گفتگوی «موسیقی ایرانیان» با «مُعنی جِهاد» نوازنده عود عراقی، با نگاهی به «خاطرات بغدادیه»

مُعنی جِهاد

حمیده موسوی: «معنی جِهاد» نوازنده عود زاده ۱۹۸۶ در بغداد-عراق است و فارغ التحصیل هنرستان موسیقی و دانشکده هنرهای زیبای بغداد. او دو سالی ست که در مقطع کارشناسی آهنگسازی موسیقی ایرانی در دانشگاه تهران تحصیل می کند و قرار است ششم بهمن ماه ۱۳۹۸ با حمایت مرکز نشر و پخش جوان، در تالار رودکی تهران کنسرتی را در قالب تکنوازی عود و تحت عنوان «خاطرات بغدادیه» روی صحنه ببرد.

به گزارش سایت خبری و تحلیلی «موسیقی ایرانیان»، این موزیسین، در پرونده هنری-موسیقایی اش همکاری با گروه‌های اماسی الشرق، العود الذهبی، منیر بشیر، آنانا و کنسرت‌های متعددی به صورت تکنوازی و گروه‌نوازی در کشورهای سوریه، اردن، فرانسه، مصر، ایران، بلژیک، هلند، سوئد و غیره را به ثبت رسانده است. از او همچنین دو آلبوم به همراه گروه همنوازان منیر بشیر، از سوی وزارت فرهنگ عراق تحت عنوان تجلیات عود و حکایت عود و سه آلبوم تک‌نوازی حالت صحت، شناشیل بغدادیه و تکنو عود و نیز آلبومی با عنوان شواطی الحب از گروه آنانا توسط جشنوارۀ موازین مراکش منتشر شده است.

به بهانه کنسرت پیش روی معنی، گپ و گفتی ترتیب داده ایم که ماحصل آن را در ادامه می خوانید.

_دو سالی ست که در ایران هستی و مشغول تحصیل در مقطع فوق لیسانسِ آهنگسازی موسیقی ایرانی. دلیل ادامه تحصیلت در دانشگاه ایرانی چه بوده؟ آیا مقطع کارشناسی در بغداد تدریس نمی شود یا دلیل دیگری در میان بوده؟
*دلیل اصلی، علاقه ام به ایجاد تنوع در تحصیل و یادگیری بوده و آشنایی با سبک ها و ژانرهای دیگر موسیقی؛ اما اینکه چرا دانشگاه ایران مشخصا؛ به دلیل پیشینه ی ارتباطم با این موسیقی ست؛ گوش سپردن به موسیقی ایرانی و رسیدن به این نتیجه که چقدر یک موسیقی می تواند زیبا باشد.

_اینجا ضمن تحصیل، تدریس هم می کنی. شیوه خاص تو در زمینه تدریس چیست و آیا تفاوت بارزی با متدهای رایج در بین نوازندگان ایرانی دارد؟
*من در بدو آمدن به ایران و اقامتم، فکر نمی کردم که به تدریس بپردازم؛ اما جوانانی را دیدم که تشنه یادگیری این سازند و در عین حال کمی سردرگم. برخی از آنها در سایه «برخی» اساتیدی آموزش دیده اند که از مهارت های قدرتمند و بالایی برخوردار نبوده اند؛ این اساتید در شیوه نوازندگی عود ازسازهای دیگر تاثیر گرفته اند و تکنیک ها و متدهایی از آن سازها را بر عود پیاده کرده اند که با امکانات آن همخوانی چندانی ندارد. بنابراین این مسئولیت را به عهده گرفتم.

–کیفیت نوازندگی عود را به شکلی عام، بین عود نوازان ایرانیِ امروز چطور می بینی؟ از زمان آمدنت تا امروز چه تغییر و پیشرفتی در نوازندگی و نوازندگان عود مشاهده کرده ای؟
*عود امروزه در ایران در وضعیت رو به رشدی قرار دارد و دارد مراحل رشد چشمگیری را طی می کند. نسلی از نوازندگان جوان هستند که با جدیت و پافشاری پا به پای کشورهای همسایه پیش می روند و از خود آثاری ماندگار به جا می گذارند. همان طور که می دانیم یک دورهء زمانیِ طولانی این ساز مهجور مانده یا نادیده گرفته شده بود؛ اما امروز می بینیم با گامهایی محکم تر و مطمئن تر بازگشته و دلیلش هوشیاری و نگاه بازتر هنرمندان به جهان است؛ به اینکه جایگاه صحیح عود کجاست و اینکه این ساز از چه پتانسیلی برخوردار است و چه امکانات ویژه ای را می تواند به نوازنده بدهد. خاصه اینکه عود یک ساز جهانی ست و به محدوده جغرافیای شرق محصور و منحصر نمی شود. همه می بینیم که چه فستیوال هایی نه در شرق که در نقاط مختلف جهان با محوریت ساز عود برگزار می شود.

