تراز منفی تجارت کشور در سال گذشته/وضعیت کلی تجارت ایران با شرکای اصلی در سال 1398

در بخش مقاصد صادراتی ایران برای سال ۱۳۹۸ به ترتیب کشور‌های چین (۲۳.۰۱ درصد)، عراق (۲۱.۷۳ درصد)، ترکیه (۱۲.۲ درصد)، امارات متحده عربی (۱۰.۸۸ درصد)، افغانستان (۵.۷۱ درصد) و سایر (۲۶.۴۷ درصد) بوده ­اند. با مقایسه وضعیت سال ۱۳۹۸ با سال ۱۳۹۷ ملاحظه می­ شود که کشور کره جنوبی با سهم (۵.۸ درصدی) و ارزش ۲۵۶۸ میلیون دلار از کل صادرات ایران در سال ۱۳۹۷ که پنجمین شریک تجاری ایران بود در سال ۱۳۹۸ از بین پنج شریک تجاری خارجی شد. با خروج کره جنوبی از میان مهم‌ترین مقاصد صادراتی کشور، ترکیه جایگزین آن شده است. به گونه ­ای که این کشور با سهم صادراتی ۱۲.۲ درصدی سومین مقصد صادراتی کالا‌های ایران با ارزش ۵۰۴۶ میلیون دلار است.

صادرات ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ با کاهش ۶.۶ درصدی مواجه شده است به گونه ­ای که از ۴۴.۳ میلیارد دلار به ۴۱.۴ میلیارد دلار کاهش یافته است که بیشترین کاهش در میان شرکای تجاری مربوط به امارات با کاهش ۲۴.۴۲ درصدی و سپس افغانستان با کاهش ۱۹.۳۴ درصدی بوده است. در این بین صادرات به چین و عراق در میان پنج شریک اصلی صادرات کشور به ترتیب با ۳.۲۸ درصد و ۰.۳۴ درصد رشد مواجه بوده است. نکته قابل تأمل در ارتباط با وضعیت مقاصد صادراتی کشور، تمرکز گرایی مقاصد صادراتی کشور است به گونه­‌ای که در سال ۱۳۹۷ سهم صادرات به پنج مقصد صادراتی کشور ۶۶.۸۸ درصد بوده که این سهم در سال ۱۳۹۸ به ۷۳.۵۳ درصد رسیده است که این موضع به دلیل اعمال شرایط سخت تحریمی و برخلاف سیاست­های تجاری کلی کشور است.

وضعیت مهم‌ترین شرکای تجاری کشور از لحاظ واردات برخلاف تجارت از لحاظ نوع شرکا بدون تغییر مانده است. به گونه­ای که در سال ۱۳۹۸ به مانند سال ۱۳۹۷ به ترتیب چین (۲۵.۶۳ درصد)، امارات متحده عربی (۲۰.۳۸ درصد)، ترکیه (۱۱.۴۲ درصد)، هند (۸.۴۱ درصد) و آلمان (۴.۸۱ درصد) مهم­ترین شرکای وارداتی ایران بوده­اند.

در مجموع واردات ایران در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ با رشد ۶.۰۶ درصدی مواجه بوده است. در بین پنج مقصد وارداتی کشور بیشترین رشد به ترتیب مربوط به کشور‌های ترکیه (۹۰.۹ درصد)، هند (۴۱.۶ درصد)، امارات متحده عربی (۳۵.۷۲ درصد)، چین (۸.۷ درصد) بوده است در این بین واردات از آلمان با رشد منفی ۱۴.۹ درصدی مواجه بوده است. با وجود این که به جزء آلمان واردات از سایر کشور‌ها رشد داشته است، اما واردات کشور از سایر کشور‌ها با کاهش ۲۳ درصدی مواجه بوده است. در واقع بر اساس آنچه بیان شد، سهم پنج مقصد وارداتی کشور از ۵۵.۷۵ درصد در سال ۱۳۹۷ به ۷۰.۶۵ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است که نشان دهنده تمرکزگرایی مقاصد وارداتی کشور در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ بوده است.

