بیست مشخصهٔ‌ یک وزیر خوب

مجلس نمایندگان به کدام وزیر باید رأی اعتماد دهد؟
از دید من در قیاس با سایر کشورهای جهان، یک وزیر خوب باید دارای شرایط خاص‌تری در افغانستان باشد. دلیلش واضح است؛ در خیلی از کشورها، حکومتداری «قائم به سیستم» است، یعنی سیستم کار می‌کند و تفاوتی نمی‌کند چه شخصی در رأس آن قرار گیرد.

وزارت‌ها معمولاً بست‌های سیاسی هستند و غالباً بین احزاب و جریان‌های شریک در قدرت تقسیم می‌شود. اما در کشوری چون افغانستان، که متاسفانه هنوز سیستم قوی در آن وجود ندارد و حکومتداری قائم بر «شخص» است، یک نفر در رأس، به‌تنهایی می‌تواند تمامی پالیسی‌ها را طراحی، حذف و کل آن نهاد را زیر و‌ رو کند.
لذا اگر نمایندگان ملت، مسؤولانه و با نگرانی نسبت به افغانستان و نسل‌های آینده، به نامزد وزیران رأی دهند، می‌توان تا اندازه زیادی به آیندهٔ کشور امیدوار شد.

از دید من این‌ موارد، مهم‌ترین نکاتی است که یک نماینده وطن دوست و با ایمان، برای ارایهٔ رأی مثبت یا منفی به یک وزیر، باید مدنظر قرار دهد:
۱- نامزد وزیر مورد نظر، بیشتر از نیمی از عمر خود را در افغانستان و در کنار مردم خود سپری کرده باشد. البته صرفاً بودن فیزیکی در افغانستان و زندگی در موتر و دفتر زره، به معنای با مردم‌بودن نیست؛

۲- ترجیحاً سخنرانی خود را در حضور وکلا، از روی ورق نخواند. (اگر هم می‌خواند، بعد از سخنرانی از وی در مورد محتوا و پالیسی‌های مطرح‌شده در سخنرانی پرسیده شود تا فهمیده شود در بدل پول یا مقام، کسی دیگر برای فریب نمایندگان برایش سخنرانی ننوشته باشد.)

۳- حداقل برای پنج سال دوره وزارت خود، و برای بیست سال آیندهٔ آن سکتور، برنامه منظم، تخصصی و قابل تطبیق ارایه کند و با برنامه‌های مدون و کاربردی، افغانستان امروز را به آینده وصل کند؛

۴- در رشته مرتبط به وزارت مورد نظر و یا بسیار نزدیک به آن، تحصیل کرده باشد و یا حداقل پنج سال تجربه کار در آن سکتور را داشته باشد؛

۵- تحصیل وی از راه دور و به صورت آنلاین نبوده باشد، چون تحصیل آنلاین لزوماً دانش انسان را بالا نمی‌برد؛

۶- میزان پایبندی به منافع ملی، قابل سنجش نیست، هر کس برای آیندهٔ کشور طرح و برنامه داشت، آدم ملی است. هر کس در استفاده از کلمات ثقیل مثل منافع ملی و وطن‌دوستی و غیره در صحبت‌های خود اغراق کرد، بدانید یک جای کارش می‌لنگد و ریگ در کفش دارد.

۷- کسی که فقط چون به فلان قوم تعلق دارد، خواهان وزارت است و تخصص و مهارت دیگری ندارد، شایسته وزارت نیست.

۸- هر نامزد وزیری که قبلا هم وزیر بوده یا مقام بالایی داشته، باید به صورت تیتروار، حداقل پنج میراث و دستاورد ملموس، بزرگ و تأثیرگذار بر انکشاف افغانستان را در طول مأموریت قبلی خود برشمارد. مدیران فاقد میراث در گذشته، نباید دوباره مورد اعتماد قرار گیرند.

۹- آن‌هایی که سال‌های گذشته مثل مهره‌های شطرنج از این پست به آن پست تبدیل شده‌اند، باید جای خود را به چهره‌های جدید و ایده‌های جدید بسپارند، اصل در انکشاف، بر چرخش نخبگان است.

