سوال مخاطب نی‌نی‌بان: در هفته دوازدهم بارداری با سونو NT جفت به صورت خلفی مشاهده شد. آیا جفت خلفی مشکلی داره؟ گفتند قطعا بچه دختره چون بیضه ای رویت نشد. آیا در این زمان می تونم رو حرف دکترسونوگرافی اعتماد کنم و سیسمونی دخترونه بخرم؟ در چند هفتگی جنسیت جنین دقیقا مشخص می شه؟

پاسخ دکتر احمد ربیعی، متخصص زنان و زایمان:
اگر جفت سرراهی نباشد و فاصله تا دهانه رحم کافی باشد موقعیت جفت در رحم اشکال ندارد. احتمال بالا رفتن جفت تا حدود هفته ۳۵ همچنان وجود دارد. بنا بر نتیجه سونوگرافی و حالت قرارگیری جفت و جنین نوع زایمان تعیین خواهد شد. اقدام خاصی در جهت بالا رفتن جفت نمی توان انجام داد فقط کافیست استراحت عمومی و لگنی رعایت شود و از فشار و خستگی پرهیز کنید.

پاسخ دکتر زینب السادات موسوی فخر، جراح و متخصص زنان و زایمان:
بله، به هر حال سونوگرافی هم ممکن است در تشخیص جنسیت جنین اشتباه بکند. سونوگرافی از ماه ۵ بارداری به بعد می تواند جنسیت جنین را دقیق تر نشان بدهد. البته حتی در آن زمان هم احتمال خطا وجود دارد.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:

انواع جفت از نظر محل قرارگیری شامل، جفت جانبی، قدامی، فوندال، پایین و خلفی تقسیم بندی می شوند که در ادامه درباره آن ها مطالب بیشتری ارائه شده است.

جفت خلفی به این معناست که جفت در قسمت عقب رحم جایگزین شده است. جفت می تواند در قسمتهای مختلف رحم قرار بگیرد که یکی از آنها خلف یا قسمت پشتی رحم است.
قرار گرفتن نوزاد در وضعیت خلفی. جنین در هر موقعیتی که در شکم مادر قرار گرفته باشد، زایمان فرایندی دردناک خواهد بود. اما، زمانی که کودک در موقعیت خلفی گرفته و یا به عبارت دیگر، در موقعیت، خلفی استخوان پس سری قرار میگیرد، منجر به ایجاد کمر درد زیادی در مادر میشود.
در واقع این وضعیت به این معنی است که کمر جنین به موازات کمر شما قرار گرفته و سر او رو به پایین و صورت نوزاد رو به شکم شما میباشد. در این وضعیت فرایند زایمان پیچیده تر میشود، زیرا نوزاد قادر به پایین آوردن صورت و چانه خود نخواهد بود تا بتواند به راحتی از کانال زایمانی عبور کند.
جنین را می توان طوری جا به جا کرد که صورتش رو به کمر شما باشد، وضعیتی که بهترین حالت برای انجام زایمان است.

انواع جفت از نظر محل قرارگیری
۱- جفت خلفی (Posterior)
محل لانه گزینی جفت، در دیواره پشتی رحم است.
۲- جفت قدامی (Anterior)
محل لانه گزینی جفت، در دیواره ی جلویی رحم است.
۳- جفت فوندال (Fondal)
یعنی جفت در بالاترین قسمت رحم لانه گزینی کرده است.
۴- جفت جانبی (Lateral)
وقتی جفت در قسمت چپ یا راست رحم باشد.
۵- جفت پایین (Low lying)
یعنی جفت در قسمت تحتانی رحم لانه گزینی کرده است.

علائم نشان دهنده قرار گرفتن جنین در وضعیت خلفی
قرار گرفتن جنین در در وضعیت خلفی این علائم را داراست:

لمس
وقتی که شما برای انجام کنترل در دوره بارداری نزد پزشکتان میروید، پزشک شکم شما را لمس میکند تا ببینید جنین در چه موقعیتی قرار گرفته است.
سونوگرافی معمولا بعد از هفته ۲۰ ام بارداری ، انجام نمی شود زیرا جنین به حد کافی بزرگتر شده و پزشک با لمس شکم متوجه موقعیت سر و لگن او میشود.
پزشک یا مامای شما همچنین می تواند اندازه کودک و حرکت نوزاد رو به لگن را چک کند. جنین معمولاً در هفته ۳۴ بارداری یا پس از آن در وضعیت زایمانی قرار میگیرد.

