کشورهای فقیر سراسر جهان بیشترین تمرکز خود را روی مبارزه با کرونا گذاشته‌اند و از شیوع و مرگ و میر ناشی از ویروس‌ها و بیماری‌های دیگر غافل شده‌اند. بسیاری از این بیماری‌ها با واکسن متوقف می‌شوند. بهار امسال، پس از هشدار سازمان جهانی بهداشت و یونیسف درباره‌ی گسترش دنیاگیری کرونا و تجمع کودکان برای واکسن، بسیاری از کشورها برنامه‌های واکسن خود را معلق کردند. حتی کشورهایی هم که قصد ادامه‌ی برنامه‌ی واکسن را داشتند، به دلیل توقف پروازهای حاوی محموله‌ی واکسن و تخصیص پرسنل درمان به مبارزه با کرونا، فعالیت‌های خود را متوقف کردند.

گونه‌ای جهش‌یافته از ویروس فلج‌ اطفال در بیش از ۳۰ کشور گزارش شده است. همچنین بیماری سرخک در کشورهایی مثل بنگلادش، برزیل، کامبوج، جمهوری آفریقای مرکزی، عراق، قزاقستان، نپال، نیجریه و ازبکستان در حال گسترش است.

از میان ۲۹ کشوری که کمپین‌های سرخک را به دلیل ویروس کرونا متوقف کرده‌اند، ۱۸ کشور شاهد شیوع بیماری‌ها هستند. ۱۳ کشور دیگر هم برنامه‌های واکسن خود را به تعلیق درآورده‌اند. به نقل از انجمن سرخک و سرخچه، ۱۷۸ میلیون نفر در معرض خطر از دست دادن واکسن سرخک در سال ۲۰۲۰ قرار دارند.

به گفته‌ی چیبوزو اوکانتا، مدیر سازمان پزشکان بدون مرز در آفریقای مرکزی و غربی، نتیجه‌ی نبود واکسن در بازه‌ای چندماهه، گسترش همه‌گیری‌هایی است که بیشتر از کووید ۱۹، کودکان را می‌کشند. باتوجه‌به مدت زمان طولانی دنیاگیری کرونا، سازمان جهانی بهداشت و دیگر گروه‌های بین‌المللی سلامت عمومی از کشورها خواسته‌اند با رعایت نکات لازم، فرایند واکسیناسیون را از سر بگیرند.

درحال‌حاضر، آینده‌ی ۲۰ سال تلاش برای واکسیناسیون به خطر افتاده است. واکسیناسیون مانع مرگ و میر بیش از ۳۵ میلیون نفر در ۹۸ کشور دنیا شده است و طبق پژوهش کنسرسیوم مدلسازی تأثیر واکسن در سال ۲۰۱۹، مرگ و میر کودکان تا ۴۴ درصد کاهش یافته است. به گفته‌ی دکتر تدروس آدهانوم گبریسوس، مدیر کل سازمان جهانی بهداشت:

ایمن‌سازی یکی از قدرتمندترین و بنیادی‌ترین ابزار پیشگیری از بیماری‌ها در کل تاریخچه‌ی بهداشت عمومی است. اختلال در برنامه‌های ایمن‌سازی دنیاگیری کووید ۱۹، ده‌ها سال تلاش علیه بیماری‌های قابل پیشگیری مثل سرخک را مختل کرده است.

اما موانع قابل توجهی هم بر سر احیای برنامه‌های واکسیناسیون وجود دارد. حمل‌و‌نقل تجهیزات واکسن کار دشواری است. خدمه‌ی بهداشت و درمان به‌صورت تمام وقت در حال کار روی کووید ۱۹ هستند. از طرفی والدین هم برای واکسیناسیون فرزندان خود دچار تردید شده‌اند.

بسیاری از کشورها، باید با تمام قوا با دنیاگیری کرونا مبارزه کنند، به همین دلیل ظرفیت آن‌ها برای مبارزه با بیماری‌های دیگر کاهش یافته است. به گفته‌ی رابین رندی، رئیس ایمن‌سازی یونیسف و تأمین‌‌کننده‌ی واکسن برای ۱۰۰ کشور که ۴۵ درصد از کودکان زیر پنج سال را هم پوشش می‌دهد:

درحالی‌که برخی کشورها برای بازیابی از شرایط کووید ۱۹ تلاش می‌کنند، با معضل دیگری به‌نام سرخک روبه‌رو می‌شوند. چنین معضلی، پیامدهای انسانی و اقتصادی جدی را به‌دنبال خواهد داشت.

