همین امشب بیخیال همه نداشته ها، سفره مان را با عشق رنگین کنیم

نواندیش- رضا امیری: این روزها اگرچه به واسطه مشکلات اقتصادی و درگیری های زندگانی دورهمی های خانوادگی روز به روز در حال کمرنگ تر شدن است، اما آخرین شب پاییز که یکی از معدود رسوم نیک ایرانیان باستان است که همچنان نزد ما باقی مانده تا همچنان مانع از گسست آخرین رشته های اتصال ما و عزیزانمان شود.

باید هر طور که هست این فرصت را مغتنم بشماریم اصلا یک شب از سال را بیخیال قسط و وام و اجاره فردا شویم بیخیال اینکه در یخچالمان چه هست و نیست بیخیال اینکه سفره مان باید با آجیل و انار و میوه و انواع و اقسام غذاها رنگین باشد، اصلا مگر فلسفه یلدا فقط خوردن است! پس اگر سفره مان جز عشق چیزی ندارد، حتی اگر رنگین به میوه ها و آجیل گران قیمت نیست چه باک! این شب را کنار هم بگذرانیم و به یاد آریم که این لحظه از زندگی دیگر تکرار نخواهد شد، به دیدن پدر بزرگ و مادر بزرگ ها یا پدران و مادرها برویم مبادا که سال های بعد از نبودنشان حسرت بخوریم، زندگی کوتاه است خیلی کوتاه تر از آنچه که فکرش را کنید!

اما فلسفه شب یلدا چیست؟

شب یَلدا یکی ازقدیمی ترین جشن‌های ایرانی است، این شب که بلندترین شب سال شناخته می شود، نام دیگر آن شب «چِلّه» است.

نام یلدا برگرفته از نامی سریانی است و معنی آن زایش و تولد است. سریانی زبانی رایج در میان مسیحیان بود. این معنا پس از بررسی و تحقیق در میان کتب مختلف به دست آمده است. در واقع از گذشته تا به امروز مردم بر این باور بودند که پس از شب یلدا در اولین صبح فصل زمستان با دمیدن خورشید روز ها بلند تر می شود و تابش نور خورشید بیشتر می شود و به این ترتیب آخرین روز پاییز و شروع زمستان را یلدا و به معنی زایش مهر و زایش خورشید نامیدند. از این رو دهمین ماه سال را دی و به معنی تولد خورشید نام گذاری کردند. ابوریحان بیرونی که دانشمند و تقویم شناس است، این شب را میلاد اکبر نامیده است. منظور او از این نام تولد خورشید است.

حکایت های متفاوتی برای چگونگی ورود نام یلدا به زبان فارسی وجود دارد که صحت هیچ کدام به طور دقیق ثابت نشده است. مشخص نیست که واژه یلدا کی و چگونه و توسط چه کسی وارد زبان فارسی شده است و در زمان نام گذاری این شب از آن استفاده شده است. اما با توجه به تاریخ و تفاسیر تاریخ دانان، احتمالا این لغت پس از مهاجرت مسیحیان اولیه روم به ایران که زندگی سختی در آن منطقه داشتند، به دلیل نزدیکی فرهنگی و به مرور زمان این لغت وارد زبان فارسی شده است و این شب طولانی را به نام یلدا نام گذاری کردند.

در زمان های قدیم، شب نماد و مظهر تاریکی و وحشت بوده است و گذشتگان تلاش می کردند تا در هنگام شب با روشن کردن آتش و زیاد کردن نور، خانه را روشن کنند تا تاریکی و وحشت از آن ها دور بماند و در امان باشند. از آن جایی که شب یلدا طولانی ترین شب است و گذشتگان باور دارند این شب پایان تسلط تاریکی بر روشنایی است، از گذشته تا به امروز شب چله را جشن می گرفتند.