خودتان کنترل کنید
هنگامی که برهنه هستند، خود را در آینه نگاه کنید. این کار را از هفته ۳۴ بارداری شروع کرده و جلوی آینه شکم و پهلوهای خود را روزانه کنترل کنید.
اگر شکمتان در تمام زوایا از دنده‌ها تا لگن گرد است، نشان دهنده این است که کودک در وضعیت صحیحی قرار گرفته است.
اگر شکم شما در قسمت زیر دنده‌ها پرتر است و یک شیب ملایم به سمت پایین دارد، میتواند نشان دهنده موقعیت خلفی جنین باشد.
همچنین این وضعیت باعث ایجاد کمردرد فراوان در هفته‌های پایانی بارداری میشود. فشار به روده ها نیز علامت دیگری از وضعیت خلفی جنین است.
تکرر ادرار نشانه خوبی ست که نشانگر این است که کودک شما در وضعیت بدنی صحیحی قرار گرفته است.

چگونه موقعیت جنین را در رحم تغییر دهیم
چند دلیل برای ایجاد وضعیتهای مختلف کودک در رحم وجود دارد. یکی روشی است که شما می نشینید یا دراز می کشید و دیگری به اندازه و شکل لگن مربوط است.

این وضعیت های بدنی را امتحان کنید
- روی یک صندلی بنشینید. کف پای خود را بر روی زمین نگه داشته و زانوهای خود را باز کنید. به جلو خم شده و پایین شکم خود را بین زانوهایتان قرار دهید.
- روی یک توپ پیلاتس بنشینید.
- استراحت های مکرر در بین کارتان داشته باشید. از میز کار خود بلند شده و کمی پیاده روی کنید.
- در هنگام نشستن یک بالش زیر باسن خود بگذارید تا لگن در سطح بالاتری بماند.
- روی یک بالش بر روی زانوهای خود بایستید و لگن خود را به سمت پایین فشار دهید.
- چهار دست و پا روی کف زمین قرار گرفته و لگن خود را بالا و پایین ببرید.
- از چند بالش هنگام دراز کشیدن استفاده کنید و یک بالش زیر یکی از پاهایتان بگذارید.
- هنگامی که در استخر هستید، رو به پایین شناور شوید.

از این وضعیت ها اجتناب کنید
- تکیه بر صندلی های نرم
- انداختن پاها روی هم هنگام نشستن
- خم کردن زیاد زانوها
- خوابیدن به پشت

حرکاتی که به تغییر وضعیت جنین در رحم کمک می کند
چند حرکت وجود دارد که می تواند به چرخش یک نوزاد که در موقعیت خلفی قرار گرفته، کمک کند.
روی کف زمین به صورت چهار دست و پا قرار بگیرید و لگن خود را بالا و پایین ببرید.
همچنین می توانید به صورت چهار دست و پا روی کف اتاق راه بروید. این ورزش را میتوانید دو بار در روز و هر بار به مدت ۱۰ دقیقه انجام دهید.

اگر نزدیک زایمان هستید
اگر نزدیک تاریخ مقرر زایمان شده‌اید و پزشکتان اظهار کرده که نوزاد در وضعیت خلفی قرار گرفته است،
هنوز هم گزینه ‌هایی برای تغییر وضعیت نوزاد وجود دارد.
پرستاران در بخش زایمان می توانند روش هایی جهت دراز کشیدن و یا حرکت‌هایی را بیاموزند که برای تغییر وضعیت نوزاد کمک کننده است.
تا آنجا که میتوانید بر روی پهلوی راست بخوابید، زیرا خوابیدن به پشت ممکن است باعث ماندن جنین بر وضعیت خلفی می شود.
هنگامیکه انقباضات رحمی دارید به سمت جلو خم شوید. شما می توانید روی توپ تولد یا همسرتان خم شوید.
از همسرتان بخواهید تا کمرتان را ماساژ دهد تا درد کمتری حس کنید.
چهار دست و پا روی کف زمین قرار بگیرید و لگن خود را بالا و پایین ببرید.
از بی حسی اپیدورال استفاده نکنید زیرا شل شدن برخی عضلات از تغییر وضعیت کودک پیشگیری می کند و همچنین ممکن است نیاز به انجام مداخلات بیشتر را افزایش دهد.
اگر در طی زایمان قصد استراحت دارید، فقط به پهلوی چپ دراز بکشید، در این صورت فضای بیشتری در اختیار کودکتان برای چرخش قرار میگیرد.
پزشک می تواند با استفاده از سونوگرافی و از روی شکم اقدام به تغییر وضعیت نوزاد کند، به عنوان آخرین چاره می توان از جراحی سزارین استفاده کرد.

قرار گرفتن بچه به این شکل، چقدر رایج است؟
این مسئله به زمان زایمان بستگی دارد. بسیاری از نوزادان در زمان زایمان و به‌دنیا آمدن به‌حالت خلفی هستند. تنها ۴ تا ۱۰ درصد از نوزادان در هنگام تولد نیز به‌حالت خلفی هستند (این میزان بیشتر در مادرانی که اولین تجربه‌ی زایمان را دارند دیده می‌شود).
تغییر موقعیت و جابه‌حایی نوزاد در هنگام زایمان بسیار رایج است، و معمولا بیش از یک بار نیز اتفاق می‌افتد و موقعیت نوزاد به‌طور دقیق تا لحظاتی پیش از تولد مشخص نخواهد شد.

