زایمان زودرس ، زایمانی هست که طبق مرسوم بین هفته ۲۰ تا ۳۷ بارداری اتفاق می‌افتد. در زایمان، رحم برای باز شدن سرویکس منقبض می‌شود که نخستین فاز ولادت کودک هست. در بارداری کامل این فاز دست کم تا هفته ۳۷ اتفاق نمی‌افتد. به زایمان زودرس، زایمان نارس هم گفته می‌شود.

عفونت‌های واژینال به خصوص باکتریال، ناهنجاری در رحم، مشکلات جفت، دیابت، آسم شدید، هپاتیت و ضربه به شکم می توانند به زایمان زودرس منجر شوند.

ولادت نوزاد هر چه مقدار زودتر اتفاق افتد، احتمال بروز مشکلات جدی برای نوزاد زیادتر می باشد.

درد و فشار در قسمت پایانی کمر، احساس این که جنین در حال فشار به سمت پایین هست و تورم غیرمنتظره و یا شدید در پا، دست و صورت، برخی از نشانه های زایمان زودرس هستند. کنترل بیماری‌های مادر و کنترل تغذیه و تأمین شرایط مناسب می تواند از تولد نوزاد نارس جلوگیری کند.

احتمال زنده مانی نوزادان نارس چقدر هست؟
برای نوزادانی که پیش از هفته ۲۴ متولد می‌شوند، احتمال زنده ماندن زیاد کم هست و در صورت زنده ماندن طبق مرسوم دچار مشکلات مزمن مربوط به تندرستی می‌شوند. این نوزادان محتمل هست در تکلم، یادگیری و مهارت‌های حرکتی هم دچار اشکال گردند.
ولادت نوزادان زود‌تر از موعد طبیعی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های زوج‌ها بویژه مادران جوانی هست که منتظر ولادت فرزندشان به سر می‌برند و این ولادت زودهنگام نوزاد و تکامل نیافتن اندام‌های او من جمله مهم‌ترین عوامل بروز این نگرانی هست، زیرا مقاومت و امنیت بدن نوزاد را در مقابل بیماری‌ها و عفونت‌های احتمالی به دست کم می‌رساند و در شرایطی خاص خطر فوت را نیز برای نوزاد بهمراه دارد.
طبق پژوهش ها درصدی از نوزادان به جای ولادت در زمان طبیعی، پیش از موعد طبیعی متولد می‌شوند. این نوزادان که در گروه نوزادان نارس قرار می‌گیرند در قیاس با نوزادان دیگر در هفته اول ولادت ۶ برابر و در سال اول تولدشان ۳ برابر نوزادان معمولی با خطر آسیب پذیری و فوت روبه رو می باشند. احتمال مبتلا شدن به مشکلات و اختلال‌های تنفسی در این نوزادان زیاد هست. تنظیم دمای بدن نوزادان نارس در قیاس با نوزادان طبیعی سخت‌تر هست و این گروه محتمل هست در روند رشد مغزی شان با مشکل روبه رو گردند.

از این رو زایمان زودرس می‌تواند آسیب ها مکرر و دلواپس کننده‌ای برای والدین نوزاد بهمراه داشته باشد.
ولادت زودرس در سه‌چهارم مورد ها مرگ‌و‌میر نوزادان و نیمی از مورد ها اختلالات نورولوژیک در کودکان مقصر هست. خطر مشکلات مربوط با تکامل دستگاه عصبی و بیماری‌های ناتوان کننده در کودکان با پیشینه ولادت زودرس به مراتب زیادتر از سایرین هست.
سن بارداری به صورت معکوس با خطر مرگ‌و‌میر نوزادان در رابطه هست. مرگ‌و‌میر نوزادان به میزان قابل‌توجهی در نوزادانی که پیش از هفته ۳۲ بارداری متولد شده اند بالاتر هست. متاسفانه علی رغم پیشرفت‌های موخر در مراقبت‌های مامایی و نوزادی، شیوع تولد‌های زودرس رو به افزایش هست.

