سوال مخاطب نی‌نی‌بان: آیا در سونوگرافی غربالگری جنسیت نوزاد مشخص می شود؟

پاسخ دکتر آزیتا صفارزاده کرمانی، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران:
در هفته چهاردهم بارداری می توانید برای تعیین جنسیت جنین سونوگرافی انجام دهید. ولی معمولا برای دقت بیشتر هفته شانزدهم بارداری بهتر است. در هفته های ۱۶ تا ۱۹ جنسیت، دست و پا، تعداد انگشتان، صورت، وضع لب ها، گوش، چشم، دیافراگم، ستون فقرات، کلیه ها، مثانه و معده پر از مایع و چهار حفره ای بودن قلب جنین بررسی می شود.

البته تعیین جنسیت جنین بستگی به موقعیت قرارگیری جنین در رحم دارد. اگر وضع قرارگیری مناسب باشد، می توان به راحتی جنسیت را مشخص کرد.

اگر می خواهید بیشتر درباره این موضوع آگاهی داشته باشید، به اینجا و اینجا برود

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
همیشه همین طور بوده، اینکه جنینی که در رحم مادر زندگی می کند پسر است یا دختر نه فقط کنجکاوی پدر و مادر بلکه اطرافیان شان را هم در طول بارداری بر می انگیزد و همه مدام از والدین جوان می پرسند که بالاخره این بچه پسر است یا دختر.
از علائم بارداری که بگذریم، دقیق ترین روش برای تعیین جنسیت جنین انجام سونوگرافی است. البته تعداد معدودی از افراد هم هستند که دوست ندارند تا زمان به دنیا آمدن نوزاد، جنسیت او را بدانند. گفتیم که تعدادشان معدود است.

برای تعیین جنسیت کی سونوگرافی بدهیم؟
اگرچه روش های جدید از جمله نوعی کیت های خاص وارد بازار شده که والدین بتوانند در اولین سونوگرافی بارداری یعنی حدود ۱۰ هفتگی به جنسیت جنین پی ببرند.
اثربخشی این روش ها در مطالعات بلندمدت به اثبات نرسیده و هنوز هم متخصصان سونوگرافی حوالی 18 تا 20 هفتگی را برای تعیین جنسیت جنین به والدین توصیه می کنند.

آیا در جواب سونوگرافی اشتباه هم پیش می آید؟
بله. عوامل متعددی می تواند روی جواب سونوگرافی تعیین جنسیت جنین شما اثر بگذارد و جنسیت فرزند شما را اشتباه اعلام کند. از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. زمان بندی نادرست
بهترین زمان انجام سونوگرافی تعیین جنسیت ۱۸ تا ۲۰ هفتگی است. قبل از این زمان ممکن است رشد به اندازه کافی نباشد و بعد از بیست هفتگی نیز ممکن است بچه بزرگ شده و به دلیل کوچک شدن فضای رحم و فشرده بودن بدن جنین، چیز زیادی در سونوگرافی مشخص نباشد.

2. تجهیزات
کیفیت دستگاه های مختلف سونوگرافی با یکدیگر متفاوت بوده و قدیمی بودن دستگاه می تواند روی تصویر و در نتیجه گزارش سونوگرافی اثر منفی داشته باشد.

3. وضعیت قرار گیری جنین
همه جنین ها در رحم مادرشان در یک وضعیت خاص قرار نگرفته اند به عنوان مثال قرار گرفتن جنین در وضعیت بریچ تعیین جنسیت را با مشکلات فراوانی روبرو می کند یا ممکن است اصلا تعیین جنسیت امکان پذیر نشود.

تعیین جنسیت جنین در هفته 16 بارداری
4. وزن مادر
هر چه اضافه وزن شما در طی دوران بارداری بیشتر باشد تعیین جنسیت جنین به دلیل پایین آمدن کیفیت تصویر سونوگرافی نیز مشکل تر خواهد بود.

5. تجربه
تجربه کسی که سونوگرافی را انجام می دهد عامل مهمی در پیشگیری از خطا در تعیین جنسیت است.
البته تعیین جنسیت آنقدرها هم ساده نیست و حتی با تجربه ها هم ممکن است اشتباه کنند ولی قطعا اشتباهات شان کمتر از سونولوژیست های تازه کار است.

