اسفناج و حبوبات، زرده تخم‌مرغ، جگر، ماهی، قلوه، گوشت قرمز، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک، منابع آهن هستند.

پرسش : دختری ۲۱ ساله هستم. چندماهی است بدون تجویز پزشک هرشب قبل از خواب یک عدد قرص آهن مصرف میکنم. آیا مشکل ساز نیست؟

پاسخ : قرص آهن برای هر فردی تجویز نمی‎گردد حتی در خانم ها که با توجه با از دست دادن خون در عادت ماهیانه این حالت فرض میشود که همه خانم ها باید قرص اهن مصرف نمایند که تصور نادرستی میباشد. در رژیم های غذایی اهن مورد نیاز بدن بصورت طبیعی تامین میگردد.
تجویز این قرص براساس بررسی های انجام شده ازمایشگاهی در مورد اهن وذخایر ان در خون میباشد ودر صورتیکه در ازمایشات هموگلوبین خون از ۱۲کمتر باشد براساس مقدار کمبود در هر یک از فاکتورهای اندازه گیری شده قرص اهن واسید فولیک تجویز میگردد.

کمبود آهن ممکن است این علامت ها را داشته باشد: خستگی غیر معمول، تنگی نفس، کاهش عملکرد فیزیکی و مشکلات یادگیری در کودکان و بزرگسالان. در صورت کمبود آهن، باید قرص آهن را طبق دستورالعمل پزشک و برچسب روی دارو مصرف کنید.

میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶ـ۴ ماه اول زندگی کافی است. ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. .
دلایل گوناگونی برای کمبود آهن وجود دارد که از آن جمله می‌توان به علل زیر اشاره کرد
۱ ـ دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی ‌وجود دارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.
2 ـ جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین).
۳ ـ افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.
4 ـ خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها. کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.
بعضی از علایم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از:
رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی).
برای درمان کم‌خونی از چند روش استفاده می‌شود که بهترین و کم‌خطرترین آن‌ها استفاده از مکمل‌های خوراکی است. درمان با نمک‌های ساده آهن مثل سولفات فروی خوراکی کاملا موثر بوده و به شکل قرص، کپسول یا مایع است و باید مصرف آن‌ها تا چندین ماه ادامه یابد.
چنانکه این قرص‌ها با معده خالی مصرف شوند جذب آن‌ها بهتر و بیشتر صورت می‌گیرد، ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی می‌شوند. عوارض گوارشی ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان به حداقل رساند، به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند.
ویتامینC جذب آهن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل معمولا مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تاثیر شکل آهن موجود در آن می‌باشد. آهن موجود در پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان (آهن هم) بیشتر جذب می‌شود، در حالی که جذب آهن پروتئین‌های گیاهی مانند سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) کمتر می‌باشد. باید توجه داشت که ویتامینC جذب آهن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) را بیشتر می‌کند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تاحدصفر تا پنج درصد کاهش دهد.
قهوه، تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، نان گندم، حبوبات (حاوی اسید فیتیک) و فیبرهای غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس‌های نامحلول کاهش می‌دهند. بنابراین فرآورده‌های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف هر یک از این مواد نباید مصرف شود.
منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.
عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آن‌ها:
۱ـ اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین ث که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
2 ـ اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شوند.
۳ ـ محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می‌شود.
توصیه‌ها :
۱ ـ استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می‌باشند.
2 ـ استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین ث هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گریب‌فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش)
۳ ـ گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
4 ـ پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
۵ ـ برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
6 ـ تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که خود از علایم کم خونی فقر آهن می باشند.
۷ ـ مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم‌خونی.
8 ـ استفاده از نانهایی که از خمیر ورآمده تهیه شده‌اند.
۹ ـ استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن هستند.
10 ـ استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
۱۱ ـ شست و شو و ضد عفونی کردن سبزی‌هایی که استفاده می‌کنید.
12 ـ شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج
۱۳ ـ مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
14 ـ مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.