–پس پتانسیل این نسل جوان بسیار ملفت نظر بوده برای شما.
*نسلی توانمند بین نوازندگان جوان وهنرجویان خودم فعالیت دارند که امیدوارم با استفاده از تکنیک های نوازندگی عود بتوانند به یک شیوه نوازندگی، ویژهء موسیقی ایرانی دست یابند . اما درباره شیوه تدریس خودم، به نظر من نوشتن یک متد آموزشی کاری دشوار و زمان بر است و پیشنهادم برای کسانی که قصد نوشتن متد دارند اینست که در ابتدا به رپرتوار موسیقی خود مسلط شوند و به تکنیک نوازندگی قابل قبول دست یابند و پس از آن اقدام به نوشتن متد آموزشی کنند. اما در مورد شیوه آموزش من؛ ماحصلی از کتب آموزشی مکتب عود عراق را بعلاوه تعدادی تمرین ساخته خودم، تدریس می کنم.

–تکنیک های موسیقی کلاسیک ایرانی را هم تدریس می کنی در بین متدهایت؟
*موسیقی کلاسیک ایرانی نهری ست از نهرهای وسیع موسیقی شرق. یک موسیقی هوشیار که غیر ممکن است کسی غیر خبره و بی آنکه تجربه اجرایی قدرتمندی داشته باشد، بتواند آن را تدریس کند. یک تحصیل و آموزش و تجربه حداقل پنج ساله می طلبد مثل تمام موسیقی های شرقی. آنچه که من به هنرجویانم آموزش می دهم تکنیک های مختص ساز عود است و فهمیدن و درک این ساز و درک مکانیسم تمرین و همچنین چگونگی رهایی از مشکلاتی ست که ممکن است در این مسیر با آن مواجه شوند؛ و در نهایت به هنرجویان پیشنهاد می کنم که این تکنیک ها را در نوازندگی موسیقی ایرانی بکار گیرند. به هر حال موسیقی ایرانی هویت آنهاست در بین دیگر ملل که نباید نادیده گرفتش.

–آیا در نوازندگی ات از ردیف موسیقی ایرانی هم استفاده می کنی؟ اساسا نخستین بار چه واکنشی در مواجهه با ردیف داشته ای؟
*در ابتدای حضورم در ایران، اشتیاقی به اجرای موسیقی ردیف نداشتم. با این حال یک سفر ماجراجویانه کشف و شهود به شمار می آمد. یک سفر برای ادراک و اشراف بر این مقوله. و با توجه به رشته تحصیلی ام، در حال حاضر این اشتیاق را پیدا کرده ام؛ اما می توانم بگویم دو سال دیگر زمان نیاز است تا به مرحله اجرای این موسیقی برسم. چیز چندان نامأنوسی هم نیست البته؛ به این دلیل که در عراق مقام العراقی را داریم که بیش از موسیقی عربی به ردیف نزدیک است.

مُعنی جِهاد

— تعبیر و برداشتت از آن چیست؟ به نظرت نقص و امتیازش چیست؟
*ردیف یک میراث موسیقایی یا به عبارتی تاریخ یک ملت است که نمی توان آنرا نادیده گرفت. میراث تمدن و فرهنگ ایران است. چه نقصی در میان باشد و چه امتیاز، به هر جهت هویتِ موسیقی ایرانی ست.

–نظرت درباره ساز عود و بربت و تفاوتی که برای این دو ساز در ایران قائل می شوند چیست؟ به نظرت ضرورتی برای این تقسیم بندی ها و افتراق بین این دو ساز وجود دارد؟
*بربت و عود دو ساز مختلف هستند؛ در رسالات قدیم به سازی اشاره شده که شبیه به عود است و خود، سازی مستقل است. اما پیشنهاد من به کسانی که به دنبال این موضوع هستند این است که تفاوتهای این ساز را دریابند و درباره ی ریشه آن بیشتر پژوهش کنند. نمی توان صرفا به یک نقاشی قدیمی تکیه کرد و براساس آن یک ساز را بازسازی کرد. ممکن است که نقاش در ترسیم این ساز سلیقه ی خود را اعمال کرده باشد (مثلا دسته بلند). دیگر اینکه رپرتوار و قطعاتی مختص به این ساز نوشته شود که به تکنیک و بیان آن نزدیک باشد. اما بربت به شکلی که اکنون وجود دارد هویت مستقلی ندارد؛ ساز عود وجود دارد و می توان از آن (عود) بجای بربت استفاده کرد.

