مساله تقابل تئوریک روحانیون و جریان چپ در ایران معاصر

به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات امیرکبیر دومین چاپ کتاب «روحانیت و اندیشه‌های چپ در ایران معاصر» نوشته محمد صدرا را با شمارگان هزار نسخه، ۴۰۴ صفحه و بهای ۳۹ هزار تومان منتشر کرد. چاپ نخست این کتاب در تابستان امسال (۱۳۹۸) با شمارگان ۱۰۰ نسخه و بهای ۵۵ هزار تومان منتشر شده بود.

نویسنده در این کتاب که رساله پایان نامه دکتری اوست به موضوع مهمی معرفتی و سیاسی در ایران معاصر پرداخته است. مواجهه مذهب و مارکسیسم و لاجرم روحانیت و جریان‌های چپ در ایران معاصر، یکی از حوزه‌های پرچالش و مساله خیز در قلمرو الهیات، فلسفه و سیاست در ایران امروز است.

در این میان پرسش‌های تأمل برانگیزی که نه تنها هنوز، به پاسخ نهایی نرسیده‌اند، بلکه همچنان سایه سنگین خود را بر فضای فرهنگ و سیاست ایران دارند و پیوندهای آگاه و ناخودآگاه این دو سنت فکری، سرنوشت دیروز، امروز و احتمالاً آینده نزدیک جامعه ما را تعیین می‌کنند. نویسنده در این کتاب کوشیده این گفت‌وگوها، پیوندها، چالش‌ها و تقابل‌های اسلام و مارکسیسم را گزارش کند. همچنین کتاب منبع خوبی برای تبارشناسی بسیاری از تحولات کنونی ایران در سه گانه الهیات، فلسفه و سیاست است.

در معرفی این کتاب آمده است: «نوشته حاضر به بررسی تعامل دو سنت رقیب، مهم و تأثیرگذار اسلامی به نمایندگی روحانیان و چپ مارکسیستی با استفاده از الگو و مفاهیم اسلامی کسانی چون مک اینتایر و تیلور که تحت عنوان جماعت گرایان از آنان یاد می‌شود، می‌پردازد. این بررسی به لحاظ تاریخی تأکید خود را بر ظهور ارانی در ایران تا شکل گیری انقلاب اسلامی نهاده است.

با ورود دکتر تقی ارانی (۱۳۱۸ ۱۳۸۳) به ایران، دوره جدیدی از تماس و چالش این دو سنت که به مراتب عمیق‌تر از قبل بود، آغاز شد. تلاش علمی ارانی به ویژه با انتشار تئوری‌های علم و پسیکولوژی و ماهنامه دنیا (۱۳۱۴ ۱۳۱۲) در نهایت سویهای سیاسی داشت و به دنبال استقرار نظام جایگزین سیاسی چپ در ایران بود.

متناسب با شیوه‌ای که سنت چپ برای دستیابی به قدرت سیاسی جامعه در پیش گرفته بود، سنت روحانیت نیز با فراخوانی منابع و ذخایر علمی خویش، در صدد دفاع برآمد، تلاش برای مقابله با مارکسیسم و چالش روحانیت با آن، سرانجام در چهار حوزه کلامی، فلسفی، اقتصادی و سیاسی تمرکز یافت.

این امر موجب فعال شدن دو جریان اسلامی سیاسی در کشور شد. پدیده‌ای که امروز با عنوان کلی اسلام سیاسی بدان اشاره می‌شود. به عبارت دیگر پیامد رواج مارکسیسم در ایران، از یک سوی به تولید متون دینی سیاسی توسط روحانیون مراکز دینی سنتی انجامید و از سوی دیگر موجب پیدایی جربان چپ اسلامی شد. این کتاب به طور ویژه به مورد اول می‌پردازد و تحلیل رابطه چپ اسلامی با مارکسیسم را به پژوهش‌های مستقل دیگر وا می‌گذارد.» محمد صدرا عضو هیات علمی دانشگاه زنجان است.