به نظر میرسد لحظه ی مرگ، لحظه ی رهایی باشد؛ اما در این لحظه چه اتفاقی در ذهن انسان رخ می دهد؟ در این مقاله به این پرسش پاسخ داده شده است.

ظاهر افراد هنگام مرگ مانند ظاهر آنها موقع خواب است؛ اما امکان دارد درد شدید در ساعت های منتهی به مرگ و دسترسی به امکانات درمانی، ظاهری متفاوت و حتی نورانی را رقم بزند. آیا ممکن است لحظات پایانی زندگی لذت بخش باشند؟ آیا فرایند مرگ منجر به آزادسازی مقادیر زیادی اندورفین می شود که نبود مسکن ها را جبران می کنند؟

نکته ی جالبی درباره ی مرگ در شعر دیلن توماس، شاعر معاصر بریتانیایی، نهفته است:

و تو، ای پدر! آنجا بر فراز آن ارتفاع اندوهناک...

التماست میکنم مرا با اشکهای غضبناک خود نفرین کن، تقدیس کن...

نرو مطیعانه در آن خواب خوش؛

بخروش، بخروش بر مرگ نور...

اغلب بنظر میرسد ، زندگی تا لحظه ی آخر با مرگ می جنگد؛ اما آیا ممکن است با آن کنار بیاید؟ طبق مطالعات ، فرآیند مرگ از دو هفته قبل آغاز می شود. در این دوره، به نظر میرسد شخص بهبود یافته و حال او بهتر شده است. بعد از آن کم کم در راه رفتن دچار مشکل می شود یا خواب آلوده تر می شود. در چنین شرایطی، بازه های بیداری شخص کوتاه تر و کوتاه تر می شوند. در آخرین روزهای زندگی، توانایی قورت دادن قرص یا غذا و نوشیدنی کاهش پیدا می کند.

در همین دوره است که فرد دچار« مرگ فعال» می شود و معمولا این تصور به وجود می آید که دو تا سه روز زنده خواهد ماند. گاهی این فرآیند در بعضی اشخاص، فقط یک روز به طول می انجامد؛ و گاهی برخی اشخاص تقریباً یک هفته در مرز مرگ و زندگی قرار می گیرند. چنین شرایطی برای خانواده ها بسیار سخت و استرس زا است؛ بنابراین افراد در هنگام مرگ، تجربیات متفاوتی دارند که قابل پیش بینی نیستند.

رمزگشایی لحظه ی مرگ کار پیچیدگی است؛ اما طبق یکی از پژوهش ها ، با نزدیک تر شدن فرد به مرگ، مواد شیمیایی استرس در بدن او افزایش پیدا می کنند. برای مثال در افراد مبتلا به سرطان یا افراد دیگر ، شاخص های گرمازا افزایش پیدا می کنند. تمام این مواد هنگام مبارزه ی بدن با عفونت آزاد می شوند.

براساس فرضیه ای دیگر، احتمال آزادسازی اندورفین در لحظه ی مرگ وجود دارد. این فرضیه هنوز به پژوهش های بیشتری نیاز دارد و ثابت نشده است. طبق پژوهشی در سال ۲۰۱۱، در برخی افراد مقادیری سروتونین در لحظه ی مرگ آزاد می شود. سروتونین ماده ی شیمیایی شادی آور در مغز است. طبق پژوهش ها مقدار این ماده در مغز شش موش در لحظه ی مرگ سه برابر شده است. البته نمی توان با قطعیت گفت اتفاق مشابهی برای مغز انسان رخ می دهد.

فرضیه ی ترشح اندورفین و سروتونین در هنگام مرگ، فرضیه ی جالبی است و خوش بختانه فناوری لازم برای بررسی آن هم دردسترس است. با این حال، دسترسی مستمر به نمونه ی خون در آخرین ساعت های زندگی از نظر منطقی کار دشواری است. سرمایه گذاری برای این پژوهش هم دشوار است. در بریتانیا، پژوهشی درباره ی سرطان در سال ۲۰۱۵ – ۲۰۱۶، سرمایه ی ۵۸۰ میلیون پوندی دریافت کرد درحالی که پژوهش مرتبط با درمان های تسکین دهنده ، کمتر از ۲ میلیون پوند سرمایه دریافت کرد.

هیچ گونه مدرکی وجود ندارد که ثابت کند مسکن هایی مثل مورفین میتوانند از تولید اندورفین ها جلوگیری کنند. درد تنها مشکل در لحظه ی مرگ نیست. طبق مشاهدات و بحث های موجود اگر شخص قبل از مرگ دردی نداشته باشد، به ندرت در لحظه ی مرگ درد خواهد داشت. شاید دلیل این مسأله، ترشح اندورفین ها باشد. البته هیچ پژوهشی تاکنون دراین زمینه انجام نشده است.

مغز از انسان در مقابل درد شدید لحظه ی مرگ محافظت می کند

در مغز، فرآیندهای متعددی برای غلبه بر درد وجود دارد. به همین دلیل اغلب اوقات، سربازها در میدان جنگ وقتی حواسشان به سمت دیگری پرت می شود، درد را احساس نمی کنند. طبق پژوهش ایرن تریسی از دانشگاه آکسفورد، قدرت دارونماها و باورهای مذهبی در غلبه بر درد مؤثر هستند. مدیتشین هم میتواند به کمک افراد بیاید.