خدمه‌ی درمانی در حال تزریق واکسن سرخک در مانیل، ماه گذشته

وقفه در فرایند واکسیناسیون، شرایط جدید و سختی را برای مقابله با ویروس کرونا به‌دنبال داشته است. اتحادیه‌ی واکسن Gavi، یکی از شرکای مؤسسه‌ی بیل و ملیندا گیتس در ماه جاری از دریافت وثیقه‌ی ۸.۸ میلیارد دلاری برای واکسیناسیون کودکان در کشورهای کم درآمد یا فقیر خبر داد و مکانیسمی را برای تحویل واکسن‌های کووید ۱۹ (در صورت ساخت)، طراحی کرده است. به گفته‌ی دکتر کاترین اوبرین، رئیس ایمن‌سازی، واکسن و بیولوژیک WHO:

خدماتی که در طول دنیاگیری کرونا مختل می‌شوند همان خدمات ضروری برای تحویل واکسن‌های کووید ۱۹ در آینده هستند.

مبارزه با سرخک در کنگو

سه کارمند بهداشت و درمان با صندوق‌های پر از یخ حاوی واکسن و تیم پشتیبانی شامل مأموران خبررسان و یادداشت‌بردار وارد قایقی موتوری شدند تا از رودخانه‌ی عرضی شوپو در جمهوری دموکراتیک کنگو عبور کنند.

با وجود شیوع سرخک در کل ۲۶ استان کنگو، از چند هفته‌ی قبل برنامه‌های واکسیناسیون به دلیل دنیاگیری کرونا متوقف شدند. پرسنل‌ درمانی باید بین پشیگیری از انتقال ویروس جدید کرونا و توقف قاتلی شناخته‌شده و قدیمی، تعادل برقرار می‌کردند؛ اما بزرگ‌ترین چالش پرسنل درمانی پس از رسیدن به روستاهای کنار رودخانه، فرایند واکسیناسیون کودکان و درعین‌حال رعایت امنیت و جلوگیری از دنیاگیری کرونا نبود. بلکه چالش اصلی، تلاش برای قانع کردن اهالی روستا برای واکسیناسیون فرزندشان بود.

بسیاری از والدین تصور می‌کردند تیم درمانی درباره‌ی واکسن دروغ می‌گویند و این واکسن، نسخه‌ی آزمایشی واکسن کرونا است. در ماه آوریل، اهالی فرانسوی زبان آفریقا از مصاحبه‌‌ای تلویزیونی فرانسوی خشمگین شدند. در این مصاحبه، دو پژوهشگر از تست واکسن کرونا در آفریقا صحبت کرده بودند. این جمله جرقه‌ای برای یادآوری سوء‌استفاده‌ از مردم آفریقا در طول تاریخ بود. به گفته‌ی ویروس‌شناس مسئول مقابله با کرونا در کنگو، این کشور در تابستان امسال برای مشارکت در آزمایش‌های واکسن اعلام آمادگی کرده بود. بعدها، اعلام کردند واکسن کرونا هم هم‌زمان با سایر نقاط دنیا در کنگو تست خواهد شد؛ اما شایعات مرگبار ادامه داشتند.

تیم درمانی در حد توان خود، والدین را قانع کردند. گرچه مسئولان واکسن در شوپو موفق به واکسیناسیون ۱۶ هزار کودک شدند، ۲۰۰۰ کودک دیگر از طرح واکسن فرار کردند. به همین دلیل، کنگو به‌عنوان دومین کشور بزرگ آفریقایی، برنامه‌ی ایمن‌سازی ملی خود را آغاز کرد. همه‌گیری سرخک در این کشور از سال ۲۰۱۸ آغاز شد و رو به افزایش است. از ماه ژانویه، بیش از ۶۰ هزار مورد ابتلا به سرخک و ۸۰۰ مورد مرگ و میر گزارش شده است. حالا حتی ابولا هم همراه‌با سل و وبا در این کشور توسعه یافته‌اند.

در کنگو، والدین به دلیل تئوری‌های توطئه‌ اجازه‌ی واکسیناسیون فرزندانشان را نمی‌دهند

واکسن‌ تمام بیماری‌های فوق اختراع شده‌اند اما دسترسی به آن‌ها همیشه امکان‌پذیر نیست. در اواخر سال ۲۰۱۸، کنگو برنامه‌ی ایمن‌سازی را در ۹ استان آغاز کرد. این پروژه از نظر هماهنگی و نوآوری برجسته بود و در سال ۲۰۱۹، درصد کودکان ایمن در کینشاسا، پایتخت جمهوری کنگو از ۴۲ درصد به ۶۲ درصد رسید.

