سوال مخاطب نی‌نی‌بان: با سلام من در پایان ماه سوم بارداری هستم. وقتی سونوگرافی کردم دکترم گفت که جفت تا انتهای رحم کشیده شده و من باید استراحت کنم. آیا این وضعیت برای جنین و خودم خطرناک نیست؟

پاسخ دکتر سولماز پیری جراح و متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص طب مادر و جنین از انگلستان:
در ابتدا باید بدانید که جفت ممکن است به قسمت های مختلف رحم بچسبد. به عنوان مثال در خیلی از خانم ها در ۳ ماهه اول جفت پایین می آید. رحم مانند بادکنک است و حاملگی که پیشرفت می کند و جنین که بزرگتر می شود رحم هم مدام بزرگتر می شود. در نتیجه با بزرگ شدن رحم خیلی احتمال دارد که این چسبندگی جفت با دهانه رحم فاصله پیدا کند و مشکل برطرف بشود. در سه ماهه اول این مسئله مشکل خاصی نیست. اگر خونریزی ندارند حتی استراحت چندانی هم لازم نیست و معمولا خود به خود جفت بالا می رود. ولی مجددا در ماههای بالاتر هم باید تحت بررسی قرار بگیرند تا مطمئن بشوند که جفت بالا رفته است؛ زیرا اگر جفت پایین بماند، مادر دیگر نمی تواند زایمان طبیعی داشته باشد و به ناچار باید سزارین می شود. البته نباید در طول بارداری خیلی نگران جای جفت باشند چون جای جفت تغییر پیدا می کند اما اگر خونریزی پیدا کردند بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.

مهمترین مطالب در این‌باره:

قرارگیری جنین به صورت غیرعادی، شکل غیر طبیعی رحم، سن بیشتر از ۳۵ سال و سابقه سقط جنین از فاکتورهای احتمالی پایین بودن جفت هستند. پایین بودن جفت از طریق سونوگرافی واژن، سونوگرافی از طریق شکم و ام آر آی، است. برای درماهن پایین بود جفت لازم است استراحت کنید یعنی از کارهای منزل بکاهید و در رختخواب دراز بکشید.

پایین بودن جفت چیست؟
1- پایین بودن جفت حالتی است که جفت در ماه های آخر بارداری، قسمتی یا کل دهانه رحم را بپوشاند.
۲- این شرایط موجب خونریزی شدید در طول زایمان یا پیش از آن می شود.
3- استراحت بهترین راهی است که توصیه می شود. اگر خونریزی شدید باشد، سزارین اورژانسی ضروری می شود.
جفت در طول بارداری هفته به هفته در رحم رشد می کند. این عضو به جنین اکسیژن و غذای موردنیاز را می رساند. همچنین محصولات اضافی را از خون جنین خارج می کند. جفت بعد از تولد فرزند از بدن خارج می شود.
در طول بارداری هنگامی که رحم رشد می کند و کش می آید، جفت حرکت می کند. قرارگیری جفت در پایین رحم در ماه های اول بارداری طبیعی است. اما پس از گذشت ماه ها، هنگامی که رحم رشد می کند، جفت به قسمت بالای رحم حرکت می کند. در سه ماه آخر بارداری، جفت باید نزدیک بالای شکم باشد. این موقعیت جفت به دهانه رحم اجازه می دهد راهی مناسب برای زایمان باشد.
اگر جفت به قسمت پایین رحم حرکت کرده باشد، قسمتی یا کل دهانه رحم را می پوشاند. هنگامی که دهانه رحم در ماه های آخر بارداری پوشیده شود، پایین بودن جفت اتفاق می افتد. این مسئله با استراحت بهبود می یابد.

علائم پایین بودن جفت جنین
نشانه اصلی خونریزی کم تا زیاد است. اما اگر علائم زیر اتفاق بیفتد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:
- گرفتگی و درد شدید
- خونریزی که شروع می شود، قطع می شود و دوباره بعد از چند روز یا چند هفته شروع می شود.
- خونریزی بعد از نزدیکی جنسی
- خونریزی در نیمه دوم بارداری

فاکتورهای احتمالی پایین بودن جفت
فاکتورهای خطرناکی که می تواند احتمال پایین بودن جفت را افزایش بدهند شامل:
- قرارگیری جنین به صورت غیرعادی: دراز کشیدن افقی در شکم یا قرارگیری باسن جنین در قسمت پایین بدن
- عمل جراحی رحم: مانند سزارین، عمل جراحی برای از بین بردن بافت های رحم، کورتاژ
- باردار بودن چند قلو یا دوقلو
- سابقه سقط جنین
- جفت بزرگ
- شکل غیر طبیعی رحم
- اخیرا زایمان کردن
- علائم پایین بودن جفت
- سن بیشتر از ۳۵ سال
- آسیایی بودن
- سیگار کشیدن

