اوج گیری روابط ایران و ترکیه در دوران ریاست جمهوری روحانی

به رغم روابط مناسب طی سالیان متمادی میان ایران و ترکیه اما این مناسبات در برهه هایی نیز چندان گرم نبود.

دو کشور در طول بیش از ۴۰۰ سال گذشته با یکدیگر هیچ درگیری نداشته اند به طوری که مرزهای دو کشور که بعد از قرارداد قصر شیرین همچنان ثابت بوده و تغییر نیافته از سوی سیاستمداران به عنوان مرزهای دوستی شناخته می شود. لازم به یادآوری نیست که قدمت مرزهای دو کشور از بسیاری کشورهای نوپای جهان بیشتر است.

بدون تردید نقش ملاقات های مسولان کشورها به خصوص رهبران آنها در توسعه روابط را نمی توان کتمان کرد.

در قرن بیستم و بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی روابط ایران و ترکیه وارد دوران جدیدی شد و پایه های روابط دو کشور در آن سال ها گذاشته شد.
در دوران جنگ سرد نیز هر دو کشور که در جبهه غرب بودند با تاسیس پیمان سنتو به همراه پاکستان در یک بلوک جای گرفتند. پیمان سنتو تا انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از هم پاشید و بعد از آن سه کشور در سازمان همکاری های اقتصادی موسوم به اکو گردهم آمدند.
روابط حُسن همجواری بین ایران و ترکیه در سال ۱۳۴۲ موجب لغو روادید بین دو کشور شد و بعد از انقلاب اسلامی ایران نیز ادامه یافت و این مساله موجب شد که در سال های اخیر ترکیه به یکی از عمده ترین مقاصد برای گردشگران اتباع ایرانی تبدیل شود.
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با حاکمیت سکولارها در ترکیه همراه بود و تنها اندک زمانی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کودتای نظامی ۱۹۸۰ به رهبری ژنرال کنعان اِورَن در ترکیه رخ داد.

بعد از انقلاب اسلامی ایران و با نخست وزیری تورگوت اوزال در ترکیه و شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اهمیت ترکیه برای تهران دوچندان شد و این افزایش اهمیت در سالهای بعد نیز همچنان حفظ و ارتقاء یافت.

ترکیه به عنوان کشوری که در صف غرب و ناتو جای دارد از روابط نزدیکی با ایران برخوردار است و این روابط نزدیک علاوه بر جبر جغرافیایی دلایل مختلفی نیز دارد. دو کشور در ابعاد اقتصادی، امنیتی، اجتماعی نیاز به یکدیگر دارند. ترکیه در سالهای گذشته بخش عمده ای از نیاز نفت و گاز خود را از ایران تامین می کرد و ایران نیز بطور متقابل در تامین نیازهای مختلف خود به ترکیه احتیاج داشت. ترکیه در دوران تحریم ها یکی از مهمترین مبادی تامین نیازهای ایران بوده است.

دو کشور به دلیل قرار گرفتن در مسیر ترانزیت قاچاق مواد مخدر و انسان از مسیر غرب آسیا به اروپا دارای نگرانی های مشترک در این زمینه هستند.

علاوه بر این دو کشور در زمینه معضل تروریسم در فراسوی مرزهای خود و تردد آنها در خاک خود نگرانی هایی دارند که این نگرانی ها نیز مشترک می باشد و این مساله شاید مهمترین بعد روابط امنیتی بین دو کشور است.

روابط دو کشور در سطوح مختلف به خصوص در به دو دهه اخیر با قوت ادامه داشته و دیدارهای رهبران عالی دو کشور نیز موید این قرابت و نزدیکی و تلاش برای توسعه و تعمیق هر چه بیشتر روابط طرفین می باشد.

روسای جمهور دو کشور در مقاطع مختلف سفرهایی به کشور مقابل انجام داده اند. آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور فقید ایران در دوران ریاست جمهوری خود و در دوران ریاست جمهوری سلیمان دمیرل از ترکیه دیدار کرد.

در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد و قدرت گیری حزب عدالت و توسعه دیدارهای دو جانبه رهبران دو کشور به صورت دیدارهای متناوب و مستمر ادامه یافت و در دوره ریاست جمهوری دکتر روحانی این دیدارها و روابط بعدی جدید بخود گرفت.

اوج گیری روابط ایران و ترکیه در دوران ریاست جمهوری دکتر روحانی

در دوره ریاست جمهوری آقای روحانی و با توافق رهبران دو کشور نشست های شورای عالی همکاری دو کشور و نشست مشترک هیات وزیران دو کشور آغاز و هر سال در یک کشور برگزار شد. این نشست ها و مسایل مطروحه در آن راه را برای توسعه هر چه بیشتر روابط و نزدیکی دو کشور فراهم کرده است.

آخرین نشست شورا قرار بود اواخر سال گذشته انجام شود که به دلیل شیوع کرونا به تعویق افتاد.

شاید مهمترین دستاورد دیدارهای متقابل رهبران دو کشور زمینه سازی برای سفر روسای ستاد مشترک ارتش های دو کشور و وزیر دفاع ایران به ترکیه بود که بعد از انقلاب اسلامی ایران امری بی سابقه محسوب می شود.