اگر بچه در زمان تولد به شکل خلفی به‌دنیا بی‌آید، چه تاثیری در زایمان خواهد داشت؟
مادرانی که سر فرزندشان در زمان تولد رو به بالا است، باید فشار بیشتری برای زایمان تحمل کنند. آنها معمولا برای تحریک انقباضات به پیتوسین احتیاج دارند و در زایمان واژینال یا سزارین خطر بیشتری را متحمل می‌شوند. هم‌چنین، احتمال خون‌ریزی پس از زایمان نیز در این مادران بیشتر است.
احتمال اپیزیاتومی و پارگی شدید پرینه در مادرانی که وضعیت قرارگیری فرزندشان به‌صورت خلفی است و زایمان واژینال را تجربه می‌کنند بیشتر از مادرانی است که صورت فرزندشان رو به پایین است. هم‌چنین، وضعیت قرارگیری خلفی احتمال وقوع مشکلات کوتاه مدت برای بچه را نیز به‌همراه دارد.
این مشکلات عبارتند از بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه‌ی نوزادان و طولانی شدن مدت زمان بستری.

اگر طی زایمان، بچه به‌جهت خلفی قرار گرفته باشد، آیا مادر درد شدیدی در ناحیه‌ی پشت و کمر خواهد داشت؟
درد شدید در ناحیه‌ی پشت که بسیاری از زنان در هنگام زایمان تجربه می‌کنند تا مدت‌ها به‌حالت سر رو به بالای جنین نسبت داده می‌شد. اما تحقیقات با استفاده از سونوگرافی نشان داده‌اند که این فرضیه احتمالا غلط است.

آیا مادر می‌تواند در عدم وقوع وضعیت قرارگیری خلفی دخالت داشته باشد؟
ممکن است تا به حال شنیده باشید که قرار گرفتن روی دست‌ها و زانو‌ها در ماه‌های آخر بارداری یا در زمان زایمان می‌تواند به چرخش جنین در رحم کمک کند، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که قرار گرفتن در وضعیت چهار دست و پا از احتمال وقوع قرارگیری خلفی جنین جلوگیری نمی‌کند.
البته اگر درد در ناحیه‌ی پشت دارید می‌توانید این پوزیشن را امتحان کنید. پژوهش‌ها حاکی از آن است که قرار گرفتن در حالت چهار دست و پا در زمان پیش از زایمان می‌تواند درد ناحیه‌ی پشت را کاهش دهد.
پژوهش انجام شده در سال ۱۹۸۳ نشان داد که مادرانی که فرزندان‌شان در 37 هفتگی به‌صورت خلفی در رحم قرار گرفته بودند، به مدت ده دقیقه حالت چهار دست و پا را امتحان کردند و توانستند حداقل به مدت کوتاهی به چرخش نوزاد کمک کنند.
اما پژوهشی که پس از آن انجام شد (که طی آن یک گروه از مادران پس از 37 هفتگی، تمرین‌های لگنی آرام را به مدت ده دقیقه و به‌صورت چهار دست و پا و دو بار در روز انجام دادند و گروه دیگر تمرین خاصی انجام ندادند) نشان داد که درصد برابری از زنان (حدود 8 درصد) در هر دو گروه نوزاد خود را در جهت خلفی به‌دنیا آوردند.
در پژوهش دیگری، در طول روند زایمان، مادران به‌طور متناوب حرکت چهار دست و پا را تمرین کردند و مشخص شد که بدین ترتیب تعداد نوزادانی که با وضعیت قرارگیری خلفی متولد می‌شوند کاهش نمی‌یابد. البته میزان درد در ناحیه‌ی پشت به میزان چشم‌گیری کاهش یافت. برخی پژوهش‌ها ارتباطی میان استفاده از اپیدورال در زمان زایمان و جهت‌گیری خلفی بچه در هنگام تولد یافتند.
اما مشخص نیست که آیا استفاده از اپیدورال منجر به قرارگیری بچه به‌صورت خلفی و ایجاد درد شدید در هنگام زایمان می‌شود، یا این‌که قرارگیری بچه به‌صورت خلفی منجر به مصرف اپیدورال می‌شود.
یک پژوهش نیز نشان داده است که درصد زنانی که از اپیدورال استفاده می‌کنند ارتباط معناداری با موقعیت قرارگیری نوزاد در رحم و هنگام تولد ندارد.
در آخر، برخی از پزشکان سعی می‌کنند به‌صورت دستی باعث چرخش بچه در هنگام تولد شوند. به محض اتساع کامل واژن، پزشک از این طریق به سر بچه دسترسی پیدا می‌کند و سعی می‌کند آن‌را بچرخاند. ممکن است در روند این کار، مادر مجبور به تحمل چند انقباض رحمی دیگر شود و گاهی هم این روش اثربخش نیست.