تجربیات لذتبخش

چه عاملی غیر از اندورفین میتواند تجربه ی لذت در زمان مرگ را به دنبال داشته باشد؟ با خاموش شدن بدن، مغز هم تحت تأثیر قرار می گیرد. تغییرات مغز بر تجربیات لحظه ی مرگ تأثیر می گذارند. جیل بولت تایلر، عصب شناس آمریکایی در سخنرانی تد درباره ی لذت و تجربه ی نیروانای خود( لحظه ای خوش آیند که رنج و شناخت از خود در آن معنی ندارد) در لحظات نزدیک به مرگ سخن گفت. در این تجربه نیم کره ی چپ مغز او که مرکز منطق و خرد است، به علت سکته خاموش شده بود.

اندورفین میتواند عامل شادی بخش در لحظه ی مرگ باشد

نیم کره ی چپ تایلر بر اثر جراحت اسیب دیده بود اما اسیب به نیم کره ی راست مغز هم می تواند احساس قدرت را در شخص افزایش دهد. شاید از بستگان و نزدیکان خود تجربیات مشابه بازگشت از مرگ را شنیده باشید. سیموس کویل نویسنده ی اصلی این مقاله می گوید:

به یاد می آوردم وقتی پدربزرگم مرد دست و انگشت خود را بالا آورده بود. گویی در حال اشاره به شخصی بود. پدر من، به عنوان کاتولیکی مذهبی باور داشت پدربزرگ در آن لحظه مادربزرگ را دیده است. او در حالی مرد که لبخندی به چهره داشت و همین باعث شد پدر از گفته ی خود مطمئن شود.

فرآیند مرگ برای بودایی ها مقدس است، آنها معتقد هستند لحظه ی مرگ، پتانسیل بالایی برای ذهن به دنبال دارد. آن ها گذار از زندگی به مرگ را مهم ترین رویداد زندگی می دانند؛ نقطه ای که کارما از این زندگی به زندگی بعدی منتقل می شود.

البته تمام نکات فوق به این معنی نیست که صرفا افراد مذهبی، لحظه ی مرگ خوشایندی دارند. در بسیاری از موارد کشیش ها و راهبه ها در حالت اضطراب زیاد مرده اند و شاید دلیل این مسئله نگرانی از سوابق اخلاقی و ترس از قضاوت باشد.

به طور کلی، انواع مرگ با یکدیگر تفاوت دارند و نمی توان پیش بینی کرد چه کسی مرگ خوشایندی دارد. ممکن است اندورفینی در کار نباشد. بسیاری از جوان ها معمولا به سختی میتوانند مرگ خود را بپذیرند؛ زیرا خانواده های جوانی بودند که تاکنون شاهد مرگ نزدیکان خود نبوده اند.

ممکن است افراد حالت نئشگی را در پایان زندگی خود تجربه کنند و اجتناب ناپذیری مرگ را بپذیرند. در این مرحله مراقبت بسیار اهمیت دارد، طبق پژوهشی، وضعیت بیماران مبتلا به سرطانی که مراقبت های کافی را دریافت کرده بودند، مطلوب تر گزارش شد و این مراقبت ها حتی باعث شد آن ها بیشتر زنده بمانند

فرایند مرگ در افراد مختلف متفاوت است و نمی توان آنرا پیش بینی کرد

برای مثال زنی از طریق سیاه رگ تغذیه می شد. او مبتلا به سرطان تخم دان بود و قادر به خوردن غذا نبود. افرادی که به این روش تغذیه میشوند ، در معرض خطر عفونت قرار می گیرند. این زن پس از دومین یا سومین عفونت، تغییر کرد. حس آرامش دریافتی او کاملاً آشکار بود. او برای مدت کوتاهی از بیمارستان به خانه منتقل شد و از زیبایی های غروب خورشید سخن می گفت. این افراد همیشه در ذهن ها باقی می مانند.

به طور کلی هنوز اطلاعات کمی درباره ی لحظه ی مرگ وجود دارد. پس از گذشت ۵۰۰۰ سال از علم پزشکی ، میتوان نحوه مرگ بر اثر غرق شدن یا حمله ی قلبی را توصیف کرد اما نمی توان لحظه ی مرگ بر اثر سرطان (cancer) یا ذات الریه را شرح داد.

پژوهش های کویل متمرکز بر تلاش برای شفاف سازی فرایند مرگ، درک بیولوژی اولیه ی آن و توسعه ی مدل هایی برای پیش بینی آخرین هفته ها و روزهای زندگی است. در حال حاضر او در حال بررسی نقش اندورفین در آخرین ساعت های زندگی و دستیابی به پاسخی برای این پرسش است.

شاید انسان عمیق ترین لحظه ی خود را در برزخ میان زندگی و مرگ تجربه کند؛ اما به این معنی نیست که از خروشیدن علیه مرگ نور دست بردارید. همانطور که دگ همرسکولد، دیپلمات سوئدی می گوید:

به دنبال مرگ نروید. مرگ شما را پیدا خواهد کرد. به دنبال جاده ای بروید که مرگ آنرا تکمیل می کند.