طی دو دهه گذشته شمار تولد‌های زودرس ۲۰ درصد افزایش داشته و زیادتر این مورد ها بین هفته‌های ۳۴ تا ۳۶ بارداری اتفاق افتاده‌اند. علل زایمان و ولادت زودرس هنوز به نوعی دقیق مشخص نیستند.
به احتمال زیاد ترکیبی ازعوامل ژنتیکی و محیطی مطرح می باشند. بیماری‌هایی مثل واژینوز باکتریایی، عفونت‌های داخل رحمی، عفونت‌های غیرزنانه، جراحی شکمی در مادر، اختلالات اندوکرین مادر، چندقلویی، طول سرویکس کوتاه‌تر از ۳ سانتی متر، سیگار، ناهنجاری‌های رحمی و جفت سرراهی در آغاز زایمان و ولادت زودرس مقصر شناخته شده‌اند.

زایمان زودرس و نشانه های آن
به ولادت بین هفته‌های ۲۲ تا ۳۷ بارداری زایمان زودرس گفته می‌شود. گرچه دلیل آن به نوعی دقیق آشکار نیست، ولی عوامل زیر نقش بنیادی در زایمان زودرس دارند:
- گرچه دلیل آن به نوعی دقیق آشکار نیست، ولی عوامل زیر نقش بنیادی در زایمان زودرس دارند:- عفونت‌های واژینال به خصوص باکتریال: مواد ترشح شده از باکتری‌ها باعث پاره شدن کیسه آب می‌شود و گاهی ورود باکتری به مایع آمنیوتیک باعث زایمان زودرس می‌شود.
- ناهنجاری در رحم
- مشکلات جفت مثل جفت سر عازم و کندگی جفت
- بزرگی اکثر از حد رحم مثل چند قلویی و افزایش مایع آمنیوتیک
- بعضی بیماری‌ها مثل دیابت، ژنژویت (عفونت لثه شدید)، لوپوس، آسم شدید، هپاتیت، بیماری‌های روده، عفونت کلیوی، عفونت ریوی، ضربه به شکم، جراحی شکم مثل آپاندیس در بارداری

عده ای از ریسک فاکتور ها
- سن کمتر از ۱۸ یا زیادتر از ۳۵
- قد کوتاه
- پیشینه قبلی از زایمان زودرس
- حاملگی دو قلو و یا چند قلو
- وزن کم پیش از حاملگی
- استفاده سیگار، الکل، کوکائین در حاملگی
- خونریزی واژینال در اکثر از یک تریمستر
- فاکتور‌های ژنتیکی
- کار سخت و مدت زمان طولانی
علاوه بر این بعضی پژوهش ها نشان داده که استرس زیاد باعث تولید هورمون‌هایی می‌شود که انقباضات رحم را زیادتر کرده و منتج به زایمان زودرس می‌شود. افسردگی و استرس من جمله شایع‌ترین عوامل بیگانه هست که باعث بروز زایمان زودرس می‌شود.

طبق نتیجه های تحقیقات، مادرانی که دوران بارداری خود را با نگرانی، افسردگی و استرس پشت سر می‌گذارند احتمال بروز این اختلال را در نوزادشان افزایش می‌دهند چرا که این حالات روحی باعث افزایش هورمون استرس در خانم ها باردار می‌شود و احتمال زایمان زودرس را در آن‌ها بالا می‌برد.
شب بیداری، شب کاری، تنش‌ها و فشار کاری خانم ها باردار در بعضی از شغل ها مثل پرستاری نیز می‌تواند احتمال بروز این آسیب را در خانم ها باردار افزایش دهد و احتمال ولادت نوزاد را پیش از تکامل اندام‌های درونی بدن بویژه اندام‌های تنفسی در هفته‌های ۳۴ و ۳۵ بالا ببرد؛ اختلالی که بروز آن باعث آسیب پذیری نوزاد شده و احتیاج به مراقبت‌های ویژه از نوزاد را ضروری می‌کند.