دیدارهای مسولان ترکیه به خصوص روسای جمهور ایران و ترکیه در دوران ریاست جمهوری ترکیه با آغاز ریاست جمهوری دکتر روحانی شروع شد و نخستین دیدار دولت یازدهم با عبدالله گل رییس جمهور سابق ترکیه در نیویورک بود.

متعاقب این دیدار عبدالله گل طی سخنانی اعلام کرد، دیدار با رییس جمهور ایران فرصتی برای نزدیکی بیشتر دو کشور و مذاکره پیرامون حل مساله سوریه را فراهم کرد.

در بدو شروع بکار دولت یازدهم رجب طیب اردوغان در تماس تلفنی با آقای روحانی به وی تبریک گفت و احمد داووداوغلو وزیرخارجه وقت ترکیه نیز در مراسم تحلیف آقای روحانی شرکت کرد. در نخستین روزهای شروع فعالیت دولت یازدهم محمد جواد ظریف در دیدار از ترکیه با رهبران ترکیه دیدار و گفت وگو کرد و علاوه بر این ، قدم زدن آقای ظریف با داوداوغلو در کنار رودخانه هادسون ترکیه نیز یک پیام ظریف دیپلماتیک در زمینه نزدیکی دو کشور به کشورهای مختلف جهان بود.

در دومین سال ریاست جمهوری آقای روحانی وی در تاریخ ۱۹ و ۲۰ خرداد به همراه یک هیات بلندپایه برای دیدار و گفت و گو با رهبران عالیرتبه ترکیه به آنکارا سفر کرد. حسن روحانی بعد از ۱۸ سال اولین رییس جمهور ایران بود که به طور رسمی از ترکیه دیدار کرد.

وی در مدت اقامتش در ترکیه با عبدالله گل، رئیس جمهوری، و رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه بطور جداگانه دیدار و گفتگو کرد.

در طی سفر روحانی به ترکیه ده سند همکاری در زمینه های مختلف بین دو کشورامضا شد.
عبدالله گل در کنفرانس خبری مشترک با حسن روحانی، با اشاره به اینکه حجم مناسبات تجاری دو کشور حدود ۱۵ میلیارد دلار است، گفت: هدف دو کشور رساندن این رقم به ۳۰ میلیارد دلار است.

رییس جمهوری اسلامی ایران نیز در این نشست خبری گفت: اراده ایران بر اساس توسعه همکاری ها با کشورهای دوست و همسایه است و ترکیه جایگاه ویژه ای در این میان دارد.

در این سفر همچنین نشست شورای عالی همکاری های راهبردی ایران و ترکیه به ریاست آقای روحانی و اردوغان برگزار شد.

در سالهای ۹۴ و ۹۵ نیز دیدارهای روحانی با رهبران ترکیه در جریان نشست های سازمان ملل و نیز نشست های مختلف بین المللی همانند نشست سران اکو ادامه یافت.

در سال ۹۶ روحانی در اجلاس فوق العاده سران و مسولان ارشد ۵۷ کشور اسلامی در استانبول شرکت کرد و در آن سال نخستین نشست سه جانبه سران ایران و روسیه و ترکیه درباره سوریه در سوچی برگزار و در جریان نشست یاد شده نیز رییس جمهور ایران با همتای ترک خود دیداری دوجانبه انجام داد.

در سال ۹۷ روسای جمهور ایران و ترکیه در جریان دومین دور اجلاس سه جانبه سران ایران و روسیه و ترکیه در باکو مجددا با یکدیگر دیدار کردند.

در اردیبهشت آن سال نشست سران کشورهای عضوسازمان همکاری های اسلامی در استانبول تشکیل شد و در تاریخ های ۲۸ و ۲۹ آذرماه در ترکیه پنجمین جلسه شورای عالی روابط راهبردی ایران و ترکیه تشکیل و در بهمن ماه همان سال نیز روسای جمهور دو کشور در جهارمین دور نشست سه جانبه سران ایران، روسیه و ترکیه درباره سوریه دیدار کردند.

سومین دور اجلاس سه جانبه رهبران سه کشور در مورد سوریه شهریورماه سال ۹۷ در تهران برگزار و روسای جمهور ایران و ترکیه در آن نشست نیز یک دیدار دوجانبه انجام داده بودند.

روسای جمهور ترکیه و ایران در سال ۹۸ در تاریخ های ۲۴ تا ۲۶ شهریورماه در پنجمین دور اجلاس سه جانبه رهبران سه کشور در مورد سوریه در آنکارا مجددا دیداری دوجانبه با یکدیگر داشتند.

علاوه بر دیدارهای دکتر روحانی از آنکارا، رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه نیز در این دوره چندین بار ازایران دیدار کرده است. به موازات دیدارهای یاد شده که دیدارهای مستقیم و رو در رو بین دو رهبر می باشد، انجام مکالمات تلفنی در مناسبت های مختلف نیز بین روسای جمهور ایران و ترکیه امری مرسوم و متداول است و رهبران دو کشور هر سال چندین مورد مکالمه تلفنی مستقیم دارند.