سونوگرافی در بارداری
برای یک بارداری طبیعی بدون خطر، انجام ۳ سونوگرافی کافی و قابل‌قبول است. گاهی سونوگرافی‌های بیشتری به دلایل مختلف از قبیل سابقه ناهنجاری‌هایی در خانواده، سابقه سقط، ازدواج فامیلی، سن بالای ۳۵ سال مادر، عدم رشد مناسب جنین و سابقه گشاد بودن دهانه رحم نیاز است و پزشک با توجه به موقعیت بیمار آن را درخواست می‌کند.
البته سونوگرافی‌های مکرر هیچ عارضه‌ای برای مادر باردار یا جنین ندارد.شاید برایتان جالب باشد بدانید پزشکان در سونوگرافی هر دور از بارداری در جستجوی چه هستند.
گفت‌وگوی ما را با دکتر شهرام کاه‌کوهی، رادیولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این باره بخوانید:

هدف مهمی که در سونوگرافی هر دوره از بارداری در جستجوی آن هستید چیست؟
هدف ما از سونوگرافی در هر ۳ دوره، دستیابی به اطلاعاتی درباره چگونگی رشد و نمو و سلامت جنین و تشخیص و انتخاب تدابیر درمانی مناسب است.
اگر بارداری را به ۳ دوره ۳ ماهه تقسیم کنیم در سونوگرافی ۳ ماه اول چند مشخصه مهم باید مشاهده شوند
- قلب جنین مشاهده قلب جنین بسیار مهم است. ضربان قلب، زنده بودن جنین را نشان می‌دهد.
- تعداد جنین تعداد جنین داخل رحم باید گزارش شود.
- اعضای جنین تقریبا تا هفته ۱۰ بارداری همه اندام‌های جنین مثل دست، پا، چشم و مغز تشکیل شده‌اند ولی در سونوی اوایل بارداری، فقط رشد جنین و جوانه زدن و تپش قلب را مشاهده می‌کنیم.
در ۳ ماهه اول با مشاهده سونوگرافی می‌توانیم از کامل بودن مغز، طبیعی بودن سر، ستون فقرات و جدار قدامی شکم مطمئن ‌شویم.
- سن بارداری دانستن LMP (اولین روز آخرین قاعدگی ) برای یک خانم باردار اهمیت زیادی دارد حتی اگر مادری دوره‌های منظم پریود داشته باشد و روز اول آخرین قاعدگی‌اش را بداند، حتما باید در ۳ ماهه اول یک سونوگرافی داشته باشد تا مطمئن شویم نطفه در چه تاریخی بسته شده است.
اگر چه سونوگرافی وسیله دقیقی است اما سن بارداری را در ۳ ماهه اول، یک هفته؛ در ۳ ماهه دوم، ۲ هفته و در ۳ ماهه سوم، ۳ هفته کم یا زیاد نشان می‌دهد پس هر چه سن بارداری بالاتر می‌رود، دقت سونوگرافی برای تعیین دقیق سن بارداری کمتر می‌شود.

پس جنسیت جنین را چه موقع تشخیص می‌دهید؟
در ۳ ماهه دوم دستگاه تناسلی جنین نر و ماده در ابتدای تشکیل تقریبا شبیه هم هستند ولی برای اطمینان از پسر و دختر بودن بهترین زمان تشخیص برای جنین پسر، هفته ۱۵ بارداری و برای جنین دختر، هفته ۱۷ تا ۲۰ بارداری است.
در ۳ ماهه دوم چگونگی رشد جنین را هم می‌سنجیم. استاندارد سن بارداری با توجه به زمان اولین روز آخرین قاعدگی (LMP) تعیین می‌شود و تا هفته ۴۲ بارداری ادامه می‌یابد. بهترین زمان زایمان، از تاریخ ۳۸ هفتگی تا ۴۲ هفتگی است.
در ۳ ماهه دوم، سونوگرافی برای مشاهده چگونگی رشد جنین اهمیت دارد.
در سونوگرافی، پزشک ۲ طرف شقیقه، محیط دور شکم، طول استخوان ران و محیط دور سر را اندازه می‌گیرد و براساس فاکتورهایی که دارد، یک عدد ضمنی به دست می‌آورد و با تطبیق LMP می‌تواند بگوید رشد جنین مناسب است یا نه.به عنوان مثال اگر سن بارداری ۳۳ هفته باشد ولی در سونوگرافی ۲۸ هفته را نشان دهد، با ۵ هفته عقب‌افتادگی رشد جنین روبرو هستیم.