جدول 1: وضعیت پنج شریک تجاری (صادرات و واردات) کالاهای غیر نفتی ایران در سال های 1397 و 1398 (میلیون دلار- درصد)

کشور در سال ۱۳۹۸ با تراز تجاری منفی (۲۳۶۵ میلیون دلار) مواجه بوده است. در حالی که در سال ۱۳۹۷ با تراز تجاری مثبت (۳۰۶۵ میلیون دلار) مواجه بوده­ایم؛ که این موضوع نیز به دلیل رشد منفی ۶.۶ درصدی صادرات و رشد ۶.۰۶ درصدی واردات در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ بوده است.

در سال ۱۳۹۸ پنج شریک وارداتی کشور نسبت به سال ۱۳۹۷ بدون تغییر بوده است. با این حال وضعیت واردات با تغییراتی مواجه بوده است به گونه­ای که جزء آلمان با رشد منفی ۱۴.۹ درصدی سایر پنج مقصد وارداتی کشور به ترتیب ترکیه (۹۰.۹ درصد)، هند (۴۱.۶ درصد)، امارات متحده عربی (۳۵.۷۲ درصد)، چین (۸.۷ درصد) با رشد واردات مواجه بوده است.

در سال ۱۳۹۸ پنج شریک صادراتی کشور نسبت به سال ۱۳۹۷ تغییر نموده است. به این صورت که کره جنوبی به با سهم ۵.۸ درصدی و ارزش ۲۵، ۶۸ میلیون دلاری عنوان پنجمین مقصد صادراتی کشور از لیست پنج کشور اول حذف و ترکیه با سهم ۱۲.۲ درصدی و ارزش ۵۰۴۶ میلیون دلار به عنوان دومین مقصد صادراتی کشور جایگزین آن شده است. کمترین رشد صادراتی پنج شریک تجاری کشور به ترتیب مربوطه به امارات متحده عربی (۲۴.۴۲ درصد)، افغانستان (۱۹.۳۴ درصد) بوده است. این در حالی که صادرات به کشور‌های چین (۳.۲۸ درصد) و عراق (۰.۳۴ درصد) افزایش یافته است.

در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ هم در بخش صادرات هم در بخش واردات تمرکز گرایی کشور افزایش یافته است. به گونه ­ای که در سال ۱۳۹۷ سهم صادرات به پنج مقصد صادراتی کشور ۶۶.۸۸ درصد بوده که این سهم در سال ۱۳۹۸ به ۷۳.۵۳ درصد رسیده است. در بخش واردات سهم پنج مقصد وارداتی کشور از ۵۵.۷۵ درصد در سال ۱۳۹۷ به ۷۰.۶۵ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است که نشان دهنده تمرکزگرایی مقاصد وارداتی کشور در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ بوده است.

باید به این نکته توجه نمود که در سال ۱۳۹۷ کشور ترکیه جزء مقاصد صادراتی کشور نبوده است بنابراین صادرات به ترکیه کمتر از کره جنوبی بوده است. با این حال اگر صادرات به ترکیه را همردیف با صادرات کره جنوبی در سال ۱۳۹۷ در نظر بگیریم صادرات به ترکیه با رشد ۹۶.۵ درصدی در سال ۱۳۹۸ مواجه بوده است. در ارتباط با کره جنوبی نیز باید به این نکته توجه نمود که در سال ۱۳۹۸ جزء پنج مقصد صادراتی کشور نیست، بنابراین حجم صادارت به کره جنوبی باید کمتر از میزان صادرات به افغانستان به سال ۱۳۹۸ باشد. با این فرض که صادرات به کره جنوبی در سال ۱۳۹۸ همردیف با صادرات به افغانستان در نظر بگیریم حداقل کاهش صادرات به کره جنوبی در سال ۱۳۹۸ برابر با منفی ۸.۰۶ درصد بوده است.