مشکلات متاثر از زایمان زودرس
همان طور که پیش‌تر اشاره شد، اعضای بدن نوزاد نارس به حد کافی رشد نکرده اند که این مساله می‌تواند منتج به مشکلات مربوط به سلامتی گردد:
نوزادانی که در حدود ۳۲ هفتگی (کمی زیادتر از ۷ ماه) متولد می‌شوند، به احتمال زیاد قادر به تنفس، تغذیه و تنظیم دمای بدنشان نیستند. اما طبق مرسوم پس از این کودکان برای رشد زمان دارند و زیادتر آن‌ها از بیمارستان مرخص می‌شوند.
نوزادانی که پیش از ۲۶ هفتگی (زیر ۶ ماه) متولد می‌شوند زیادتر محتمل هست که دچار مشکلات جدی گردند. اگر نوزاد شما با جثه زیاد کوچک یا مریض متولد شده هست، محتمل هست وادار باشید برای معالجه او تصمیم های دشواری بگیرید.
نوزادان نارسی که به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان جابه جا می‌شوند، تحت مراقبت‌های شدید برای جلوگیری از عفونت و یا تحولات تنفسی و ضربان قلب قرار می‌گیرند و تا وقتی که قادر به محافظت حرارت بدنشان نشده اند، در تخت‌های ویژه گرم حفظ می‌شوند.

راه‌های پیشگیری از زایمان زودرس
برای پیشگیری از ولادت نوزاد نارس نکات پراهمیتی وجود دارد که رعایت کردن آن‌ها می‌تواند تا حد بسیاری از ولادت نوزاد نارس پیشگیری کند و احتمال ولادت نوزاد را در زمانی زود‌تر از زمان طبیعی به دست کم محتمل برساند.
در طول دوران بارداری رابطه خود را با پزشک تان قطع نکنید. با کنترل بیماری‌های مادر و کنترل تغذیه و تأمین شرایط مناسب برای حاملگی می‌توان از ولادت نوزاد نارس جلوگیری نمود.

علایم زایمان زودرس
- درد‌های شکمی مثل درد‌های دوران پریود
- افزایش و یا دگرگونی شفاف در ترشحات واژینال و یا خونریزی واژینال
- پاره شدن کیسه آب و دفع مایع روشن از واژن
- درد و فشار در قسمت پایانی کمر
- احساس این که جنین در حال فشار به سمت پایین هست
- تورم غیرمنتظره و یا شدید در پا، دست و صورت
- دگرگونی شفاف در حرکت جنین
- تب، لرز، استفراغ و سر درد شدید
- گاهی درد معده که اصلا و ابدا رفع نمی‌شود و گاهی همراه با اسهال می‌باشد

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
تکامل کودک از دوران جنینی آغاز می‌شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری، فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک که حق طبیعی اوست فراهم می‌شود.
اثرات یک شروع خوب در زندگی، یعنی حمایت مناسب از مادران و فرزندان برای یک عمر باقی می‌ماند. کندی رشد و ضعف حمایتی می‌تواند باعث افزایش خطرات جسمانی در طول زندگی و کاهش قدرت ادراکات احساسی - عملکردی در دوران بزرگسالی گردد.
تکامل کودک از دوران جنینی آغاز می‌شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری، فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک که حق طبیعی اوست فراهم می‌شود.
مهم‌ترین دوران تکامل مغزی کودک در دوسال اول زندگی است که نقش قابل ملاحظه‌ای بر عملکرد ذهنی، جسمی، روانی، اجتماعی و ایمنی کودک دارد. سن بارداری یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده بقای نوزاد می‌باشد.

