خوردن یک عدد قرص ال دی، کافی است؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: من یک بسته قرص ال دی را بصورت منظم استفاده کردم و طی این مدت چندین بار نزدیکی داشتم حالا که روز آخر و قرص آخرم هست نزدیکی داشتم یعنی امروز نزدیکی داشتم و یک عدد قرص فقط برای امشبم باقی مانده آیا بخاطر نزدیکی که امروز داشتم همین یک قرص کافیست یا باید برای پیشگیری از بارداری بسته جدید راشروع کنم؟ حقیقتا فعلا دسترسی آسان به قرص ندارم دیگه و میخوام اگه کافیه دیگه ادامه ندم امروز آخرین نزدیکی بود و دیگه نخواهیم داشت فعلا ۲۷سالمه ممنون میشم سریع پاسخ بدین.

پاسخ دکتر فریبا الماسی، متخصص زنان، استاد دانشگاه و فلوشیپ جراحی لاپاراسکوپی:

در خانمی که از قرص پیشگیری از بارداری به عنوان روش پیشگیری استفاده می کند و قرص را به موقع و به طور صحیح در طی سیکل مصرف کرده است، فقط مصرف قرص برای پیشگیری کافی است و نیاز به اقدام دیگری ندارد. فقط به شرطی که قرص را به موقع شروع کرده باشد و هیچ دوزی را فراموش نکرده باشد. زمان مناسب جهت شروع قرص در عرض هفت روز پس از تمام شدن بسته قبلی قرص است. یعنی اگر قرص شما جمعه تمام شد باید قبل از جمعه آینده بسته بعدی را شروع کنید و هر شب قرص را بخورید تا حداقل موارد حاملگی ناخواسته را داشته باشید.

مهمترین مطالب در این باره:

قرص ضد بارداری، که به‌ آن داروی خوراکیِ ضد بارداری نیز می‌گویند (oral contraceptives)، دارویی است که می‌توانید آن را برای پیشگیری از بارداری میل کنید. این قرص روشی مؤثر برای جلوگیری از بارداری است.

قرص‌های ضدبارداری گاه مانند شمشیرهای دو لبه عمل می‌کنند و مصرف نادرست آنها می‌تواند با افزایش خطر سرطان سینه، اضافه وزن، سقط جنین بعد از قطع قرص و ... همراه باشد. از طرف دیگر بسته بودن فضای جامعه باعث شده بسیاری از خانم‌ها بدون مراجعه به متخصص زنان به انتخاب خود این داروها را از داروخانه تهیه و مصرف کنند که کاری عقلانی نیست، پس این مطلب را بادقت بخوانید.

قرص های ضد بارداری مانع تخمک گذاری می شوند. بنابراین با عدم تولید تخمک، چیزی برای بارور شدن توسط اسپرم وجود ندارد و بارداری اتفاق نمی افتد.

قرص‌های جدید اثر مردانه‌زایی ندارند
قرص‌های ضدبارداری از ۲ بخش هورمونی کاملا متفاوت تشکیل شده‌اند. ماده موثر آنها اتینیل استرادیول است و قسمت دوم آنها از پروژسترون تشکیل شده است. از آنجایی که بخش اتینیل استرادیول معمولا در همه قرص‌ها ثابت است، قرص‌ها برحسب اینکه حاوی چه مقدار از این ماده باشند به قرص‌هایی با دوز بالا یا پایین تقسیم‌بندی می‌شوند. قسمت پروژسترونی قرص‌ها هم قابل تغییر است و انواع مختلفی دارد. برخی از آنها اثر ضد هورمون مردانه و برخی دیگر اثر مردانه‌زایی دارند.
اکثر قرص‌های ضدبارداری که در گذشته استفاده می‌شد دارای اثر مردانه‌زایی بودند به جز چند قرصی که اخیرا وارد بازار شده‌اند ازجمله یاسمین، یاز، دیان و مارولون. مکانیسم اثر بیشتر قرص‌های ضدبارداری از طریق توقف تخمک گذاری است اما بخش پروژسترونی قرص نیز باعث کاهش ضخامت لایه داخلی آندومتر می‌شود. این حالت باعث می‌شود اگر هم تخمک‌گذاری انجام شد جنین به راحتی داخل رحم ننشیند. علاوه براین، کاهش ضخامت لایه داخلی رحم باعث مرتب شدن عادت ماهانه و کاهش خونریزی ماهانه می‌شود.