بهار امسال، هم‌زمان با آماده‌سازی برنامه‌ی واکسیناسیون ملی، ویروس کرونا هم در آفریقا شدت گرفت. در کمپین‌های واکسیناسیون معمولا صدها کودک کنار یکدیگر می‌نشینند به همین دلیل گزینه‌های خطرناکی برای شیوع کرونا به شمار می‌رفتند. حتی ایمن‌سازی روتین که معمولا در کلینیک‌ها انجام می‌شد در بسیاری از نقاط امکان‌پذیر نبود.

مقام‌های بهداشتی کنگو، تصمیم گرفتند واکسیناسیون را در برخی نواحی ادامه دهند. در این مناطق شیوع سرخک بالا رفته است اما هیچ مورد مبتلا به کرونایی ثبت نشده است. از طرفی دنیاگیری کرونا پروازهای بین‌المللی حامل تجهیزات پزشکی را به تعلیق درآورده است و موجود واکسن فلج اطفال، سرخک و سل در چند استان رو به اتمام است.

حتی وقتی تجهیزات واکسیناسیون به کینشاسا رسیدند، امکان انتقال بلافاصله‌ی آن‌ها به سایر نقاط کشور وجود نداشت زیرا پروازهای داخلی هم به تعلیق درآمده بودند و حمل‌و‌نقل زمینی هم به خاطر بسته شدن جاده‌ها پایدار نبود. در اینجا بود که سازمان ملل با هواپیماهای خود وارد عمل شد.

از طرفی خدمه‌ی درمانی به دلیل نبود امکاناتی مثل ماسک، دستکش یا ژل ضدعفونی نگران بودند؛ بسیاری از آن‌ها دست از کار کشیدند و بقیه هم برای آموزش مبارزه با کووید ۱۹ منتقل شدند. درنتیجه ممکن بود سرنوشت شومی در انتظار فلج اطفال باشد؛ زیرا تقریبا ۸۵ هزار کودک اهل کنگو، واکسنی دریافت نکردند. از طرفی مقام‌های بهداشتی بیشتر نگران شیوع سرخک هستند.

مسری‌تر از کووید ۱۹

ویروس سرخک به‌راحتی ازطریق هوا منتقل می‌شود. ذره‌ها یا قطره‌های کوچک آن در هوا معلق می‌مانند و به نقل از کارشناسان مراکز پیشگیری و کنترل بیماری، ویروس سرخک بسیار مسری‌تر از ویروس کرونا است. به گفته‌ی دکتر یوون مالدانادو، مختصص بیماری‌های عفونی کودکان در دانشگاه استنفورد:

اگر شخصی وارد اتاقی شود که دو ساعت قبل شخص مبتلا به سرخک در آن حضور داشته است، در صورتی که قبلا واکسن بیماری را دریافت نکرده باشد، به احتمال ۱۰۰ درصد مبتلا خواهد شد.

در کشورهای فقیر، نرخ مرگ و میر بر اثر سرخک در کودکان زیر پنج سال بین ۳ تا ۶ درصد است؛ شرایطی مثل سوءتغذیه یا کمپ پناهندگی شلوغ می‌توانند نرخ مرگ و میر را افزایش دهند. همچنین کودکان ممکن است تسلیم شرایطی مثل التهاب ریه، آماس و اسهال شدید شوند. طبق آخرین داده‌های تحلیلی سال ۲۰۱۸، نزدیک به ده میلیون مورد ابتلا به سرخک و ۱۴۲۳۰۰ مرگ و میر بر اثر این بیماری گزارش شده‌اند. البته در آن سال برنامه‌های ایمن‌سازی ثبات بیشتری داشتند.

مقاله‌های مرتبط:

اسرار پنهان آزمایش واکسن‌ها روی انسان سازمان بهداشت جهانی: ویروس کرونا احتمالا هرگز ناپدید نخواهد شد

قبل از رسیدن دنیاگیری کرونا به اتیوپی، ۹۱ درصد از کودکان آدیس آبابا، پایتخت این کشور اولین واکسن سرخک را دریافت کرده بودند درحالی‌که آمار واکسیناسیون در مناطق روستایی به ۲۹ درصد می‌رسید. (برای پیشگیری از شیوع بیماری‌های واگیرداری مثل سرخک، پوشش بهینه‌ی ۹۵ درصد یا بالاتر با دو عدد دوز واکسن لازم است). کشور اتیوپی پس از گسترش دنیاگیری کرونا، کمپین سرخک ماه آوریل را تعلیق کرد. از این تاریخ موارد جدیدی از ابتلا به سرخک گزارش شدند. به گفته‌ی دکتر اوبرین از سازمان جهانی بهداشت:

پاتوژن‌ بیماری‌ به‌ویژه بیماری سرخک، مرزی نمی‌شناسد. سرخک همه‌جا هست.