سن حاملگی
در سال ١٣۴٠ شمسی سازمان بهداشت جهانی، «سن حاملگی» را به‌عنوان معیاری برای تعریف نوزادان زودرس معرفی کرد. طبق نظر این سازمان، زایمان پره ترم به زایمانی اطلاق می‌شود که جنین پس از ٢٠ هفتگی کامل بارداری و قبل از تکمیل ٣٧ هفتگی بارداری متولد شود.
نوزادی که حاصل چنین زایمانی باشد زودرس بوده و مشکلاتی، حیات وی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از علل اصلی مرگ و میر نوزادان در کشور‌های پیشرفته، زایمان زودرس (پره ترم) بوده است.
نوزادان به‌دلایل مختلف در معرض خطر‌های بیشتری برای عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت، از جمله ناتوانی جسمی و تکامل ذهنی هستند. در ۲ سال اول زندگی نوزاد نارس احتمالا از نظر رشدی نسبت به نوزاد ترم (رسیده) هم سن خود، عقب‌ماندگی جسمی دارد، اما انتظار بر این است که این نوزاد نیز همان توالی شاخص‌های رشدی هر کودک دیگری را بگذراند.
این تاخیر در رشد نوزاد نارس در حدود ۲ سالگی به تدریج جبران خواهد شد و هنگامی که کودک به سنین پیش از مدرسه رسید، ۲ تا ۴ ماه تفاوت از لحاظ سن یا رشد مشکلی برای کودک در میان هم سالانش ایجاد نمی‌کند.
اما باید در مورد اختلالات یادگیری در ایشان، هوشیار بود، زیرا این اختلالات، که ناشی از نارسی است، در سال‌های اولیه مدرسه خود را نشان می‌دهند. زایمان زودرس یک حادثه جدی برای مادر و نوزاد بوده و در ۵-۱۰% از حاملگی‌ها رخ می‌دهد.
اما شیوع آن بسته به جمعیت‌های مختلف و وضعیت اقتصادی و اجتماعی در جوامع مختلف متفاوت می‌باشد. اما با همین میزان شیوع به‌عنوان عامل دو سوم از مرگ و میر‌های دوران بارداری و نوزادی شناخته می‌شود.

علل تولد نوزاد نارس
علل تولد نوزاد نارس چند عاملی بوده و شامل واکنش‌های متقابل پیچید‌های بین عوامل جنینی، رحمی و مادری است. مانند مشکلات جفتی، بارداری دوقلو یا بیشتر، عفونت در مادر، مشکلات رحم یا گردن رحم، مصرف الکل، سیگار، مواد مخدر، دارو‌های غیرمجاز حین بارداری و سبک زندگی مادر می‌باشد.
این فاکتور‌ها از طریق مکانیسم‌های مختلف نظیر کاهش خو‌ن‌رسانی رحمی- جفتی، ناتوانی رحم در نگهداری جنین به علت‌هایی مانند اختلالات دهانه رحم، مشکلات ساختاری رحم، پارگی پیش از موعد پرده‌های جنینی (که می‌توانند به علل مانند عفونت‌های دوران بارداری و ضربه‌های فیزیکی باشد)، شغل مادر (به‌دلیل بلند کردن اجسام سنگین، تماس با مواد شیمیایی و...)، عدم دریافت مراقبت کافی در دوران بارداری و.. ایجاد شود.
بررسی هر یک از این علل و مکانیسم‌های مربوطه نیازمند صرف وقت بسیار می‌باشد که در این محدوده نمی‌گنجد.

عوارض و مشکلات نوزادان نارس
زایمان زودرس و نارسی نوزاد یکی از مشکلات عمده بهداشتی محسوب می‌شود و از شایع‌ترین علل مرگ‌های نوزادی است.
این نوزادان در معرض عوارض زیادی از جمله سندرم زجر تنفسی، بیماری‌های مزمن ریوی، خونریزی داخل بطنی مغزی، عوارض ذهنی و عصبی درازمدت، آنتروکولیت نکروزان (یک بیماری گوارشی) و اختلال تکامل حسی- عصبی قرار دارند. این نوزادان بدلیل عدم کارایی و تکامل سیستم‌های بدن دچار رنگ پریدگی، مشکلات تنفسی، تشنج، ناتوانی در تغذیه، زردی و... شوند لذا این نوزادان نیازمند توجه بیشتری می‌باشند.

درمان
نوزادان نارسی که به واحد مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) منتقل می‌شوند به دقت از لحاظ عفونت و تغییرات در تنفس و ضربان قلب تحت مراقبت قرار می‌گیرند. تا زمانی که این نوزادان نتوانند درجه حرارت بدن‌شان را حفظ کنند، در انکوباتور (تخت‌های مخصوصی برای گرم نگهداشتن، اکسیژن‌رسانی و...) تحت مراقبت قرار می‌گیرند.