چگونگی تشخیص پایین بودن جفت جنین
اولین علائم پایین بودن جفت در سونوگرافی در هفته ۲۰ دیده می شود. تا زمانی که جفت پایین تر از رحم قرار دارد، جای نگرانی نیست زیرا در ماه های اول بارداری جفت معمولا پایین تر از رحم است.
جفت گاهی خود به خود به مکان خود باز می گردد. تحقیقات نشان می دهد فقط حدود 10% از پایین بودن جفت به طور کامل اتفاق می افتد.
اگر دو نیمه دوم بارداری خونریزی داشته باشید، پزشک مکان جفت را با استفاده از روش های زیر مشخص می کند:
- سونوگرافی از طریق واژن: پزشک با استفاده از ردیابی که درون واژن قرار داده است، کانال واژن و دهانه رحم را مشاهده می کند. این بهترین و دقیق ترین روش برای تعیین موقعیت جفت است.
- سونوگرافی از طریق شکم: ژلی بر روی شکم قرار می دهند و مبدلی را بر روی شکم برای مشاهده اندام داخلی حرکت می دهند. امواج صوتی تصاویری از اندم می گیرد.
- ام آر آی: این اسکن برای تعیین موقعیت جفت استفاده می شود.

انواع پایین بودن جفت جنین
4 نوع پایین بودن جفت وجود دارد که از کم تا زیاد می باشد. هر یک تاثیرات متفاوتی بر روی نوع زایمان دارد. درمان پایین بودن جفت نیز به نوع آن بستگی دارد.
۱- پایین بودن جزئی جفت جنین
جفت به صورت جزئی دهانه رحم را پوشانده است. زایمان طبیعی در این حالت امکان پذیر است.
۲- پایین بودن کم جفت جنین
این نوع در ابتدای بارداری تا نیمه بارداری اتفاق می افتد. جفت در لبه دهانه رحم قرار دارد و احتمال بارداری از طریق واژن وجود دارد.
۳- پایین بودن مرزی جفت جنین
جفت در حال رشد در انتهای رحم است. جفت به دهانه رحم فشار می آورد ولی آن را نپوشانده است. هنگامی که جفت دهانه داخلی دهانه رحم را لمس کند، هر گونه اتفاقی در طول زایمان باعث خونریزی می شود. اما باز هم زایمان طبیعی امکان پذیر است.
۴- پایین بودن قسمت زیاد یا تمام جفت جنین
این نوع خطرناکترین و جدی ترین نوع است. در این حالت، جفت کل دهانه رحم را پوشانده است. سزارین در این حالت توصیه می شود. ممکن است جنین بالغ نشده باشد.
در تمام این مدل ها، در صورتی که خونریزی شدید و غیرقابل کنترل اتفاق بیفتد، سزارین برای ضروری است.

درمان پایین بودن جفت جنین
پزشک براساس فاکتورهای زیر روش درمان را تعیین می کند:
- مقدار خونریزی
- ماه بارداری
- سلامت جنین
- موقعیت جفت و جنین

مقدار خونریزی مهم ترین فاکتور می باشد که شامل
عدم خونریزی تا خونریزی کم
در حالتی که پایین بودن جفت با خونریزی کم یا عدم خونریزی همراه باشد، پزشک استراحت را توصیه می کند؛ استراحت در کل روز و بلند شدن در هنگام نیاز. همچنین باید از نزدیکی جنسی و ورزش دوری کنید.
خونریزی شدید
در این حالت باید در بیمارستان تحت مراقبت باشید. با توجه به مقدار خونریزی، انتقال خون انجام می شود. ممکن است به دارو برای جلوگیری از زایمان زودهنگام نیاز داشته باشید.در این حالت پزشک سزارین زودهنگام را توصیه می کند. در صورت نابالغ بودن جنین، در دستگاه قرار می گیرد.
خونریزی غیرقابل کنترل
در این حالت سزارین اورژانسی توصیه می شود.

عوارض پایین بودن جفت جنین
در طول زایمان، دهانه رحم باز می شود تا جنین از طریق کانال واژن خارج شود. اگر جفت جلوی دهانه رحم باشد، باز شدن دهانه رحم باعث خونریزی داخلی می شود. این مسئله نیاز به سزارین اورژانسی را افزایش می دهد. زایمان طبیعی همچنین خطرات زیادی برای مادر دارد زیرا باعث خونریزی شدید در حین زایمان و بعد از آن می شود.