شب یلدا که از نظر ایرانیان باستان، شب بشارت شکست تاریکی و تولد روشنایی و گرمی است با شب‌زنده‌داری و نشستن دور آتش همراه بوده است. مردم در این شب در کنار یکدیگر جمع می‌شدند و به جشن و پایکوبی می‌پرداختند. آنها میوه و خشکبارهایشان را از انبارها بیرون می‌آوردند و در سفره‌های شب یلدا که «میَزد» نام داشت می‌گذاشتند و در کنار دیگران مشغول خوردن میوه‌ها و آجیل این سفره می‌شدند.

فردای شب یلدا نیز در ایران باستان بسیار مقدس بود، این روز که «خور روز» یا «دی‌گان» یا «روز خورشید» نام داشت، به‌عنوان روز برابری انسان‌ها شناخته می‌شد. همه‌ی مردم حتی پادشاهان لباسی ساده می‌پوشیدند. هیچ دستوری صادر نمی‌شد و همه‌ی کارها به‌صورت داوطلبانه انجام می‌شد. جنگ و خونریزی و حتی شکار حیوانات ممنوع بود و حتی دشمنان خارجی نیز این موضوع را رعایت می‌کردند.

امروزه هم جشن یلدا تقریبا به همان شکل برگزار می‌شود. در این شب، همه‌ی اقوام و فامیل دور هم جمع می‌شوند و دیدار تازه می‌کنند. ایرانیان در این شب از مهمانان خود با آجیل و شیرینی و میوه پذیرایی می‌کنند که همگی آنها نماد برکت و فراوانی و شادکامی است. انار یکی از میوه‌های مهم سفره‌ی شب یلدا به حساب می‌آید که به خاطر پُردانه بودن، نماد برکت‌آوری و پربار نمودن زندگی است. از طرف دیگر، هندوانه نیز از ضروریت‌های سفره‌ی شب یلدا در خانه‌های ایرانی است و برخی عقیده دارند که با خوردن هندوانه در شب یلدا از سرماخوردگی در کل زمستان مصون باقی می‌مانند. انار و هندوانه به دلیل سرخی رنگ‌شان، نمادی از خورشید هستند.

شب یلدا فقط به خورد و خوراک محدود نمی‌شود، به خاطر علاقه‌ی ایرانیان به شعر و ادبیات، گرفتن فال حافظ از رسوم رایج در این شب است که مردم با نیت سلامتی و شادکامی، فال خود را از حافظ طلب می‌کنند. برخی دیگر نیز به شاهنامه‌خوانی و توصیف حماسه‌های آن می‌پردازند. از دیگر بخش‌های مفرح و به‌یادماندنی شب یلدا، بازگویی خاطرات و قصه‌گویی بزرگ‌ترها است که شبی دلنشین را برای همه به ارمغان می‌آورد.

در حقیقت فلسفه اصلی شب یلدا کنار هم بودن است پس باید ما نیز به پیروی از نیاکان خود این رسم را به مانند آن ها برگزار کرده و آن را قربانی تجملات و میوه و شیرینی و نداری نکنیم، یلدا را فرصتی برای فراغت از این مسائل ببینیم.

بر سر آنم که گر ز دست برآید

دست به کاری زنم که غصه سر آید

خلوت دل نیست جای صحبت اضداد

دیو چو بیرون رود فرشته درآید

صحبت حکام ظلمت شـب یلداست

نور ز خورشید جوی بو که برآید

بر در ارباب بی‌مروت دنیا

چند نشینی که خواجه کی به درآید

ترک گدایی مکن که گنج بیابی

از نظر ره روی که در گذر آید

صالح و طالح متاع خویش نمودند

تا که قبول افتد و که در نظر آید

بلبل عاشق تو عمر خواه که آخر

باغ شود سبز و شاخ گل به بر آید

غفلت حافظ در این سراچه عجب نیست

هر که به میخانه رفت بی‌خبر آید

حافظ شیرازی