مروری بر زندگی و مبارزات آیت‌الله ابراهیم امینی

گروه تاریخ-رجانیوز: آیت‌الله ابراهیم امینی یکی از جمله شخصیت‌های اثرگذار در تاریخ انقلاب است که متعاقب نهضت امام خمینی فعالیت‌های سیاسی خود را علیه رژیم پهلوی آغاز کرد. وی مبارزات خود را تا براندازی رژیم شاهنشاهی ادامه داد و بعد از پیروزی انقلاب نیز در عرصه‌های مهم سیاسی فعالیت‌های خود را ادامه داد.

تولد و تحصیلات

آیت‌الله ابراهیم‌ حاج‌ امینی‌ معروف‌ به‌ «امینی‌» فرزند حاج‌ حسین‌ در سال‌ 1304 ش‌ در نجف‌آباد دیده‌ به‌ جهان‌ گشود. پنج‌ ساله‌ بود که‌ پدرش‌ درگذشت‌ و مادرش‌ سرپرستی‌ او را برعهده‌ گرفت‌. او تحصیلات‌ ابتدایی‌ را در یکی‌ از مدارس‌ شبانه‌‌ غیردولتی‌ زادگاه‌ خود به‌ پایان‌ رساند.

در کودکی‌، در جلسات‌ سخنرانی‌ حاج‌ شیخ‌ احمد حججی‌ که‌ از دانشمندان‌ نجف‌آباد بود شرکت‌ می‌کرد. علاوه‌ بر آن‌ در کلاس‌ درس‌ مسائل‌ شرعی‌ حاج‌علی‌ منتظری‌ که‌ مردی‌ کشاورز و فردی‌ زاهد و متدین‌ بود حضور می‌یافت و به‌ این‌ خاطر علاقه‌‌ شدیدی‌ به‌ تحصیل‌ علوم‌ دینی‌ و دروس‌ حوزوی‌ پیدا کرد؛ به‌ همین‌ علت‌ در فروردین‌ سال‌ 1321 ش‌ همراه‌ دو نفر از دوستانش‌ به‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌ رفت‌ و در مدرسه‌‌ حاج‌ ملاصادق سکونت‌ نمود و در درس‌ اخلاق امام‌ خمینی‌ که‌ عصرهای‌ پنجشنبه‌ و جمعه‌ در مدرسه‌‌ فیضیه‌ تشکیل‌ می‌شد، حضور پیدا ‌کرد. شب‌های‌ جمعه‌ نیز در درس‌ اخلاق حاج‌ آقا حسین‌ قمی‌ شرکت‌ می‌کرد.

با فرا رسیدن‌ تعطیلات‌ تابستان‌ به‌ نجف‌آباد بازگشت‌ و در مدرسه‌‌ علمیه‌‌ نجف‌آباد به‌ درس‌ و بحث‌ مشغول‌ شد. بر اثر شروع‌ جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ و ورود متفقین‌، ارزاق عمومی‌ کم‌ و گران‌ شده‌بود، لذا نتوانست‌ به‌ قم‌ برود. به‌ توصیه‌‌ اساتید و دوستان‌ برای‌ ادامه‌‌ تحصیل‌ به‌ اصفهان‌ رفت‌ و در مدرسه‌ نوریه‌ ساکن‌ شد. پس‌ از چندی‌ از مدرسه‌‌ نوریه‌ به‌ مدرسه‌ کاسه‌گران‌ نقل‌ مکان‌ کرد و در آنجا حجره‌ای‌ به‌ او دادند، اما ناچار بود برای‌ درس‌، هر روز از آنجا پیاده‌ به‌ مدرسه‌‌ «جده‌ی‌ بزرگ‌» برود. در این‌ فاصله‌ مقداری‌ از قرآن‌ و اشعار الفیه‌‌ ابن‌ مالک‌ را حفظ‌ نمود. بعد از چندی‌ به‌ حجره‌ای‌ در مدرسه‌‌ جده‌ی‌ بزرگ‌ نقل‌ مکان‌ کرد.