۱۰- تا حد امکان دارای تابعیت کشور دیگری نباشد، مگر اینکه تخصص و توانایی وی به قدری بالا باشد که دوتابعیته بودن وی را تحت‌الشعاع قرار دهد.

۱۱- سابقه علنی و مستند مبنی بر فساد اخلاقی، فساد اداری-مالی و حسن نظر نسبت به مخالفان مسلح دولت، نداشته باشد.

۱۲- تنوع قومی مهم است، این کشور از همگان است، اما تنوع قومی نباید منجر به قربانی شدن مهارت و تخصص شود. لذا بهترین‌های اقوام باید بر مسند وزارت بنشینند نه معامله‌گر ترین‌ها؛

۱۳- زنان باید دارای سهم برابر در کسب چوکی‌های بالا باشند. بهترین‌ها و متخصص‌ترین‌ بانوان باید در مقام‌های بالا قرار گیرند. حضور زنان ضعیف در ساختار قدرت، اعتماد جامعه به کارگزاری و توانمندی مدیریتی زنان را آسیب می‌زند؛

۱۴- جوان‌گرایی خوب است. حدود ۶۵ فیصد کشور ما جوانان هستند. اما جوان بدون تجربه و سابقه درخشان کاری، مفیدیت چندانی برای انکشاف کشور ندارد؛

۱۵- افغانستان جدید، یک کشور منزوی نیست، لذا نامزد وزیر باید به برخی کشورهای جهان سفر کرده و هنر تعامل با جهان را نیز یاد داشته باشد.

۱۶- نامزد وزیر باید حداقل به یکی از زبانهای ملی تسلط کامل داشته باشد (گفتار، نوشتار، افهام و تفهیم) و توانایی درک و فهم زبان ملی دیگر را نیز داشته باشد.

۱۷- نامزد وزیری که خانواده‌اش در خارج زندگی می‌کند، دلش برای فرزندان من و شما نمی‌سوزد و چون به این کشور اعتماد ندارد، به احتمال زیاد برنامه‌های کلان و مسوولانه برای انکشاف کشور نیز نخواهد داشت.

۱۸- نامزد وزیری که برای گرفتن رأی اعتماد به وکلا پول پیشنهاد کند، می‌خواهد بنیان کارش را بر فساد و خیانت بنا نهد. یک خائن فاسد، شایسته وزارت نیست و اگر وزیر هم شود به نماینده‌گان ملت پاسخگو نیست، چون رای آنها را خریده‌است.

۱۹. از کاندید وزرایی که در زمان سرپرستی تمام تیم عملیاتی وزارت را تغییر داده اند، برای فساد توسط این حلقهٔ خودی و جدید برنامه دارند. اینان نباید مورد اعتماد نمایندگان ملت قرار بگیرند.

۲۰. کاندید وزرایی که سن زیاد دارند، به احتمال زیاد نمی‌توانند خود را با علم دنیا و تحولات سریع جهانی سازگار کنند. لذا سزاوار نیستند تا سکان مدیریت یک نهاد مهم را به‌دست گیرند.

پیشنهاد می‌کنم تا حداقل یک نمایندهٔ موافق به ارایهٔ رأی اعتماد و یک نمایندهٔ مخالف به ارایهٔ رای اعتماد به نامزد وزیر مورد نظر، که از قبل تعیین شده‌اند، بعد از نطق وی سخنرانی کنند و به اساس معیارهای فوق‌الذکر، در مورد آن کاندید وزیر ابراز نظر نمایند تا دیگر وکلا در روشنی این نظراتِ موافق یا مخالف، امکان انتخاب عاقلانه و مسوولانهٔ آن وزیر را بیابند.

انتخاب یک وزیر یا مقام بالا، یک امر ملی، مهم و مسوولانه است و همه ما نباید نسبت به آن بی تفاوت باشیم. بی تفاوتی نسبت به این امر، بی تفاوتی نسبت به آیندهٔ افغانستان و فرزندان همهٔ ما است.

با امید به یک افغانستان شکوفا، با عظمت و انکشاف‌یافته.
دکتور فرامرز تمنا
پژوهشگر روابط بین‌الملل و مطالعات توسعه
استاد دانشگاه افغانستان