آیا پایین بودن جفت با استراحت درمان می‌شود؟

در مواقعی که خونریزی و لکه‌ها بسیار بسیار کم و قابل چشم پوشی است، بله.

مهم‌ترین توصیه‌های پزشکان به مادرانی که با جفت پایین دست و پنجه نرم می‌کنند، استراحت زیاد است. استراحت گاهی تنها راه درمان در این شرایط است!

اما زمانی که خونریزی غیرقابل کنترل و لخته‌ای باشد، خیر!

در این شرایط مصرف پروژسترون و حتی زایمان سزارین اورژانسی توصیه می‌گردد.

برای درمان جفت پایین چگونه باید استراحت کرد؟

منظور از استراحت، کم کردن فعالیت‌های روزانه وخوابیدن در رخت خواب است. در این دوره می‌بایست از بالا و پایین رفتن پله‌ها، بلند کردن اجسام سنگین، رانندگی و برقراری رابطه جنسی اجتناب شود؛ در اکثر موارد با رعایت این نکات جفت رفته رفته بالا می‌رود و به جای خود باز می‌گردد و مادر می‌تواند زایمان طبیعی داشته باشد.

پزشک با مشاهده جفت پایین که با خونریزی شدید همراه است، استراحت مطلق در بارداری را توصیه خواهد کرد. در این شرایط مادر اصلاً نباید از جای خود بلند شود؛ حتی به منظور نشستن!

در دوره استراحت مادر باید تا حد امکان به پهلوی چپ بخوابد تا عمل خون‌رسانی به رگ‌های رحم به درستی انجام شده و جنین به خوبی وزن بگیرد. برای استراحت باید از طاق باز خوابیدن پرهیز شود.

سایر درمان‌های جفت پایین

جالب است بدانید که هنوز هیچ راه علمی و پزشکی برای درمان جفت پایین ارائه نشده است؛ اما راه‌هایی برای کنترل خونریزی ناشی از آن وجود دارد که به عواملی از جمله میزان خونریزی، هفته‌ی بارداری، وضعیت سلامتی مادر، وضعیت سلامتی جنین و وضعیت جفت بستگی دارد.

اگر خونریزی کم و جزئی باشد، همان‌طور که گفتیم با استراحت و مراعات سعی می‌شود جفت را به بالا برگرداند.

در مواقع خونریزی شدید ناشی از جفت پایین، گاهی به تزریق خون نیاز است و اگر پس از هفته ۳۶ ام بارداری باشد، زایمان سزارین ترجیح داده می‌شود.

در مواقعی که خونریزی غیرقابل کنترل باشد، پزشک حتی با وجود نارس بودن نوزاد ، سزارین اورژانسی را برای زایمان زودرس انجام خواهد داد.

نگهداری از مادر
در این جا نکاتی جهت آماده سازی مادر عنوان شده است:
اطلاعات کسب کنید. هرچقدر بیشتر اطلاعات داشته باشید بهتر می توانید با شرایط کنار بیایید و اقدامات لازم را انجام دهید. با خانم هایی که پایین بودن جفت را تجربه کرده اند در تماس باشید.خود را برای سزارین آماده کنید. با توجه به نوع پایین بودن جفت، امکان دارد نتوانید زایمان طبیعی داشته باشید. به سلامتی خود و جنین فکر کنید.
از استراحت لذت ببرید. اگر همیشه فعال هستید، استراحت شما را محدود می کند. اما می توانید از فرصت خود استفاده کنید:
- می توانید آلبوم عکس درست کنید.
- نامه بنویسید.
- درباره تغییرات بعد از زایمان مطالعه کنید.
به خود توجه کنید. امور زیر را انجام دهید:
- لباس های راحت بخرید.
- کتاب بخوانید.
- برنامه تلویزیونی مورد علاقه خود را ببینید.
- با دوستان و خانواده خود صحبت کنید و آرام شوید.

سخن آخر
از نکات حائز اهمیت برای مادران در این دوران، حفظ سلامت روان و افزایش آگاهی است. هر چقدر که اطلاعات و آگاهی شما بیشتر باشد، بهتر می‌توانید اقدامات لازمه را انجام دهید و خود را برای سزارین آماده کنید. طبق گفته‌ی پزشکان با توجه به نوع پایین بودن جفت، فقط امکان زایمان طبیعی را نخواهید داشت.