اساتید

وی‌ منطق‌ و ادبیات‌ را در محضر آقا شیخ‌ رمضانعلی‌ ملایی‌، آقا شیخ‌ هاشم‌ جنتی‌، حاج‌ میرزا محمود معین‌ نجف‌آبادی‌ و سید محمد جواد غروی‌ و معالم‌ الاصول‌ و اکثر کتب‌ شرح‌ لمعه‌ را از شیخ‌ محمد حسن‌ عالم‌ فراگرفت‌ و قسمت‌ منطق‌ منظومه‌‌ سبزواری‌ را نزد حاج‌آقا صدر عاملی‌کوهپایی‌ خواند. در همین‌ درس‌ بود که‌ با دکتر سید محمد بهشتی‌ آشنا شد. بیع‌ مکاسب‌ را نزد سید عباس‌ دهکردی‌ و حیدر علی‌ برومند و قوانین‌ الاصول‌ را از سید علی‌ اصغر محقق‌ فراگرفت.

وی‌ تدریس‌ برخی‌ از کتاب‌های‌ منطق‌ و ادبیات‌ را از همان‌ زمان‌ در حوزه‌‌ اصفهان‌ آغاز کرد. پس‌ از شش‌ سال‌ اقامت‌ در اصفهان‌، مهر ماه‌ 1326 ش‌ برای‌ ادامه‌‌ تحصیلات‌ به‌ حوزه‌‌ علمیه‌‌ قم‌ بازگشت‌ که‌ در آن‌ زمان‌ ریاست‌ آن‌ برعهده‌‌ آیت‌الله بروجردی‌ بود. بدین‌ ترتیب‌ پس‌ از گذراندن‌ امتحان‌ سطح‌ وارد حوزه‌‌ علمیه‌‌ قم‌ شد.

بقیه‌ رسائل‌ و مکاسب‌ را نزد آقای‌ سلطانی‌ و حاج‌ رضا بهاءالدینی‌ و آقای‌ مجاهدی‌ به‌ اتمام‌ رساند و جلد اول‌ کفایه‌ را نزد آیت‌الله مرعشی‌ نجفی‌ و جلد دوم‌ را نزد آیت‌الله گلپایگانی‌ و منظومه‌‌ حکمت‌ حاجی‌ سبزواری‌ را نزد علامه‌ سید محمد حسین‌ طباطبایی‌ فراگرفت‌.

در سال‌ 1328 ش‌ در جلسه‌‌ بحث‌ خصوصی‌ علامه‌ طباطبایی‌ شرکت‌ نمود که‌ از جمله‌ افراد جلسه‌ می‌توان‌ به‌ مرتضی‌ مطهری‌، سیدمحمد حسینی‌ بهشتی‌، ناصر مکارم‌ شیرازی‌، شیخ‌ جعفر سبحانی‌، شیخ‌ عبدالحمید شربیانی‌، محمد تقی‌ مصباح‌ یزدی‌، شیخ‌ عبدالله جوادی‌ آملی‌ و جمعی‌ دیگر اشاره‌ کرد. نتیجه‌‌ اولیه‌ این‌ جلسات‌ تألیف‌ کتاب‌ «اصول‌ فلسفه‌ و روش‌ رئالیسم‌» بود که‌ با پاورقی‌های‌ شهید مطهری‌ چاپ‌ و منتشر شد.

بعد از تبعید امام‌ خمینی‌ به‌ عراق، بحث‌ خارج‌ حج‌ را نزد آیت‌الله گلپایگانی‌ فراگرفت‌ و سپس‌ به‌ تدریس‌ علوم‌ دینی‌ پرداخت‌. او در ایام‌ محرم‌ و رمضان‌ برای‌ تبلیغ‌ و وعظ‌ به‌ بعضی‌ از روستاها و شهرستان‌ها می‌رفت‌ و در سال‌ 1344 نوشتن‌ کتاب‌ «دادگستر جهان‌» را شروع‌ کرد که‌ اولین‌ تألیف‌ ایشان‌ درباره‌ی‌ امام‌ زمان‌ (عج‌) بود.