–کدام استاد بیشترین تاثیر را در سبک نوازندگی معنی جهاد داشته؟
*هر هنرمندی تاثیر می پذیرد و تاثیر می گذارد؛ ضمن اینکه می دانیم مجموعه ای از نوازندگان ماهر در مکتب عود عراقی فعالیت داشته و دارند. اما در مورد من بیشترین تاثیر در نوازندگی و تفکر موسیقی را از استاد منیر بشیر گرفته ام.

–این نخستین کنسرت شما در ایران است؟
*خیر نخستین کنسرت من نیست. حدود ۶ سال پیش که اولین سفرم به ایران به شمار می آمد هم اجرا داشته ام.

–نام کنسرتت ذهن ما را بی درنگ به بغداد سوق می دهد. مشخصاَ بغداد. انتخاب این نام از سر دلتنگی ست یا قصه ای غافلگیر کننده که مخاطبان از آن بی خبرند؟
*بغداد گذشته ی حاضر در درون ماست؛ و آینده شکوفا شده در ذهنمان. بغداد سمبل دانش و فرهنگ و هنر و ادب است و مرکز ثقلی برای همه اینها. بغدادِ مادر همانا در درون ما تاثیری بزرگ به ارث نهاده که نه می توان از آن چشم پوشی کرد و نه تخطی و این چیزیست که در ساخته های موسیقایی من منعکس می شود؛ و دلتنگی و اشتیاق به بغداد هم که بسیار بزرگ و بدیهی ست. در کنسرت پیش رو می خواهم خاطرات این شهر را روایت کنم. از کوچه های این شهر، هنر و ادب و موسیقی می تراود.

–بین موسیقی ایرانی و عربی اشتراکات ریشه ای و انکار ناپذیری وجود دارد؛ با این حال تفاوت های آشکاری نیز و به مرور زمان در این دو دیده می شود. با توجه به این نکات چه قطعاتی را برای کنسرت پیش رو آماده کرده ای؟ آیا انگشت روی اشتراکات گذاشته ای؟ یا تفاوت ها؟
*بله موسیقی ایرانی و عربی از یک سرچشمه تغذیه می شوند. اما در عین حال تفاوت هایی در لهجه ها و جمله ها وجود دارد. هر سرزمینی لهجه ها و جملات مختص به خود را حتی در موسیقی اش دارد که این تفاوت ها به عقیده من به شکلی عام، نقطه قدرت موسیقی شرقی به شمار می آیند. اما در مورد قطعات کنسرت «خاطرات بغدادیه» باید بگویم که الهام گرفته از موسیقی عراقی و مکتب عود عراقی است. این حس و حال را می خواهم به مخاطبان هدیه کنم. به عبارتی این شب یکی از شب هایی خواهد بود که در داستان هزار و یک شب آمده است. جایگاهی از مقامات الحریری، نشست ها و دورهمی های هنری کهن که در بغداد برگزار می شده و همچنین خاطرات مدرنش را روایت خواهم کرد.

_بسیار خب پس از این کنسرت، برنامه های آینده ات در قالب آلبوم و اجرای زنده چه خواهند بود؟
*در مورد اجراهای زنده، برای دو کنسرت به توافق رسیده ایم. یکی کنسرت الجزایر و دیگری کنسرتی در پاریس برای تابستان آینده. در خصوص آلبوم باید بگویم در حال رایزنی هستیم. مراوداتی و جلسات و هماهنگی ها با مرکز نشر و پخش جوان داشته ام که احتمال دارد به انتشار یک آلبوم منجر شود.

–و کلام آخر؟
* کلام آخر را در قالب یک پیام عرض می کنم؛ فرهنگ و هنر زبان وصل است و زبان عشق و زیبایی. ممنون از موسیقی ایرانیان برای ضیافت کریمانه اش.

ویدئوی اجرایی از «معنی جِهاد» در یکی از شبکه های تلویزیونی کشور عراق: