تفسیر اولی‌الامر در بیان کریم اهل‌بیت(ع)

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، یکی از رسالت‌ھای مھم امامان معصوم تبلیغ دین، بیان احکام و تفسیر قرآن است. میراث قرآنی باقی مانده و ارزشمند وجود مبارک امام حسن مجتبی(ع) از نمونه‌ھای اعلی و عظیم ذخایر تفسیری معصومان(ع) است. امام حسن(ع) به تناسب مسائلی که پیش می‌آمد، از آیات الهی تفسیرهایش را ارائه می‌کرد. این امر، گاهی در قالب سخنرانی بود و زمانی در شکل پاسخ به سؤالات قرآنی.

ایشان همواره به‌عنوان قافله‌سالار خاندان علوی و اهل‌بیت(ع) در دوره امامتش مورد پرسش‌های مختلف قرآنی بود و در سایه آن حجم زیادی از پاسخ‌های حضرت هم به یادگار مانده است که به بازخوانی برخی می‌پردازیم.

امام حسن(ع) بعد از بیعت مردم، فرمود: «از ما پیروی کنید که اطاعت ما، چون همراه اطاعت خدای سبحان و پیامبرش باشد، واجب است»، خداوند فرمود: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الأَمْرِ مِنْکمْ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را نیز اطاعت کنید، هرگاه در امری اختلاف کردید، آن را به خدا و پیامبر عرضه دارید»، (نساء/۵۹). «وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَىٰ أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ… ؛ و اگر آن را به پیامبر و اولیای امرشان برگردانند، قطعاً در بین آنان کسانی هستند که آن را دریابند و شما را بر حذر می‌دارم از گوش دادن به داد و فریاد شیطان که دشمن آشکار شماست»، (نساء/۸۳).

مقصود از شاهد و مشهود

ابوالحسن علی‌بن‌احمد واقدی می‌نویسد: مردی گفت: نزد جوانی رسیدم که صورتش چون طلای سرخ می‌درخشید و از رسول خدا(ص) سخن می‌گفت، از تفسیر «شاهد و مشهود» پرسیدم، فرمود: اما شاهد، محمد است و مشهود، روز قیامت. آیا نشنیدی که می‌فرماید: «یا ایّها النّبیّ انّا ارسلناک شاهداً» و «ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ» پرسیدم: این جوان کیست؟ گفتند: حسن بن علی بن ابی طالب علیه السلام.

در جای دیگری نیز از امام حسن(ع) درباره آیه «إِنَّا کُلَّ شَیْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ»، (قمر، ۴۹)، سؤال شد. فرمود: خدوند می‌قرماید: «انّا کلّ شی ء خلقناه لأهل النّار بقدر اعمالهم»، ما هر چیزی را برای دوزخیان به اندازه اعمالشان آفریده‌ایم.

اولی الالباب چه کسانی هستند؟

امام کاظم‌(ع) فرمود: حسن بن علی (ع) فرمود: هر وقت نیازی داشتید، آن را از اهلش بخواهید. سؤال شد: ای فرزند رسول خدا! اهل نیاز چه کسی است؟ فرمود: آن کسانی که خدا در قرآن از آنان یاد می‌کند: «إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ »؛ «تنها ژرف‌نگرها پند پذیرند» ژرف‌نگرها، همان خردمندانند.

تطبیق و شأن نزول آیات

امام حسن (ع) در نامه‌ای به عبدالله بن جندب نوشت: … مَثَل ما در کتاب خدا، همچون مشکات است. مشکات، قندیل است و در ما، چراغ است و چراغ، محمّد و خاندان او هستند و چراغ در شیشه است. «الزّجاجه کانّها کوکب درّیّ یوقد من شجره مبارکه» علی بن ابی طالب (ع)، «لا شرقیه ولاغربیه» معروفه لایهودیه و لانصرانیه « یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَىٰ نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشَاءُ»، آن شیشه، گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی- علی بن ابی طالب – که نه شرقی و نه غربی است- نه یهودی و نه نصرانی است- افروخته می‌شود. نزدیک است که روغن آن – هرچند بدان آتش نرسیده باشد – روشنی بخشد. نوری بر روی نوری دیگر است. خدا هر که را بخواهد به نور خود هدایت می کند.»

سپس ما نجیبان و پیشگامان پیامبران و جانشینان خدا در زمین و همان خالص شده‌های برای خدا در کتاب خداییم و ما نزدیک‌ترین مردم به پیامبر خداییم و ما آن کسانی هستیم که خدا دین خود را برای ما تشریع کرد و در کتاب خود فرمود: «شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ مَا وَصَّىٰ بِهِ نُوحًا وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَىٰ وَعِیسَىٰ أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ» «از دین آنچه را که به نوح درباره آن سفارش کرده برای شما تشریع کرد و آنچه را به تو وحی کردیم و آنچه را درباره آن به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش کردیم که دین را به پا دارید و در آن جدایی نکنید.» و بر امّت محمّد باشید. آری «کَبُرَ عَلَى الْمُشْرِکِینَ»، «بر مشرکان گران می‌آید.»

تطبیق ابرار به اهل‌بیت(ع)

حسن بن علی (ع) فرمود: هرجا در کتاب خدای سبحان «انّ الابرار»آمده است، سوگند به خدا، از آنها جز علی بن ابی طالب و فاطمه و من و حسین را اراده نکرده است. زیرا ما به سبب پدران و مادران خود «ابرار» هستیم و دل‌های ما با عبادات و نیکی‌ها بالا رفته و از دنیا و دوستی آن بیزار شده است و ما در همه فرائض الهی از او اطاعت می‌کنیم و به وحدانیت او ایمان داریم و پیامبرش را تصدیق می‌کنیم.

تطبیق مروان به شجره ملعونه

مروان بن حکم در مجلس معاویه سخنان ناشایستی علیه امام حسن‌(ع) به زبان آورد. امام فرمود: مروان! سپاس خدایی را که با این تهدید تو، جز بر طغیان تو نیفزاید، همان طور که خدا فرمود: «و نُخَوّفهم فما یزید هم الاّ طغیاناً کبیراً»؛ «و ما آنان را بیم می‌دهیم اما جز طغیان بیشتر آنان نمی‌افزاید.» مروان! آیا تو و فرزندانت همان درخت لعنت شده در قرآن نیستید؟ سه بار از رسول خدا(ص) شنیدم که تو را لعنت کرد.

بیان شأن نزول

امام حسن (ع) به عمرو بن عاص فرمود: ای عمر! من تو را نمی‌شناسم، جز از عمل نامشروعی که پنج نفر درباره‌اش اختلاف داشتند… به سخن آمدی، و گفتی: من دشمن محمّدم؟! و خدا در کتاب خود نازل فرمود: « إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ »؛ «حقاً که دشمن تو خود بی نسل است.»

منظور از سجود

قطب راوندی در فقه القرآن، درباره «أَدْبارَ السُّجُودِ»؛ «و به دنبال سجود، او را تسبیح بگوی.» می‌گوید: امام حسن(ع) فرمود: منظور، دو رکعت مستحبّی پس از نماز مغرب است.

اصحاب اُخدود

از ابن ابی حاتم نقل است که حسن بن علی (ع) درباره اصحاب اُخدود « أَصْحابُ الْأُخْدُودِ » فرمود: آنان اهل حبشه‌اند.

منابع:
آیه ۴۰ سوره ق، مستدرک الوسایل، آیه ۴ سوره بروج ،کنزالعمّال، ج ۲ ، آیه ۵۹ سوره نساء ، امالی شیخ طوسی، آیه ۴۵ سوره احزاب، کشف الغمّه، ج ۱، ص ۵۴۳
آیه ۴۹ سوره قمر، التوحید، ص ۳۸۲، آیه ۹ سوره زمر، اصول کافی ، دلائل الامامه
بحارالانوار، آیه ۳۵ سوره نور، آیه ۱۳ سوره شوری ، تفسیر فرات کوفی، آیه ۱۲ سوره انفطار، المناقب، تاریخ یعقوبی ، آیه ۶۰ سوره اسراء، مقتل الحسین(ع)، آیه ۳ سوره کوثر