چطور در اوایل بارداری ناهنجاری‌هایی مثل نشانگان داون را در سونوگرافی تشخیص می‌دهید؟
با اندازه‌گیری ضخامت پوست پس‌سر یا پشت گردن می‌توان ناهنجاری‌های کروموزومی مثل نشانگان داون و تریزومی را تشخیص داد.
به‌طور معمول در این مدت زمان ضخامت پوست از ۰.۶ میلی‌متر شروع و تا ۲.۴ میلی‌متر ادامه می‌یابد ولی بیشتر از ۲ میلی‌متر غیرطبیعی است.
هر چه سن بارداری بالاتر می‌رود، قدرت تشخیص کمتر می‌شود، بنابراین بهتر است این اندازه‌گیری تا هفته ۱۵-۱۴ انجام شود. از آنجا که اعضای جنین تا هفته ۱۷-۱۶ بارداری تشکیل می‌شود.
در ۳ ماهه دوم به‌راحتی می‌توانیم انگشتان دست، لب‌ها، کلیه‌ها، مثانه و معده پر از مایع و ستون‌فقرات را ببینیم. صورت نیز قابل‌مشاهده و توجه به استخوان‌ بینی، برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی بسیار موثر است.

تعیین جنسیت جنین در هفته 16 بارداری
آیا وزن جنین را هم می‌توان در سونوگرافی فهمید؟
بله، در ۳ ماه سوم بارداری می‌توانیم وزن‌گیری جنین را بسنجیم. از نظر علمی تا هفته ۲۰ بارداری وزن جنین اهمیت چندانی ندارد ولی بعد از هفته ۲۰ و در طول ۳ ماهه سوم، وزن آن به سرعت افزایش می‌یابد و بیشترین وزن‌گیری جنین مربوط به این دوره است، مثلا اگر در هفته ۲۸، جنین ۱۴۰۰ گرمی است و بارداری هم بدون مشکل پیش می‌رود، انتظار تولد نوزاد ۲۸۰۰ گرمی تا ۳۰۰۰ گرمی را داریم.
معیار اندازه‌گیری وزن جنین در ایران براساس جدول‌های آمریکایی و اروپایی است. ما از روی این جدول‌ها ملاک را تا صدک ۱۰ درصد می‌پذیریم ولی زیر ۱۰ درصد را قبول نمی‌کنیم و اگر وزن جنین زیر این صدک قرار گرفت، حتما باید به دنبال علت باشیم.

گاهی درخواست سونوگرافی در سه ماهه سوم بیشتر می‌شود؛ چرا؟
چگونگی قرارگیری جنین در ۳ ماهه سوم برای تصمیم‌گیری نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) اهمیت ویژه‌ای دارد. قرارگیری جنین می‌تواند به صورت سفالیک (سر داخل لگن)، بریچ (پاها داخل لگن)، صورت یا عرضی باشد.
چرخش جنین تا هفته ۲۰ و حداکثر تا هفته ۲۸ باید رخ دهد.
در هفته ۲۸ بارداری، جنین بزرگ‌ است و چرخیدن به حول یک محور کاملا دشوار می‌شود ولی باز هم احتمال جابه‌جایی وجود دارد و هر تغییری به دلیل اینکه نوع زایمان را تعیین می‌کند مهم است.
گاهی این سونوگرافی‌ها به دلیل اندازه‌گیری مقدار مایع آمنیوتیک انجام می‌شود.
گاهی هم برای تست بیوفیزیکال این سونوها درخواست می‌شوند ۵ فاکتور مهم در تست بیوفیزیکال بررسی می‌شود؛ حرکات تنفسی جنین، حرکات جنین، تست بدون استرس (NST)، تون جنین و حجم مایع آمنیوتیک.
این تست که در مدت ۳۰ دقیقه انجام می‌شود، برای همه زنان باردار لازم نیست. نتایج آن معمولا از هفته ۳۰ بارداری به بعد قابل‌اعتماد است و زودتر از این زمان نباید درخواست شود.
سونوگرافی اول در اولین سونوگرافی، که از سطح شکم انجام می شود، قلب جنین رویت می شود. با سونوگرافی حول و حوش هفته پنج و نیم و حداکثر تا هفته هفت بارداری می توان قلب جنین را دید.
در این هفته به وضوح صدای قلب جنین شنیده می شود. آنچه برای پزشک بیش از هر چیز دیگری مهم است اندازه گیری قد جنین از نوک سر تا پایین باسن است تا بتواند سن دقیق بارداری را اعلام کند.
از نکات مهم دیگر این سونوگرافی، تشخیص بارداری در داخل رحم و عدم وجود بارداری خارج رحمی می باشد.
همچنین این سونوگرافی مشخص کننده ی جنین یک قلو، دوقلو و یا بیشتر است.
با سونوگرافی ترانس واژینال نیز می توان در هفته چهار و نیم بعد از اولین روز آخرین قاعدگی قلب جنین را پیدا کرد از فاصله نزدیک تری به قلب و رشد جنین نگاه کرد.