آنهایی که نباید قرص بخورند
مصرف قرص‌های ضد بارداری به مدت کوتاه برای مثال ۳ تا ۶ ماه معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کند. بهتر است همیشه از قرص‌هایی با دوز پایین از جمله یاسمین، یاز، مارولون، دیان ۳۵ یا نوع ایرانی آنها مانند سیپروترون کامپاند یا LD استفاده شود. اگر این داروها در فرد جواب داد دیگر نیازی به استفاده از قرص‌های قوی مثل HD وجود ندارد. قبل از تجویز قرص باید سابقه خانوادگی فرد پرسیده شود که نباید دیابت و فشار خون داشته باشد، وزنش خیلی بالا نباشد، بهتر است سیگار نکشد و سابقه بیماری فلبی یا لخته شدن خون هم نداشته باشد زیرا این قرص‌ها می‌توانند باعث افزایش لخته یا ترمبوز در بدن شود به خصوص در افراد مبتلا به فلبیت می‌توانند منجر به سکته مغزی، سکته قلبی یا ترومبوز در پاها شوند.
همچنین فردی که قرص ضدبارداری می‌خورد و برای مثال دست یا پایش می‌شکند و مجبور می‌شود مدتی بی‌حرکت باشد بیشتر در خطر ترومبوز قرار دارد تا فردی که قرص مصرف نمی‌کند. علاوه براین کسانی که می‌خواهند عمل جراحی شوند حتما باید از یک ماه قبل مصرف قرص را قطع کنند چون ممکن است احتمال ترومبوز بعد از جراحی در عروق شان زیاد شود.

قرص‌هایی برای زمان شیردهی
در زمان شیردهی باید از قرص‌های ضدبارداری متفاوتی استفاده کرد. این قرص‌ها مینی پیل نام دارند و فقط حاوی پروژسترون هستند و باید هر روز سر ساعت میل شوند زیرا سطح هورمون‌شان بسیار پایین است تا در شیردهی اختلالی ایجاد نکنند. مکانیسم اثر آنها فقط با نازک کردن لایه داخلی رحم و ممانعت از لانه گزینی است بنابراین خیلی نمی‌توانند جلوی تخمک‌گذاری را بگیرند و فقط در ۶ ماهی که خانم به طور کامل شیر می‌دهد موثر هستند.
یعنی اگر کسی شیرخشک به کودکش بدهد تاثیر آن بسیار کمتر می‌شود و بهتر است از روش دیگری همزمان استفاده کند. سایر قرص‌های ضدبارداری نیز بهتر است هر روز سر ساعت خورده شوند اما یک مقدار جای مانور هم دارند. برای مثال اگر فرد هر شب سر ساعت ۹ قرص می‌خورد و یک شب آن را فراموش کند و فردا صبح یادش بیفتد می‌تواند قرص فراموش شده را میل کند و شب سر ساعت ۹ طبق روال عادی به مصرف قرص ادامه دهد. اما اگر بیشتر از ۲ روز فراموش کند دیگر فایده‌ای ندارد و باید آن ماه همزمان از یک روش جلوگیری دیگر نیز استفاده کند.

بعد از ۳ ماه آزمایش چربی و قند خون بدهید
این داروها گاهی اوقات سردردهای میگرنی را تشدید می‌کنند یا حتی به وجود می‌آورند زیرا پروژسترون باعث احتباس آب در بدن می‌شود. استروژن موجود در قرص نیز گاهی اوقات باعث بزرگ‌تر و دردناک شدن سینه‌ها می‌شود. اگر بیمار می‌خواهد قرص را طولانی مدت مصرف کند حتما باید ۳ ماه بعد از شروع مصرف، سطح چربی‌های بدنش از جمله کلسترول و تری‌گلیسیرید و همچنین قند خونش را اندازه‌گیری کند زیرا این قرص‌ها در تعداد کمی از افراد می‌تواند باعث افزایش چربی‌ها و قند خون شوند که اگر این مشکلات با رژیم غذایی همزمان، اصلاح نشوند باید مصرف قرص قطع شود.