آمار واکسیناسیون در کشورهای ثروتمند‌تر هم در طول دنیاگیری کرونا کاهش یافته است. در برخی ایالت‌های آمریکا، کاهش ۷۰ درصدی برنامه‌های واکسیناسیون سرخک و دیگر بیماری‌ها گزارش شده است. باتوجه‌به از سرگیری مسافرت‌ها، خطر ابتلا هم افزایش می‌یابد. به گفته‌ی دکتر استفن لی کوچی، مشاور ارشد بخش ایمن‌سازی جهانی CDC:

به خاطر این مسئله، نمی‌توانم شب‌ها بخوابم. بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن، در حال توسعه هستند.

شروعی دوباره

پس از انتشار گزارش WHO درباره‌ی ۸۰ میلیون نوزادی که ممکن است واکسن‌ها را از دست بدهند، برخی کشورها از جمله اتیوپی، جمهوری آفریقای مرکزی و نپال برای احیای برنامه‌های واکسیناسیون خود تلاش کردند. اوگاندا در حال تهیه‌ی موتورسیکلت برای خدمه‌ی درمانی خود است. در برزیل هم برخی داروخانه‌ها خدمات ایمن‌سازی سیار را ارائه می‌دهند. در ایالت بیهار هند مردی پنجاه‌ساله از خدمه‌ی درمانی، در سه روز راندن دوچرخه را یاد گرفت تا بتواند واکسن را به خویشاوندان خود برساند. یونیسف هم پروازهایی را در جهت ارسال واکسن به هفت کشور آفریقای برنامه‌ریزی کرده است.

به گفته‌ی دکتر کوچی از مرکز CDC که ارائه‌دهنده‌ی خدمات بهداشتی برای بیش از چهل کشور دنیا است، احیای کمپین‌های واکسیناسیون در طول دنیاگیری کرونا هنوز قطعی نیست. او با تأکید بر مهاجران گفت:

احیای واکسیناسیون با محدودیت‌هایی همراه است. ما درباره‌ی کشورهای کم درآمدی حرف می‌زنیم که فاصله‌گذاری اجتماعی در آن‌ها نه واقعیت دارد نه ممکن است.

دکتر کوچی امیدوار است، کمپین‌های واکسیناسیون فلج اطفال به سرعت احیا شوند زیرا دنیاگیری کرونا می‌تواند ده‌ها سال تلاش پزشکان برای ریشه‌کن ساختن بیماری‌های دیگر را نابود کند. دکتر کوچی همچنین نگران کشورهایی مثل پاکستان و افغانستان است. در افغانستان ۶۱ نمونه از موارد ابتلا به فلج اطفال شدید نوع یک گزارش شده است. در کشورهای چاد، غنا و پاکستان هم نمونه‌هایی از فلج اطفال نوع ۲ گزارش شده است که واکسن دهانی جهش یافته‌اند.

تابانی مافوسا، یکی از مدیران Gavi (سازمانی که برای خرید واکسن با ۷۳ کشور همکاری می‌کند) می‌گوید حداقل نیمی از کشورها به دلیل آثار اقتصادی دنیاگیری کرونا، توان پرداخت هزینه‌های واکسن را ندارند. به گفته‌ی مافوسا، در صورتی که دنیاگیری کرونا در طول دست کم سه ماه ناپدید شود، جامعه‌ی بین‌المللی در طول یک سال و نیم آینده موفق به مدیریت ایمن‌سازی‌ها خواهد شد؛ اما سناریوهای فعلی قابل پیش‌بینی نیستند.

اسرار پنهان آزمایش واکسن‌ها روی انسان

خطر ابتلای شدید به کووید 19 در کمین یک نفر از هر پنج نفر در جهان

سازمان غذا و دارو تأیید اضطراری داروهای مالاریا برای درمان کووید 19 را ابطال کرد

اولین بازی ویدیویی مجوز FDA را برای تجویز به کودکان مبتلا به ADHD دریافت کرد

دگزامتازون: اولین دارویی که جان مبتلایان به کووید ۱۹ را نجات می‌دهد