیع و کثرت مناسبی در سطح کشور برخوردار است. به عبارت دیگر، مواد اولیه صنعت سیمان در کشور به وفور یافت می‌شوند. از بُعد تکنولوژیکی، حدود 80 درصد تجهیزات فنی و مهندسی و دانش مربوط به این صنعت در کشور موجود است.

با توجه به این که سیمان کالایی حجیم بوده، از هزینه‌های بالایی برای انبارداری برخوردار است و شعاع صادرات آن محدود بوده و تولید آن وابسته به مصرف است و با نوسان بازار مصرف نوسان خواهد داشت .از آن‌جایی که هم محصول نهایی سیمان و هم مواد اولیه مورد نیاز آن بسیار سنگین بوده و هزینه حمل و نقل آن چشمگیر است، اغلب کارخانه‌های این صنعت در کنار معادن مورد نیاز احداث می‌شوند و کشورهای صادرکننده آن معمولاً در حیطه کشورهای همسایه خود به تبادل این کالا می‌پردازند. حدود 10 درصد کل سیمان تولیدی دنیا در منطقه خاور میانه مصرف می‌شود که اهمیت استراتژیک این ماده در منطقه را نشان می‌دهد.

صنعت سیمان در حدود 4 درصد از کل گازهای گلخانه‌ای تولیدی جهان را به خود اختصاص داده و از این نظر جزو صنایع آلاینده محسوب می­شود و تقریباً در کل جهان با مسائل و محدودیت‌­های قانونی و زیست محیطی مواجه است؛ به همین علت در اغلب کشورها تولید سیمان با رشد منفی همراه بوده و یا به طور کامل توسعه آن متوقف شده است.

جایگاه ایران در صنعت سیمان دنیا

ایران با تولید 53 میلیون تن سیمان در سال 2018 در رده یازدهم بزرگترین تولیدکنندگان سیمان جهان قرار گرفت. کشور چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده سیمان در جهان، بیش از نیمی از تولیدات سیمان جهان را به خود اختصاص داده است. بیش از 80 درصد از کل تولیدات سیمان جهان توسط 13 کشور تولید می‌شود. نمودار زیر رتبه‌بندی و میزان تولید بزرگترین تولیدکنندگان سیمان دنیا را نشان می‌دهد.

میزان تولید سیمان ایران از سال 2013 به این سو همواره روندی نزولی داشته و از میزان 72 میلیون تن درسال به 53 میلیون تن در سال 2018 رسیده است. از طرفی، تولید سیمان ترکیه به عنوان رقیب اصلی ایران در منطقه از میزان 64 میلیون تن در سال 2012 به 84 میلیون تن در سال 2018 رسیده که این کشور را به چهارمین تولیدکننده بزرگ سیمان در جهان تبدیل کرده است. جدول زیر، میزان تولید چهار بازیگر اصلی منطقه خاور میانه در دهه اخیر را نشان می‌دهد.

صنعت سیمان و مشکل مازاد ظرفیت

یکی از مشکلات کنونی صنعت سیمان کشور، مازاد ظرفیت تولید این ماده در کشور است. در سال­‌های 1384 و 1385 میزان ظرفیت تولیدی و تولید واقعی سیمان ایران تقریباً در یک سطح قرار داشتند. در سال 1386 با آغاز طرح مسکن مهر که با هدف خانه‌دارکردن قشرهای کم درآمد و بر مبنای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن در دستور کار دولت قرار گرفت، صنعت سیمان به یک‌باره با حجم بالایی از تقاضا مواجه شد که نتیجه آن سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در جهت افزایش ظرفیت تولید سیمان به منظور پاسخگویی به تقاضای بازار بود. از طرفی آغاز این طرح با ورود درآمدهای نفتی سرشار به کشور همراه شد و باعث بهبود وضعیت اشتغال و افزایش درآمدها و در نتیجه رونق ساخت­‌وساز در کشور گشت، به طوری که در نهایت در سال 1392 ایران با تولید حدود 72 میلیون تن سیمان، بیشترین مقدار تولید را به ثبت رساند. پس از سال 1392 با کاهش درآمدهای دولتی که ناشی از اعمال تحریم‌های اقتصادی به ویژه در بخش صادرات نفت بود، تخصیص بودجه‌­های عمرانی کاهش زیادی یافت که باعث رکود در بخش ساختمان گردید. علاوه بر این اعمال تعرفه‌های وارداتی از سوی کشورهای واردکننده منجر به افت تقاضا در صنعت سیمان شد. این وضعیت رکودی حاکم بر بازار سیمان تاکنون ادامه داشته است، به طوریکه هم اکنون با وجود ظرفیت 86 میلیون تنی تولید سیمان در کشور، میزان تولید واقعی سیمان در سال 2018 در حدود 53 میلیون تن بوده است.