مهمترین مطالب در این باره:
بهترین زمان مصرف قرص آهن
آهن ماده معدنی است که بدن برای تولید گلبول های قرمز به آن نیاز دارد. هنگامی که بدن به اندازه کافی آهن دریافت نکند، نمی تواند تعداد طبیعی گلبول های قرمز مورد نیاز برای حفظ سلامتی را تولید کند. این وضعیت کمبود آهن یا کم خونی ناشی از کمبود آهن است. اگرچه بسیاری از مردم در ایالات متحده به اندازه کافی آهن از رژیم غذایی خود دریافت می کنند، برخی از آنها باید مقادیر بیشتری را برای پاسخگویی به نیازهایشان دریافت کنند. به عنوان مثال، گاهی اوقات با خونریزی در بدن آهن از دست می رود که شما متوجه این خونریزی نمی شوید و فقط خونریزی توسط دکتر تشخیص داده می شود. پزشک شما می تواند تعیین کند که آیا کمبود آهن دارید، چه چیزی باعث کمبود آهن شده است و آیا مکمل آهن لازم است یا خیر. در این مقاله کلیه نکات مصرفی در مورد قرص آهن ذکر شده است:

کمبود آهن ممکن است منجر به خستگی غیر معمول، تنگی نفس، کاهش عملکرد فیزیکی و مشکلات یادگیری در کودکان و بزرگسالان شود و احتمال ابتلا به عفونت را افزایش دهد. برخی از بیماری ها ممکن است نیاز شما به آهن را افزایش دهد. این بیماری ها عبارتند از:
- مشکلات خونریزی
- سوزش
- همودیالیز
- بیماری های روده ای
- مشکلات معده
- برداشتن معده
- استفاده از داروها برای افزایش تعداد گلبول های قرمز خون
علاوه بر این، نوزادان، به ویژه آن هایی که شیر مادر یا شیر خشک کم آهن مصرف می کنند، ممکن است نیاز به آهن اضافی داشته باشند. نیاز به مکمل های آهن باید توسط پزشک مشخص شود.

انواع آهن و منابع غذایی آن
برای سلامتی رژیم غذایی متعادل و متنوع داشته باشید. برنامه رژیم غذایی که پزشک توصیه می کند را رعایت کنید. برای تامین ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز، لیستی از غذاهای مناسب را از پزشک درخواست کنید. اگر فکر می کنید در رژیم غذایی خود ویتامین ها و / یا مواد معدنی کافی دریافت نمی کنید، باید مکمل غذایی مصرف کنید.
آهن در رژیم غذایی به دو شکل- آهن هم (heme) که به خوبی جذب می شود و آهن غیر هم (nonheme) که ضعیف جذب می شود، می باشد. بهترین منبع غذایی قابل جذب آهن (heme) گوشت قرمز بدون چربی است. مرغ، بوقلمون و ماهی نیز منابع آهن هستند، اما آهن کمتری نسبت به گوشت قرمز دارند. غلات، لوبیا و برخی سبزیجات حاوی آهن غیر هم هستند. غذاهای غنی از ویتامین C (به عنوان مثال، مرکبات و سبزیجات تازه) که با مقادیر کمی از مواد غذایی حاوی آهن هم مانند گوشت مصرف شود باعث افزایش جذب آهن غیر هم از غلات، لوبیا و سایر سبزیجات می شوند. برخی از غذاها (مثلا شیر، تخم مرغ، اسفناج، غذاهای حاوی فیبر، قهوه، چای) باعث کاهش جذب آهن غیر هم از غذا می شوند.

منابع غذایی آهن
منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.

درباره قرص های آهن
مکمل های آهن ممکن است به صورت کپسول، قرص، قرص جویدنی و مایع مصرف شوند. رایج ترین اندازه قرص ۳۲۵ میلیگرم (فروس سولفات) است
از پزشک بپرسید چه تعداد قرص باید در روز مصرف کنید و چه زمانی باید آنها را مصرف کنید. مصرف بیش از حد آهن می تواند مشکلات جدی را ایجاد کند.
شمارش خون پس از ۲ ماه آهن درمانی به حالت عادی باز می گردد. باید ۶ تا ۱۲ ماه دیگر مکملهای آهن را مصرف کنید تا آهن در مغز استخوان ذخیره شود.
پس از شروع استفاده از این مکمل غذایی، به متخصص مراجعه کنید تا ببینید استفاده از آهن برای شما مفید است یا خیر. برای این امر انجام برخی از آزمایشات از جمله آزمایش خون لازم است.

بهترین زمان مصرف قرص آهن
بهترین زمان مصرف آهن معده خالی است بنابراین اول صبح و بصورت ناشتا و یا آخر شب زمان مناسبی است. جذب آهن با آب یا آب میوه (بزرگسالان: یک لیوان پر یا ۸ اونس، کودکان: ½ لیوان یا ۴ اونس)، حدود ۱ ساعت قبل یا ۲ ساعت بعد از غذا، با معده خالی بهتر انجام می شود. با این حال، برای کاهش احتمال ناراحتی معده، آهن ممکن است با غذا یا بلافاصله بعد از غذا مصرف شود.

