پیرنشو لعنتی

درباره یکه تازی بازیگران مسن و جاماندن ستاره های جوان

مریم عربی

از وقتی که لئوناردو دی‌کاپریوی جوان روی عرشه کشتی عظیم‌الجثه تایتانیک ایستاد و با چشم‌های بادامی و موهای لخت روشن از سینمادوست‌ها دلبری کرد، حدود ۲۳ سال می‌گذرد. منطقی‌اش این است که حالا دی‌کاپریو را در فیلم‌ها با موهای جوگندمی در نقش پدر یک ستاره جوان و خوش‌چهره ببینیم، اما چهره هنوز کودکانه او هم‌چنان جان می‌دهد برای شرارت‌ها و سرکشی‌های سرِ جوانی و رمانتیک‌بازی به سبک عشاق تایتانیک. این مسئله فقط درباره دی‌کاپریو صدق نمی‌کند و بسیاری از جوان اول‌های دو دهه پیش سینما هنوز نقش جوان‌های پر شر و شور و عاشق‌پیشه را بازی می‌کنند؛ مرد و زن هم ندارد. بازیگران جوان دهه ۹۰ میلادی انگار حالاحالاها قصد پیر شدن ندارند.

نو کانتری فور یانگ من!
در سینما تا بوده چنین بوده که بازیگرها بعد از رسیدن به سن و سالی خاص، فقط برای نقش‌های محدودی انتخاب می‌شدند و از مرکز توجه رسانه‌ها خارج می‌شدند و به‌اصطلاح از تک و تا می‌افتادند. ولی در سال‌های اخیر به لطف جلوه‌های ویژه و گریم‌های حرفه‌ای و البته رژیم‌های غذایی و ورزش‌های خاص، بازیگران می‌توانند سال‌ها در نقش جوان اول فیلم‌ها بازی کنند؛ بدون آن‌که توی ذوق مخاطب بخورد. مثل سینمای ایران هم نیست که ستاره‌های دهه شصتی لباس دختر دبیرستانی‌ها را تن کنند و به زورِ نازک کردن صدا و دیالوگ‌های آبکی، خودشان را ۱۵ ‌ساله جا بزنند؛ بدون آن‌که همراهی مخاطب را جلب کنند. از نگاه طرفداران فیلم‌های هالیوودی تام کروز هم‌چنان جان می‌دهد برای بالا و پایین پریدن از آسمان‌خراش‌های فیلم‌های اکشن و جنیفر آنیستون هنوز می‌تواند در کمدی رمانتیک‌های آمریکایی در سال‌های آخر میان‌سالی دنبال نیمه گم‌شده‌اش بگردد. ستاره‌های جوان شاید در اینستاگرام و فیس‌بوک و توییتر فالوئرهای میلیونی داشته باشند، اما به گواه آمار فروش فیلم‌ها، سینما انگار هنوز دست میان‌سال‌هاست.

انقلاب جوانانه
بحث حضور پررنگ ستاره‌های میان‌سال در سینما فقط به فیلم‌های تجاری و گیشه محدود نمی‌شود، بلکه فضاهای جشنواره‌ای را هم در بر گرفته. آل پاچینو، تام هنکس، آنتونی هاپکینز؛ نامزدهای اسکار و بفتای امسال همان چهره‌های آشنای دو سه دهه اخیر هستند. در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که آیا زمان یک انقلاب جوانانه در عرصه سینما فرا نرسیده؟ بازیگران مسن و میان‌سال هالیوودی کی قرار است بازنشسته شوند و جایشان را به ستاره‌های آینده‌دار جوان بدهند؟ مشکل از کم‌استعدادی جوان‌ترهاست یا سلیقه مخاطب پروپاقرص سینما یا سلطه، روابط و سلیقه خاص چهره‌های گرداننده هالیوود؟ پس ستاره‌های جوان کی قرار است به همان اندازه‌ که در اینستاگرام و فیس‌بوک خودنمایی می‌کنند، در سینمای جهان هم اثرگذار باشند؟ شاید وقتی ۴۰ سالگی را رد کردند و با روابط پشت پرده سینمایی‌ها آشنا شدند و حسابی در فیلم‌ها جا افتادند. شاید هم وقتی دیگر.