مبارزات سیاسی

فعالیت‌های‌ سیاسی‌ اجتماعی‌ آیت‌الله‌ امینی‌ به‌ طور جدی‌ از سال‌ 1341 آغاز شد. در این‌ سال‌ وی‌ در جلساتی‌ سری‌ شرکت‌ کرد که‌ اعضای‌ آن‌ آقایان‌: حاج‌شیخ‌عبدالرحیم‌ ربانی‌ شیرازی‌، علی‌ مشکینی‌، علی‌ قدوسی‌، حسینعلی‌ منتظری‌، محمدتقی‌ مصباح‌یزدی‌، مهدی‌ حائری‌ تهرانی‌، علی‌‌اکبر هاشمی‌ رفسنجانی‌ و احمد آذری‌ قمی‌ بودند. این‌ جلسات‌ اساسنامه‌‌ مفصلی‌ داشت‌ و اهدافی‌ که‌ دنبال‌ می‌کرد به‌ قرار زیر بود:

1ـ اصلاح‌ حوزه‌‌ علمیه‌ی‌ قم

‌ 2ـ تبلیغ‌ اسلام

‌ 3ـ امر به‌ معروف‌ و نهی‌ از منکر

4ـ سعی‌ در اجرای‌ احکام‌ سیاسی‌، اجتماعی‌ و اقتصادی‌ اسلام‌.

جلسه‌ کاملاً سری‌ و منظم‌ بود و مسئولیت‌ بین‌ افراد تقسیم‌ شده‌ بود. بعدها همین‌ جلسه‌ هسته‌ مرکزی‌ «جامعه‌ مدرسین‌» را تشکیل‌ داد. در سال‌ 1342 که‌ مبارزه‌ ضدرژیم‌ پهلوی‌ شروع‌ شد، تشکل‌ مذکور بدون‌ اینکه‌ خودش‌ را به‌ صورت‌ یک‌ جمعیت‌ متشکل‌ معرفی‌ کند، با جدیت‌ تمام‌ در خدمت‌ نهضت‌ امام‌ خمینی‌ بود و از آن‌ حمایت‌ می‌کرد.

آیت‌الله امینی در چاپ‌ و نشر اعلامیه‌ها، تشویق‌ علما و مراجع‌ برای‌ همکاری‌، تشویق‌ مردم‌ به‌ اعتصاب‌، مسافرت‌ به‌ شهرستان‌ها و اعزام‌ طلاب‌ به‌ شهرستان‌ها و تشویق‌ مدرسان‌ به‌ امضای‌ اعلامیه‌ها، جدی‌ و فعال‌ بودند. بعد از بازگشت‌ امام‌ خمینی‌ در 15 خرداد 1342 ش‌ این‌ مجموعه‌ در روشن‌ کردن‌ اذهان‌ مردم‌ و تشویق‌ مراجع‌ و علمای‌ قم‌ و شهرستان‌ها کوشید. با تبعید امام‌ به‌ ترکیه‌ و سپس‌ نجف‌ اشرف‌، مسئولیت‌ ارتباط‌ امام‌ با مردم‌ و هدایت‌ مردم‌ و گرم‌ نگه‌ داشتن‌ میدان‌ مبارزه‌ را بر عهده‌ داشت‌ و در همه‌‌ این‌ مراحل‌ از گزند ساواک‌ در امان‌ نبود، ولی‌ برخلاف‌ سایر دوستانش‌ به‌ زندان‌ یا تبعید گرفتار نشد.

آیت‌الله‌ امینی‌ با تشکیل‌ جلسات‌ مشترک‌ تشویق‌ آنان‌ به‌ اقدامات‌ مناسب‌، در تهیه‌‌ اطلاعیه‌ها نقش‌ فعالی‌ داشت‌ و یکی‌ از یازده‌ نفری‌ بود که‌ بعد از وفات‌ آیت‌الله حکیم‌ اعلامیه‌‌ مرجعیت‌ امام‌ خمینی‌ را امضا نمود.

