«حضرت زهرا و خطبه ای همسنگ نهج البلاغه» یادداشتی از زهره سادات میرجعفری

شفقنا- زاهره سادات میرجعفری استاد حوزه های علمیه خواهران در یادداشتی آورده است: هویت شیعی ما به لحاظ علمی معنوی اخلاقی از ظرفیت بانویی دانشمند به نام زهرا (س) برخوردار است که الگویی همه جانبه برای بانوان جهان محسوب می گردند، بانویی که در عین حال که تمام هم و غم شان رسیدگی به امور منزل و تربیت فرزندان است اما از وظیفه مهم کنشگری و روشنگری خود نیز غافل نمی گردد. هرگاه که جامعه نیاز دارد از مشارکت اجتماعی سیاسی دریغ نمی ورزد. طبعا چنین حضور آگاهانه نیازمند علم و بصیرت والایی است که مختص خاندان اهل بیت می باشد.

علاوه برآن حضرت به رشد تک بعدی علمی یا اخلاقی خود و فرزندان بسنده نکرده و در ابعاد فصاحت و بلاغت و سخنوری که لازمه موفقیت هر مبلغی است بی نظیر بوده اند هرچند در ذکر مناقب ایشان غالبا جنبه هنری، تبلیغی و بصیرتی حتی لطافت و ظرافت طبع ایشان مغفول مانده است. یکی از آثار جاویدان ایشان خطبه فدکیه است که به لحاظ ادبی فقهی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی، باید بیشتر مورد توجه بانوان مخصوصا بانوان مبلغه قرار بگیرد.

حضرت زهرا (س) با استفاده بهینه از صنعت های استعاره و تشبیه، گفتمان دینی و عقیدتی خود را با بهترین و زیباترین واژگان، اصطلاحات و تعبیرها برای مخاطبان روشن می سازد. بی گمان خطبه فدکیه، شاهکار ارزنده ادبی است که از صور خیال، بلاغت و فصاحت و زیبایی در عین حال شجاعت برخوردار است.

خطبه فدکیّه یکی از معتبرترین خطبه های منقول از حضرت زهرا(س) می باشد که پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) ایراد شده است. حضرت زهرا سلام الله علیها به بیش از ۲۰ آیه از قرآن در این خطبه استشهاد کرده است. این خطبه به بهانۀ غصب سرزمین فدک ایراد شده است که در قدیمی ترین منابع ما مثل بِلاغَاتُ النِّسَاء و «شافی» اثر سید مرتضی آورده شده است. حضرت در هاله ای از حجاب ……َ لاثَتْ خِمَارَهَا وَ أَقْبَلَتْ فِی لُمَهٍ مِنْ حَفَدَتِهَا وَ نِسَاءِ قَوْمِها…… به مسجد آمد و این خطبه را در دفاع از ولایت ایراد فرمود.

به گفته علامه مجلسی (ره) محتوای عمیق و پرمضمون این خطبه را علما و بزرگان باید کلمه به کلمه معنا کنند و از لحاظ زیبایی هنری همانند کلمات نهج البلاغه در تمام حیطه ها، معارف عمیقی را در ابعاد اعتقادی فقهی و سیاسی مورد بررسی قراردهند. در آن شرایط بحرانی و دشوار حضرت زهرا(س) با بهره گیری صحیح از آیات قرآن و سنّت پیامبر اکرم(ص) اتمام حجّت خود بر همگان، را در قالب هنری و محسوس ارائه می دهد، و این امری است که امروزه بانوان در برابر هجمه های دشمن باید از آن الگو بگیرند. از نظر هنری و بلاغی، این خطبه بافتی منسجم و بی نظیر دارد.

حضرت زهرا(س) در خطبۀ فدکیه از روزنه های متعدد عقل، عاطفه و احساس در خواننده تأثیر می گذارد و عقل و احساس و نفس مخاطب را از خلال تصاویر و صحنه ها مورد خطاب قرار می دهد. زیباترین ترکیب ها، عبارات و تصاویر در این خطبه دیده می شود و کلمات این خطبه انگار روحی دارند که در درونشان احساسات و عواطف ذخیره شده است.

حضرت فاطمه (س) مفاهیم و موضوعات مهم اجتماعی و سیاسی را در قالب عناصر طبیعت و موجوداتی زنده بیان می نمایند و این تاثیر هنر در اثر گذاری برمخاطب را از نظر ایشان دوچندان نشان می دهد که امروزه تحت عنوان علم رسانه از آن یاد می شود.