پیر و پیرتر
این‌که هالیوود به سمت استفاده از بازیگران مرد سفیدپوست گرایش بیشتری دارد، خبر تازه‌ای نیست، اما با نگاهی به فهرست نامزدهای اسکار امسال، متوجه نوع دیگری از سلطه بازیگران مرد سفیدپوست بر سینمای هالیوود می‌شویم. در اسکار ۲۰۲۰ دو گزینه پیش روی داوران است؛ انتخاب از میان پیر و پیرتر!
فهرست نامزدهای بهترین بازیگر نقش مکمل اسکار ۲۰۲۰ به صورت خاص نشان از وضعیت این روزهای سینمای جهان دارد؛ تام هنکس، آنتونی هاپکینز، آل پاچینو، جو پشی و برد پیت. وضعیت به شکلی است که اگر کسی نداند و این فهرست را بخواند، فکر می‌کند قرار است مراسم اسکار سال ۱۹۹۱ برگزار شود. میانگین سنی این بازیگران ۷۱ سال است و هیچ کدامشان کمتر از ۵۶ سال ندارند. بخش بهترین بازیگر مرد هم همین حال‌وروز را دارد؛ آنتونیو باندراس، لئوناردو دی‌کاپریو، آدام درایور، واکین فینیکس و جاناتان پرایس با میانگین سنی ۵۱ سال. در میان این جمع، درایور تنها بازیگری است که زیر ۴۰ سال دارد. میانگین سنی نامزدهای بخش بهترین بازیگر نقش مکمل زن ۳۸ سال و بهترین بازیگر زن ۳۷ سال است. همین فهرست در بخش مردان برای جشنواره بفتا هم تکرار می‌شود؛ با این تفاوت که تارون اگرتون جایگزین آنتونیو باندراس شده است و لااقل کمی میانگین سنی نامزدها را پایین آورده که خودش جای امیدواری دارد.

تبعیض نسلی
اغلب منتقدان سینمایی بر این باورند که ستاره‌های جوان زن راحت‌تر از مردان می‌توانند با ستاره‌های نسل قبلی خود رقابت کنند. با وجود میانگین سنی نسبتا بالای بازیگران زن در جشنواره‌های امسال، هم‌چنان چند اسم از نسل جدید بازیگران زن شنیده می‌شود؛ سورشا رونان، فلورنس پیو، جسی باکلی و مارگو رابی. مردان جوان اما برای آن‌که نامشان در فضاهای جشنواره‌ای بر سر زبان‌ها بیفتد، باید سخت‌ بجنگند، چون همه صندلی‌ها از سوی بازیگران مسنی اشغال شده که ۲۰ سال است محکم سر جایشان نشسته‌اند و سفت و سخت و پرشور تشویق می‌شوند و قصد تکان خوردن ندارند. تام کروز با ۵۷ سال سن هم‌چنان از هواپیما پایین می‌پرد و دنیل کرگ قهرمان فیلم بعدی از سری فیلم‌های «جیمز باند»، هم‌سن‌وسال شان کانریِ بازگشته از بازنشستگی در فیلم «دیگر هرگز نگو هرگز» است. کیانو ریوز، رابرت داونی جونیور، دواین جانسون، هیو جکمن و مارک والبرگ همه حول و حوش ۵۰ سال سن دارند و هم‌چنان نقش ابرقهرمانان جوان را بازی می‌کنند. شاید گفته شود که تجربه باعث می‌شود بهتر نقش‌آفرینی کنند، اما با این توجیه نمی‌توان وجود تبعیض نسلی را در سینمای آمریکا انکار کرد.
شاید تنها فیلم برجسته امسال که فرصتی را برای حضور بازیگران مرد جوان مهیا کرده، فیلم تحسین‌شده «۱۹۱۷» باشد؛ بازیگرانی که زیر سایه سنگین ستاره‌های کهن‌سال، فرصت دیده شدن پیدا نکرده‌اند. شاید هالیوود حس کرده که یک انقلاب جوانانه در راه است و با ردیف کردن نام ستاره‌های محبوب قدیمی در کارناوال‌های پرطرفدار سینمایی، سعی کرده این انقلاب را به تعویق بیندازد. تجربه تاریخی‌ اما نشان داده که وقتی جرقه‌های انقلابی روشن شود، دیر یا زود شعله می‌کشد و همه را تسلیم خود می‌کند.