آیت‌الله امینی درباره تأثیر این اعلامیه می‌گوید: این کار دو فایده‌ مهم دربرداشت: یکی اینکه در مرجعیت عامه‌ ایشان [امام خمینی] تأثیر داشت. دوم اینکه با توجه به مصونیتِ قانونی مرجع تقلید به جلوگیری از حکم اعدام کمک کرد. زمانی‌ که‌ امام‌ خمینی‌ از نجف‌ اشرف‌ به‌ پاریس‌ تشریف‌ برد، وی‌ به‌ پاریس‌ رفت‌ و با امام‌ درباره‌‌ حوادث‌ ایران‌ گفتگو کرد.

آیت‌الله ابراهیم امینی در مورد ملاقات خود با امام خیمنی می‌گوید: پس از سلام و احوال‌پرسی و اظهار ارادت، نگرانی خودم را نسبت به بعد از پیروزی و سقوط رژیم و احتمال سلطه‌ حزب توده عرض کردم و گفتم: «لازم است برای آمادگی انقلابیون جهت اداره‌ کشور دستور بفرمایید هرچه زودتر حزبی تأسیس شود. مبادا به‌وسیله‌ حزب توده غافلگیر شویم». امام عصبانی شد و فرمود: «حزب نمی‏ خواهیم. تحزب اختلاف‏‌انگیز است. همه مردم اسلام را می‏ خواهند». عرض کردم: «این صحیح، ولی بعد از پیروزی چه کسی زمام امور را در دست خواهد گرفت؟ آیا فرد یا افرادی را در نظر گرفته‏ اید؟» جواب دادند: «آن وقت اداره‌کننده پیدا می‏‌شود».

بعد پیروزی انقلاب اسلامی

بعد از پیروزی‌ انقلاب‌، آیت‌الله امینی‌ همراه‌ سایر اعضای‌ جامعه‌ مدرسین‌ در خدمت‌ امام‌ و انقلاب‌ قرار گرفت‌. پانزده‌ روز بعد از پیروزی‌ انقلاب‌، از سوی‌ امام‌ مأموریت‌ یافت‌ تا به‌ استان‌ هرمزگان‌ برود و به‌ امور نهادهای‌ نوپا و اوضاع‌ ارتش‌ و ادارات‌ بندرعباس‌، جزیره‌ کیش‌ و دیگر جزایر استان‌ و وضع‌ علمای‌ اهل‌ سنت‌ و حوزه‌های‌ علمیه‌ رسیدگی‌ کند. از این‌ رو، چند ماه‌ در آنجا توقف‌ کرد و در بین‌ طلاب‌ و علمای‌ اهل‌ سنت‌ مبلغی‌ تقسیم‌ نمود که‌ بعد از آن‌ به‌ دستور امام‌ خمینی‌ به‌ صورت‌ شهریه‌‌ مستمر درآمد. بعد از مراجعت‌ از هرمزگان‌، بار دیگر امام‌ خمینی‌ ایشان‌ را مأمور کرد به‌ استان‌ مازندران‌، به‌ ویژه‌ ترکمن‌صحرا برود و به‌ امور آنجا رسیدگی‌ کند. همچنین‌ برای‌ اجرای‌ فرمان‌ عفو امام‌ به‌ همدان‌، ملایر و نهاوند نیز سفر کرد.

مسئولیت‌ها

آیت‌الله امینی‌ در اولین‌ دوره‌‌ انتخابات‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری‌ از استان‌ چهارمحال‌ بختیاری‌ به‌ نمایندگی‌ برگزیده‌ شد. در آن‌ دوره‌ در کمیسیون‌های‌ آن‌ عضوی‌ فعال‌ بود؛ بعد از دو سال‌ به‌ عنوان‌ نایب‌ رئیس‌ مجلس‌ خبرگان‌ و سپس‌ رئیس‌ دبیرخانه‌ به‌ فعالیت‌ پرداخت‌.