یادآوری و شکر نعمت های الهی به مردم، بیان زیبایی ها و اهداف آفرینش، اهداف بعثت پیامبر، فلسفۀ احکام الهی، سفارش به تقوا، برشمردن ویژگیهای دوره جاهلیت، نجات مردم از سوی پیامبر اکرم (ص)، نقش حضرت علی(ع) در گسترش اسلام، راحت طلبان دیروز و فرصت طلبان امروز، خلیفه تراشی و تغییر ارزش ها، غصب فدک میراث پیامبر، گله از سکوت بیجای انصار، مظاهر ارتجاع پس از وفات پیامبر، خیانت سران سقیفه، راحت طلبی و دنیاپرستی حاکمان دراین خطبه به تصویر کشیده شده که چند مورد از آنها را بیان میکنم :
ا-معرفی شجاعانه خود حضرت بارعایت عفاف در برابر هیات حاکمه

حضرت می فرماید
……اعلموا انی فاطمه بنت محمد … من فاطمه بنت مح
معرفی شجاعانه حضرت درواقع یاداوری شان و جایگاه ولایت در اذهان است.

۲- معرفی چهره نفاق حاکمان
«فَلَمَّا اخْتَارَ اللهُ لِنَبِیِّهِ دَارَ أَنْبِیَائِهِ» نکته ای که در این فراز وجود دارد دقت بیشتری می طلبد. حضرت علیه السلام با این تعبیر نفرمود: «فَلَمَّا مَاتَ رَسُولُ الله» یعنی از تعبیر «موت» راجع به پیغمبر استفاده نکرد، بلکه فرمود: «فَلَمَّا اخْتَارَ اللهُ»؛ وقتی خدا پیغمبرش را برگزید و برد. چه قدر عبارت قشنگی بکار برده شده ؛ مردم! وقتی قرار شد خدا پیغمبر را برگزیند، بگیرد و ببردبه خانه انبیاء، اولیاء، اصفیاء،

«ظَهَرَ فِیکُمْ حَسِیکَهُ النِّفَاقِ، وَ سَمَلَ جِلْبَابُ الدِّینِ» دو مشکل بین شما پیش آمد، یکی نفاق آشکار شد و دیگری لباس دین کهنه شد. بدین معنی که لباس دین را کنار زدید و نفاق را آشکار کردید. قبلا منافق بودید اما آشکار نمیکردید.تااین با رفتن پیامبر پرده ها کنار رفت وچهره حقیقی خودرا نمایان ساختید.

۳- پیروی از شیطان حاکمان …….. حضرت میفرمایند”قد اطلع الشیطان راسه من مغرزه هاتفا بکم فالفاکم لدعوته مستجیبین ….. ”
شیطان در زمان پیغمبر در لاک خود بود پیغمبر که فوت کرد از لاک خودبیرون آمد. شیطان شمارافریفت. شما گول خورده و فدک راغضب کرده و دربرابر دین الهی قیام نمودید…….. حضرت از تشبیه لاک پشت برای شیطان استفاده نمودند تا تاکید کنند نفوذ به آرامی توسط شیطان در بین حاکمان رخ می دهد.

۴-پشت سرگذاشتن قرآن ……….کتاب الله بین اظهرکم اموره زاهره و اعلامه باهره…..
قد خلفتموه ورائ ظهورکم ….. ام بغیره تحکمون ؟

……چرا قرآنی را که زمانی میخوانید حالا آنرا پشت سر قرارداده و به آن عمل نکردید .آیا به غیر از قران حکم می کنید؟ درواقع حضرت میخواهند گمراهی افراد را پس از رحلت پیامبر به خودشان یاداوری نمایند و تذکر دهند کسی که خود گمراه است چگونه می تواند بقیه را هدایت کند و ادعای خلافت داشته باشد .

۵. عجله در سقیفه و شکستن حرمت رسول الله
سقیفه درواقع آتشی بود که نور حق را خاموش کرد.. حضرت می فرمایند:
….. «ثُمَّ لَمْ تَلْبَثُوا إِلا أَنْ تَسْکُنَ نفرتها….. «و شما صبر نکردید مگر به اندازه ای که این مرکب خلافت ساکت و آرام شود».

نفُور به معنی دور شدن چهارپا و کنایه از چموشی است. انسان وقتی بخواهد سوار مَرکب شود، ابتدا مرکب کمی رَم می کند و از انسان دور می شود و انسان هم صبر می کند تا مرکب رام شود و بعد از او سواری بگیرد.

حضرت زهرا علیهاالسلام فتنۀ زمان خلافت را به شتر تشبیه کردند یعنی شما با عجله و بدون اطلاع اهل بیت و گروه کثیری از مهاجرین و انصال در سقیفه تشکیل جلسه دادید و حرمت رسول الله و خاندانش را شکستید…..
درسهایی از این قبیل در این خطبه و حتی در تاریخ زندگانی ایشان فراوان است. ان شالله زنان انقلابی ما با الگو گرفتن از ایشان از وظیفه کنشگری آگاهانه،به موقع و بابصیرت خود کوتاهی نورزند.