اعتراض هالیوودی به سبک فمینیست‌ها
ما همه جورج کلونی هستیم!
با وجود میانگین سنی نسبتا بالای چهره‌های مطرح زن در هالیوود، ستاره‌های زن میان‌سال هم‌چنان به وضعیت حضورشان در این صنعت اعتراض دارند. گذشته از مسائلی مثل ماجراهای مرتبط با جنبش «می تو» که معمولا در شروع کار بازیگران زن جوان برایشان دردسرساز می‌شود، یکی از مشکلات اصلی بازیگران زن این است که نمی‌توانند به اندازه مردان روی طول عمر حرفه‌ای‌شان حساب کنند. عمده بازیگران زن بعد از عبور از ۴۰ ‌سالگی از مرکز توجه کنار می‌روند و فقط برای نقش‌های محدودی انتخاب می‌شوند. البته در این میان چهره‌هایی استثنایی مثل مریل استریپ هم وجود دارند که سال‌هاست حضورشان در یک فیلم یا سریال، به‌تنهایی تعداد مخاطبان اثر را بالا برده و موفقیت آن را تضمین کرده است.
بسیاری از بازیگران زن هالیوود بر این باورند که صنعت سینما به‌شدت تحت سلطه مردهاست و گرایش زیادی به حضور طولانی‌مدت مردها در این عرصه دارد. گردانندگان سینمای هالیوود در تلاش‌اند این پیام را به مخاطب منتقل کنند که مردانگی و توانمندی و جذابیت مردان مسن‌تر، انکارناپذیر است و محبوبیت مردان دوام بیشتری نسبت به زنان دارد. وضعیت حال حاضر سینمای جهان هم نشان می‌دهد هالیوودی‌ها در انتقال این پیام، کاملا موفق ظاهر شده‌اند. مصداق بارز این مسئله جورج کلونی است که با موهای جوگندمی و لبخند دل‌نشینش می‌خواهد این پیام را به مخاطب بدهد که مردهای هالیوودی هر چه پیرتر باشند، جذاب‌ترند!
وضعیت نامزدهای اسکار امسال، نگرانی‌ها بابت سلطه مردان بر سینمای هالیوود را در بین بازیگران زن و فمینیست‌ها افزایش داده و در گوشه و کنار شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها اعتراض‌هایی در این‌باره شکل گرفته است. فیلم «مرد ایرلندی» اسکورسیزی، «روزی روزگاری در هالیوود» تارانتینو و حتی «جوکر» و مرثیه‌ای که برای یک مرد میان‌سال سفیدپوست و از همه جا مانده و رانده سر داده، بیشتر از قبل به این تفکر یا شاید توهم فمینیستی دامن زده است. فیلم‌سازان بزرگی مثل اسکورسیزی نشان داده‌اند که حاضر نیستند از ستاره‌های مرد چند دهه گذشته دل بکنند و مخاطبان هم با شور و شوق به تماشایشان می‌نشینند؛ بی‌آن‌که به اندام خمیده و چروک‌های روی صورتشان توجه کنند. البته صرف هزینه‌های گزاف برای جوان‌سازی ستاره‌های کهن‌سال هم در این مسئله بی‌تاثیر نیست. یکی از اتفاق‌های مهم فیلم‌های امسال، جلوه‌های ویژه پرخرج و متفاوتی است که برای جوان‌سازی آل پاچینو، رابرت دنیرو و جو پشی در فیلم «مرد ایرلندی» به کار گرفته شده. با این تکنولوژی بی‌نقص، دیگر لازم نیست ستاره‌ها برای جوان‌تر به نظر رسیدن، ساعت‌ها گریم شوند. گفته می‌شود اجرای این جلوه‌های ویژه، اتمام فیلم «مرد ایرلندی» را ماه‌ها به تعویق انداخته. بااین‌حال، تماشای این ستاره‌های کهن‌سال مرد کنار هم روی پرده سینما از نظر مخاطب ارزش این همه وقت و هزینه را دارد. این وضعیت اما معمولا در مورد ستاره‌های زن میان‌سال صدق نمی‌کند. تجربه نشان داده سینماگران، به‌ویژه از جنس هالیوودی‌شان، راحت‌تر از ستاره‌های زن میان‌سال دل می‌کنند و به‌آسانی آن‌ها را با چهره‌های جوان و خوش‌آتیه جایگزین می‌کنند؛ بدون آن‌که زحمت ماه‌ها کار روی جلوه‌های ویژه برای جوان‌سازی زن‌ها یا تبلیغ برای لبخند شیک جورج کلونی‌وار را به جان بخرند.