برای استفاده ایمن و موثر مکمل های آهن
اگر این مکمل غذایی تجویز شد، طبق دستورالعملی که پزشت توصیه می کند، آن را مصرف کنید.
اگر خود درمانی می کنید، طبق دستورالعمل نوشته شده بر روی بسته تولید کننده عمل کنید. اگر فکر می کنید بعد از مصرف آهن به مدت یک یا دو ماه نیاز به آهن دارید، با پزشک خود مشورت کنید.
فرم های مایع مکمل آهن باعث ایجاد لکه بر روی دندان می شوند. برای جلوگیری، کاهش یا حذف این لکه ها:
این مایع را در آب، آب میوه یا آب گوجه فرنگی مخلوط کنید. می توانید از نی برای جلوگیری از برخورد مایع به دندان استفاده کنید.
هنگامی که مکمل آهن توسط قطره چکان مصرف می شود، بر روی زبان بر می گردد. بنابراین بهتر است با آب یا آبمیوه مصرف شود.
لکه های آهن روی دندان معمولا با مسواک زدن با جوش شیرین (بی کربنات سدیم) یا پراکسید دارویی (پراکسید هیدروژن ۳ درصد) حذف می شوند.

مقدار مصرف قرص آهن
دوزهای دارو متفاوت است. طبق دستورالعمل پزشک و برچسب روی دارو عمل کنید. اطلاعات زیر شامل دوز متوسط این داروها می باشد. اگر دوز شما متفاوت است، آن را تغییر ندهید مگر اینکه پزشک توصیه کند. مقدار دارو که مصرف می کنید بستگی به قدرت دارو دارد. همچنین، دوز مصرفی روزانه، زمان مجاز بین دوزها و مدت زمان مصرف این دارو بستگی به مشکل شما دارد. اگر یک وعده از این دارو را فراموش کردید، وعده فراموش شده را مصرف نکنید و طبق برنامه وعده بعدی را مصرف کنید.
معمولا مقدار مجاز مصرف آهن در روز به سن و جنسیت فرد بستگی دارد.
نوزادان:
۰ الی ۶ ماهه: ۰.۲۷ میلی گرم
۷ الی ۱۲ ماهه: ۱۱ میلی گرم
کودکان:
یک الی سه ساله: ۷ میلی گرم
چهار الی هشت ساله: ۱۰ میلی گرم
مردان:
۹ الی ۱۳ ساله: ۸ میلی گرم
۱۴ الی ۱۸ ساله: ۱۱ میلی گرم
۱۹ سال و بیشتر:۸ میلی گرم
زنان:
۹ الی ۱۳ ساله:۸ میلی گرم
۱۴ الی ۱۸ ساله: ۱۵ میلی گرم
۱۹ تا ۵۰ ساله: ۱۸ میلی گرم
۵۱ به بالا: ۸ میلی گرم
دوران بارداری:

۲۷ میلی گرم

مقدار مصرف آهن در خانم های بارداری
از هفته 16 بارداری ، روزانه یکعدد قرص آهن بهمراه یک مرکبات مثل کیوی، پرتغال و یا نارنگی و یا نارنج و یا چند قطره آبلیمو مصرف کنید. اگر کم خونی دارید مصرف قرص آهن از همان هفته های اول بارداری شروع میشه، اگر کم خونی مینور و ماژور دارید نیاز به مصرف قرص آهن نیست و شما باید همان اسید فولیک را ادامه دهید.

زمان و مقدار مصرف شربت آهن در کودکان
مصرف قطره آهن (یک سی سی) همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان 2 سالگی در کودکان.

قرص آهن در بزرگسالان
وابسته به نتایج آزمایش خون مقدار آن متفاوت است اما اغلب دوماه و مصرف شبانه یک عدد توصیه میشود.

تداخلات غذایی قرص آهن
وقتی آهن با مواد غذایی خاص ترکیب می شود ممکن است مقدار زیادی از آن را از دست بدهید. در صورت مصرف آهن، حداقل یک ساعت قبل یا 2 ساعت بعد از مصرف آهن باید از مواد غذایی زیر اجتناب کنید:
- پنیر و ماست و شیر
- تخم مرغ
- شیر
- چای یا قهوه
- نان کامل و غلات
مکمل های آهن و آنتی اسیدها یا مکمل های کلسیم را در همان زمان مصرف نکنید. بهتر است این دو دارو را با فاصله 1 تا 2 ساعت مصرف کنید تا از هر دارویی یا مکمل غذایی استفاده کنید.