در جریان نشست های شورای عالی روابط استراتژیک دو کشور که بطور مستمر برگزار می شد طرفین در زمینه های مختلف دهها قرارداد به امضاء رسانده اند. قراردادهای یاد شده شامل طیف گسترده ای از همکاریهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، امنیتی می باشد.

از دید کارشناسان سیاسی آغاز اجرای توافقنامه تجارت ترجیحی بین ایران و ترکیه شاید مهمترین دستاورد اقتصادی سالهای اخیر بین دو کشور باشد و گام بعدی در زمینه مراودات اقتصادی می تواند تجارت آزاد بین دو کشور باشد.

از روز پنجشنبه ۱۱ دی ماه مطابق با اول ژانویه ۲۰۱۵ توافقنامه تجارت ترجیحی ما بین ایران و ترکیه با کاهش ۲۶۵ ردیف تعرفه گمرکی اجرایی شد. طبق این توافقنامه ترکیه ۱۴۰ فقره از کالاهای صادراتی ایران شامل اقلام کشاورزی، شیلاتی و مواد غذایی غیراساسی و ایران ۱۲۵ فقره از کالاهای صادراتی ترکیه شامل تولیدات صنعتی را تحت پوشش تخفیف تعرفه های گمرکی بطور متوسط بین بین ۲۰ تا ۵۰درصد نسبت به کشورهای دیگر قرار داده اند.

مهمترین ابعاد روابط دوجانبه ایران و ترکیه در دوران ریاست جمهوری آقای روحانی علاوه بر روابط دوجانبه همکاریهای دو کشور در زمینه مسایل مختلف منطقه ای نیز بود.

همکاری نزدیک دو کشور در زمینه سوریه در جریان روند آستانه ، همکاری دو کشور در شمال عراق در بعد از برگزاری همه پرسی در شمال عراق که شاید مانع از تجریه عراق شد را میتوان مهمترین زمینه های همکاریهای دو کشور در مسایل منطقه ای ارزیابی کرد. به موازات این دو کشور در دیگر مسایل مختلف منطقه ای نیز کامهای موثری برداشته اند.

در دوره ریاست جمهوری آقای روحانی نشستهای کمیسیونهای اقتصادی و نیز نشستهای مرزی بین دو کشور در سطوح مختلف همچنان ادامه دارد.

دو کشور تاکنون دهها قرارداد در زمینه های مختلف با یکدیگر به امضاء رسانده اند ولی مساله اجرایی شدن این قراردادها که بدلیل موانع مختلف و عمدتا تحریم های ضد انسانی ایرانی به تعویق افتاده یکی از معضلات جدی در توسعه بیش از پیش روابط بین دو کشور می باشد.

مصطفی ییلماز رونامه نگار سرشناس و کارشناس سیاسی برجسته ترکیه ، در زمینه روابط ایران و ترکیه با عنوان اینکه دو کشور ، کشورهای کلیدی در جهان اسلام هستند، گفت : در روند تاریخی هر زمان ترکیه و ایران به یکدیگر نزدیک و قصد و اراده ای برای حل مساله ای در میان گذاشته اند آن مساله حل و افق دید جهان اسلام گسترش یافته است. حل مساله استقلال در شمال عراق در سال گذشته نمونه ای بر این ادعا است. دو کشور با اراده و عزم مشترک توانستند مساله شمال عراق را حل بکنند.

وی با ذکر نمونه اتحادیه اروپا گفت: کشورهای اروپایی بعد از دو جنگ خانمانسوز در مرحله نخست با اهداف اقتصادی و سپس با اهداف سیاسی اتحادیه اروپا را تشکیل دادند و در بین کشورهای اتحادیه نیز آلمان و فرانسه لوکوموتیو اتحادیه هستند که بدون آنها اتحادیه از هم فرو می پاشد، ایران و ترکیه به مثابه آلمان و فرانسه در اتحادیه اروپا می توانند در بین کشورهای اسلامی عمل بکنند و زمینه وحدت بیشتر کشورهای اسلامی را فراهم آورند چرا که در چنین صورتی امکان حل بسیاری از مسایل جاری در جهان اسلام فراهم خواهد شد.

دوغو پرینچک رهبر حزب وطن ترکیه در زمینه توسعه روابط ایران و ترکیه در بعد از انقلاب اسلامی ایران می گوید: در مقابل استقلال ایران از آمریکا در ترکیه دو دیدگاه وجود داشت. گروههایی که تحت کنترل آمریکا بودند، یک جبهه ضد ایران را در ترکیه تشکیل دادند و گروه مقابل اینها گروههای ملی که حزب وطن در راس آنها قرار دارد، از ایران حمایت کردند. ترکیه در سایه ایران، جبهه شرق را تقویت کرد و یک جبهه مقاومت در مقابل آمریکا و اسراییل برای تجزیه کشورهای غرب آسیا، ایجاد شد. تلاش جبهه آمریکا و اسراییل در غرب آسیا برای ایجاد درگیری شیعی و سنی نیز ناکام مانده است.