فقط برای موارد اورژانسی!
قرص‌های اورژانسی یا «Morning-After Pills»در گذشته بیشتر از نوع HD بودند، درحال حاضر قرص‌های پروژسترونی به نام لونژیل موجود هستند که فقط پروژسترون دارند. طریقه مصرف‌شان هم به این صورت است که یک عدد بعد از رابطه جنسی و یک عدد ۱۲ ساعت بعد خورده می‌شود. این داروها فقط در ۷۲ ساعت اول بعد از مقاربت قابل استفاده هستند و هرچه زودتر مصرف شوند تاثیرگذاری‌شان هم بیشتر است. مصرف این قرص‌ها باید محدود باشد چون درصد موفقیت‌شان در حد ۸۵ درصد است و اصلا جلوی تخمک گذاری را نمی‌گیرند بلکه سطح هورمون را بالا می‌برند و بعد سطح هورمون دوباره پایین آمده و یک قاعدگی اتفاق می‌افتد، درنتیجه بارداری رخ نمی‌دهد. بهتر است خانم‌هایی که رابطه دارند این قرص را در منزل داشته باشند تا اگر کاندوم پاره شد یا خوردن قرص ضدبارداری فراموش شد بتوانند از آن استفاده کنند.
خطر سقط جنین
برخی افرادی که برای مدت طولانی از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند بعد از قطع قرص دچار عادت ماهانه نشدن یا آمنوره بعد از قطع قرص می‌شوند زیرا یکی از مکانیسم‌های اثر قرص‌ها بالا بردن هورمون شیر یا پرولاکتین است. قاعدگی‌ ها معمولا باید چند ماه بعد از قطع قرص برگردند و اگر برنگردند یعنی تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود و شانس بارداری کم می‌شود. در این صورت فرد باید حتما از لحاظ هورمونی بررسی شود. اما اگر قرص برای مدت کوتاه استفاده شود معمولا این حالت رخ نمی‌دهد. مصرف طولانی‌مدت باعث می‌شود ضخامت آندومتر آنقدر نازک شود که گاهی اگر بارداری هم اتفاق بیفتد منجر به سقط می‌شود.

بالای ۴۰ سال با احتیاط
معمولا بدن همه افراد به قرص‌ها یکسان جواب نمی‌دهد. ممکن است یک نفر بیشتر با یاز سازگاری داشته باشد و فردی دیگر با یاسمین یا دیان و ... بنابراین باید قرص‌ها را امتحان کرد. در هر صورت بهتر است در مرحله اول از داروهای جدید مثل یاز، یاسمین، دیان، مارولون و ... استفاده کرد و بعد اگر مشکلی بود نوع قرص را عوض کرد. لازم به ذکر است که سیگاری‌های بالای ۳۵سال بهتر است اصلا از قرص‌های ضد بارداری استفاده نکنند. همچنین در افراد بالای ۴۰سال باید خیلی با احتیاط تجویز شوند.

بیشتر از ۴ سال مصرف نکنید!
استفاده از این قرص‌ها به مدت طولانی و بدون توقف اصلا توصیه نمی‌شود. همانطور که ذکر شد این قرص‌ها حاوی هورمون اتینیل استرادیول هستند. در واقع گروه اتینیلی که به این استردیول اضافه شده است باعث می‌شود هورمون به مدت طولانی در بدن باقی بماند، یعنی اگر قرصی امروز قطع شود چند ماه طول می‌کشد تا کل دارو از بدن خارج شود و از آنجایی که این هورمون می‌تواند تحریک‌کننده سرطان سینه باشد توصیه می‌شود قرص با فواصل ۳ ماهه استفاده و یک ماه توقف یا ۶ ماهه استفاده و ۲ ماه توقف مصرف شود. درکل استفاده از قرص بیشتر از ۴ سال به خصوص به طور ممتد خیلی توصیه نمی‌شود.