در سال‌ 1368 به‌ حکم‌ امام‌ خمینی‌ به‌ عضویت‌ شورای‌ بازنگری‌ قانون‌ اساسی‌ درآمد و در کمیسیون‌ ولایت‌ فقیه‌ در سمت‌ نایب‌ رئیس‌ کمیسیون‌ به‌ فعالیت‌ پرداخت‌. در دوره‌‌ دوم‌ و سوم‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری‌ هم‌ از سوی‌ مردم‌ چهارمحال‌ بختیاری‌ به‌ مجلس‌ خبرگان‌ راه‌ یافت‌ و به‌ عنوان‌ نایب‌ رئیس‌ و عضو کمیسیون‌ 107 و هیئت‌ تحقیق‌ انتخاب‌ شد. مسئولیت‌های‌ دیگر آیت‌الله امینی‌ عبارت‌اند از: عضو هیئت‌ امنای‌ دانشگاه‌ امام‌ صادق (ع‌)، عضو هیئت‌ امنای‌ مجمع‌ جهانی‌ علوم‌ اسلامی‌ طلاب‌ غیرایرانی‌، عضو هیئت‌ علمی‌ و برنامه‌ریزی‌ مجمع‌ جهانی‌ علوم‌ اسلامی‌، مسئول‌ بخش‌ فرهنگی‌ جامعه‌‌ مدرسین‌ حوزه‌‌ علمیه‌‌ قم‌، مدرس‌ حوزه‌‌ علمیه‌‌ قم‌، عضویت‌ در مجمع‌ تشخیص‌ مصلحت‌ نظام‌. آیت‌الله امینی‌ از سال‌ 1371 به‌ دستور مقام‌ معظم‌ رهبری‌، حضرت‌ آیت‌الله خامنه‌ای‌ به‌ امامت‌ جمعه‌ی‌ شهر قم‌ منصوب‌ شده‌ است‌ و به‌ اتفاق آیت‌الله مشکینی‌ و آیت‌الله جوادی‌ آملی‌ هر سه‌ هفته‌ یک‌ مرتبه‌ به‌ نوبت‌ نماز جمعه‌‌ قم‌ را اقامه‌ می‌کنند.

تألیفات‌

از مرحوم آیت‌الله امینی آثاری چند به یادگار مانده است:

۱. بررسی‌ مسائل‌ کلی‌ امامت‌؛

۲. همه‌ باید بدانند؛

۳. بانوی نمونه اسلام فاطمه زهرا (سلام الله علیها)؛

۴. اسلام‌ و تمدن‌ غرب‌؛

۵. آموزش‌ دین‌ (۴ جلد)؛

۶. آیین‌ همسرداری؛

۷. آیین‌ تربیت‌؛

۸. خودسازی؛

۹. دروس‌، من‌ الثقافه‌ الاسلامیه‌؛

۱۰. انتخاب‌ همسر؛

۱۱. اسلام‌ و تعلیم‌ و تربیت‌؛

۱۲. آشنایی‌ با مسائل‌ کلی اسلام‌؛

۱۳. وحی‌ در ادیان‌ آسمانی‌؛

۱۴. در کنفرانس‌ها؛

۱۵. تعلیمات‌ دینی‌ دوره‌ ابتدایی و راهنمایی تحصیلی.

۱۶. الگوهای فضیلت‌؛

۱۷. خداشناسی؛

۱۸. پیامبرشناسی و پیامبر اسلام‌؛

۱۹. زن‌ در اسلام‌؛

۲۰. آشنایی با مسائل‌ کلی اسلام‌؛

۲۱. نماز نور چشم پیامبر اعظم(ص)؛

۲۲. همه باید بدانند؛

۲۳. مهمترین واجب فراموش شده؛

۲۴. دادگستر جهان؛

۲۵. امامت و امامان علیهم السلام؛

۲۶. تربیت.

۲۷. پرتوی از اسلام

۲۸. گفتارهای اخلاقی و اجتماعی

۲۹. جهاد با نفس

۳۰. انضباط اقتصادی

۳۱. عدالت در اسلام

علاوه‌ بر این‌ آثار، ده‌ها مقاله‌ در سمینارهای‌ داخل‌ و خارج‌ و مجله‌های‌ کشور ارائه‌ نموده‌ که‌ پاره‌ای‌ از آنها به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌.

سرانجام این عالم ربانی پس از چند روز بستری شدن در بیمارستان شهید بهشتی قم، در شامگاه پنجم اردیبهشت ۱۳۹۹ دار فانی را وداع گفت.