شرکت‌های سیمانی در بورس ایران

36 شرکت سیمانی در بازار سهام ایران فعالیت می‌کنند که در کنار آن‌ها، 2 هلدینگ بزرگ سیمانی یعنی سیمان فارس و خوزستان و شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع سیمان (سیدکو) نیز در بورس پذیرش شده‌اند.

نمودار زیر روند شاخص گروه سیمان در مقایسه با شاخص کل بورس ایران را نمایش می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، میزان رشد شاخص این گروه از ابتدای سال 97 تاکنون بیش از 430 درصد بوده است که به دلیل رشد کلی بازار ناشی از جهش نرخ ارز و تورم بالای اقتصاد در این مدت بوده است.

از منظر تناژ فروش، به صورت کلی می‌توان گفت که میزان فروش مقداری شرکت‌های سیمانی به صورت تقریبی در سطح سال گذشته بوده است؛ ولی به صورت خاص، میزان فروش برخی از محصولات در برخی شرکت‌ها کاهش و در برخی افزایش داشته است.

از منظر فروش ریالی، نسبت به سال گذشته رشد خوبی را در شرکت‌های گروه سیمان شاهد بودیم و بسیاری از شرکت‌ها در 8 ماهه نخست امسال تقریباً به میزان فروش سال گذشته خود رسیده یا بسیار بیشتر فروخته‌اند. جدول زیر میزان فروش برخی از شرکت‌های سیمانی منتخب را در سال گذشته و 8 ماه نخست سال جاری نشان می‌دهد. (ارقام به میلیون ریال است)

آینده صنعت سیمان ایران

ایران با ظرفیت اسمی 80 میلیون تنی در تولید سیمان، سال گذشته بالغ بر 53 میلیون تن تولید داشته است. این میزان حدود 66 درصد از توان تولیدی سیمان را در بر می‌گیرد که نشان‌دهنده فزونی عرضه بر تقاضا در بازار داخلی است. شرایط حاکم بر بازارها خصوصاٌ بازار مصرف سیمان، موجب عدم جذابیت صنعت سیمان برای سرمایه‌گذاری و افزایش ظرفیت شده است.

از سوی دیگر، با توجه به پیشرفت­های تکنولوژی در صنعتی سیمان، در آینده شاهد تغییراتی در ترکیبات معدنی سیمان و مواد چسباننده (استفاده شده در ساخت بتن) خواهیم بود که نسبت به محصولات موجود فعلی، تعامل بیشتری با محیط زیست خواهند داشت. با اعمال تغییرات در مواد چسباننده، کلینکر مورد استفاده در سیمان می‌تواند به میزان قابل توجهی کاهش و به این ترتیب ساخت کلینکر با کاهش و یا جایگزینی سوخت مصرفی همراه باشد. توان تکنولوژیکی شرکت‌های ایرانی اهرم تعیین‌کننده پتانسیل صادرات کشور در سال‌های آینده خواهد بود.

در بعد کوتاه‌مدت، برخی اتفاقات احتمالی همچون افزایش نرخ گازوییل و حامل‌های انرژی و کاهش بودجه عمرانی در سال۹۹، ریسک‌های برای صنعت سیمان خواهند بود. در بازارهای جهانی معمولا نرخ سیمان با نرخ فولاد ارتباط دارد و قیمت فولاد حدود ۶ برابر سیمان است. قیمت سیمان در بازارهای جهانی در حال حاضر چند برابر نرخ سیمان در بازار داخلی ما است. با درنظر گرفتن اختلاف معنادار قیمت سیمان ایران با قیمت های جهانی، افزایش قیمت سیمان، می‌تواند اتفاق مثبتی برای این صنعت باشد.

همچنین برنامه دولت برای احداث مسکن ملی در استان های مختلف می‌تواند تقاضای سیمان را در آینده افزایش دهد و مشکل اضافه ظرفیت شرکت‌ها تا حدودی برطرف شود.

ریشه رشد تقاضای سهام شرکت‌های سیمانی

در حال حاضر نسبت قیمت به درآمد این صنعت در حدود 17 مرتبه قرار دارد که رقم به نسبت بالایی است. ولی یکی از نقاط قوت عمده شرکت‌های سیمانی، دارایی‌های ثابت آن‌هاست که قیمت آن‌ها اغلب در ترازنامه این شرکت‌ها بروز نیست. در بازار ایران تجربه نشان داده شرکت‌هایی که اقدام به افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها می‌کنند، با اقبال بازار نسبت به سهامشان روبرو می‌شوند. از آن‌جایی که تعداد زیادی از شرکت‌های این صنعت پتانسیل افزایش سرمایه از این محل دارند، این امر می‌تواند محرک مناسبی برای رشد بیشتر این گروه باشد.