این نوزادان در صورتی‌که منع تغذیه از را دهان را نداشته باشند، می‌توانند تغذیه با شیر مادر را شروع کنند.
اما در این نوزادان بدلیل ضعف و ناتوانی نوزاد، مدت زمان شیردهی طولانی‌تر بوده و نیازمند صبر و حوصله مادر می‌باشد. برای این نوزادان توصیه می‌شود که مادر نوزاد را حتی در زمانی که تغذیه دهانی انجام نمی‌شود در آغوش گرفته یا حداقل تماس پوستی با او داشته باشد.
هرچه تماس پوستی بین مادر و نوزاد بیشتر باشد، منجر به آرامش در کودک گشته که باعث ثبات علائم حیاتی نوزاد می‌شود. تحقیقات بسیاری بیانگر این مطلب بوده‌اند که لمس نوزاد توسط مادر باعث تنظیم ضربان قلب و تنفس و آرامش نوزاد می‌شود.
در شرایطی که نوزاد قادر به تغذیه دهانی نباشد معمولا از راه لوله بینی یا تزریق داخل وریدی تغذیه می‌شوند.

تغذیه از راه لوله تا زمانی که نوزاد آنقدر بالغ شود که بتواند نفس بکشد، بمکد و ببلعد و از راه پستان یا بطری تغذیه شود، ادامه پیدا می‌کند.
نوزادان بسیار نارس و بیمار بسته به مشکلات پزشکی‌شان نیاز به درمان اختصاصی دارند. نوزادانی که نیاز به کمک برای تنفس دارند را زیر اکسیژن یا ونتیلاتور (دستگاهی که به ورود و خروج هوا به ریه‌ها کمک می‌کند) قرار می‌دهند. درمان‌های دارویی و جراحی بسته به وضعیت نوزاد ممکن است لازم باشد.

پس از ترخیص از بیمارستان
این نوزادان در مقایسه با نوزادان رسیده و ترم، تعداد دفعات بیداری بیشتری داشته، لذا در این مورد نگران نباشید، بدلیل ضعف جسمانی که دارند، نیازمند صبر و حوصله بیشتری برای تغذیه می‌باشند و لذا ممکن مادر مجبور شود حتی ساعت‌ها برای تغذیه او وقت بگذارد.
این نوزادان بسیار ساده‌تر از نوزادان هم سن و سال خود، بیمار می‌شوند؛ بنابراین نیازمند توجه و مراقبت بیشتر می‌باشند. بهتر است که برای معاینات دوره‌ای و واکسیناسیون منظم با مراکز بهداشتی یا پزشک خود در ارتباط منظم باشید.
این نوزاد در خطر سندرم مرگ ناگهانی بیشتر از سایر نوزادان قرار دارند، بنابراین مراقب باشید که نوزاد روی شکمش نخوابد. این کار احتمال بروز این نشانگان را کاهش می‌دهد.

پیشنهادات
یک سری از عوامل بروز زایمان زودرس و نارسی نوزاد براحتی توسط مادر قابل کنترل و پیشگیری می‌باشند.
به طور مثال سبک زندگی مادر که شامل تغذیه، فعالیت‌های فیزیکی، مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر، کنترل استرس، مراقبت از خود، شغل می‌باشد، از جمله عواملی است که می‌شود بیشترین تغییرات را بر روی آن اعمال کرد.
به طور مثال ترک سیگار ، الکل و مواد مخدر، کاهش فعالیت‌های شدید فیزیکی، بلند نکردن اجسام سنگین و... همه این موارد ذکر شده به وسیله ترکیبی از تلاش‌ها برای افزایش آگاهی، تغییر رفتار و ایجاد محیط‌های سالم بهداشتی قابل حصول است.
همچنین با توجه به اهمیت زایمان زودرس و متفاوت بودن سبک زندگی در جوامع مختلف اصلاح عوامل خطر مرتبط با زایمان زودرس در سبک زندگی زنان حامله در جامعه ضرورت دارد.