اگر مکمل های آهن را بدون نسخه مصرف می کنید
- اگر آهن را به صورت تزریقی مصرف می کنید از مکمل آهن به صورت خوراکی مصرف نکنید. انجام این کار ممکن است به مسمومیت با آهن منجر شود.
- به طور مرتب مقدار زیادی از آهن را به مدت بیش از 6 ماه بدون بررسی با متخصص مصرف نکنید. مصرف آهن در افراد مختلف متفاوت است، و کسانی که بیماری خاصی دارند، با مصرف تدریجی بیش از حد آهن دچار مسمومیت می شوند. همچنین آهن جذب نشده می تواند حضور خون در مدفوع را پنهان کند، که ممکن است کشف یک بیماری جدی را به تاخیر بیندازد .
- اگر قرص آهن مصرف کرده اید و مدفوع شما سیاه نیست، با پزشک خود در میان بگذارید. قرص ها ممکن است در معده شما به درستی تجزیه نشده نباشد و ممکن است به اندازه کافی آهن دریافت نکنید.
- آهن را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
اگر فکر می کنید شما یا هر کس دیگری داروی آهن به مقدار زیاد مصرف کرده اید:
- با پزشک، مرکز کنترل سم، و یا نزدیکترین اورژانس تماس بگیرید.
- هر دستورالعملی که به شما داده می شود را رعایت کنید.
- بدون تاخیر به اتاق اورژانس بروید.
- ظرف آهن را همراه خود ببرید.
علائم اولیه از مصرف بیش از حد آهن ممکن است تا 60 دقیقه یا بیشتر ظاهر نشود. در حالی که منتظر نشانه ها هستید، به اورژانس مراجعه کنید.

اثرات جانبی مصرف قرص آهن
در کنار اثرات مورد نیاز، دارو ممکن است برخی از اثرات ناخواسته را ایجاد کند. اگرچه تمام این عوارض جانبی ممکن است رخ ندهد، اما اگر رخ دهد، ممکن است به مراقبت پزشکی نیاز داشته باشند. در صورت بروز هر گونه عوارض جانبی، با پزشک خود در اسرع وقت بررسی کنید:
- درد کمر، کشاله ران، پهلو یا درد عضلانی
- درد قفسه سینه
- لرز
- سرگیجه
- غش کردن
- ضربان سریع قلب
- تب با افزایش عرق
- سوزش
- سردرد
- طعم فلزی
- تهوع یا استفراغ
- بی حسی، درد یا سوزش دست یا پا
- درد یا قرمزی در محل تزریق
- قرمزی پوست
- بثورات پوستی یا کهیر
- تورم دهان یا گلو
- مشکل تنفسی
علائم رایج تر
- درد شکم یا معده
- گرفتگی یا درد
شیوع کمتر یا نادر
- دید دوگانه
- احساس عمومی نامطلوب
- ضعف بدون احساس سرگیجه
- درد قفسه سینه یا گلو، به ویژه هنگام بلع
- مدفوع با علائم خون (رنگ قرمز یا سیاه)
علائم اولیه مصرف بیش از حد آهن
- اسهال (ممکن است حاوی خون باشد)
- تب
- حالت تهوع
- درد معده یا گرفتگی (شدید)
- استفراغ، شدید (ممکن است حاوی خون باشد)
علائم بعد از مصرف بیش از حد آهن
- لب ها، ناخن ها و کف دست کبود
- تشنج
- رنگ پریده صورت
- تنفس کم عمق و سریع
- خستگی یا ضعف غیرعادی
- ضربان قلب ضعیف و سریع
برخی عوارض جانبی ممکن است اتفاق بیفتند که معمولا به مراقبت پزشکی نیاز ندارند. این عوارض جانبی ممکن است در طول درمان برطرف شود زیرا بدن شما با دارو سازگار بوده است. همچنین ممکن است پزشک شما بتواند به شما در مورد راه های پیشگیری یا کاهش برخی از این عوارض جانبی بگوید. اگر هر یک از عوارض جانبی زیر ادامه پیدا کرد یا اگر در مورد آنها سوالی دارید، با پزشک خود مشورت کنید:
رایج تر
- یبوست
- اسهال
- گرفتگی عضلات پا
- حالت تهوع
- استفراغ
شیوع کمتر
- ادرار تیره
- سوزش سر دل
- دندانهای لک شده
سایر عوارض جانبی که در لیست ذکر نشده نیز ممکن است در برخی از بیماران رخ دهد. اگر متوجه اثرات دیگر شدید، با پزشک خود مشورت کنید.