صدای پای ریزگردها بیخ گوش گلستان/ «خلیج گرگان» خاطره نشود

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اعظم محبی: رونق و شکوه بندرگاه‌هایی مانند بندرگز و بندرترکمن در شمال کشور در قرن‌های گذشته به‌ویژه در زمان قاجار، یکی از رهاوردهای خلیج گرگان بود که علاوه بر رونق ماهیگیری، بستر تبادلات اقتصادی با آن‌سوی مرزها و بندرگاه‌های شوروی سابق را محقق می‌ساخت.

اما آغاز دوره ۲۰ ساله طبیعی پس‌روی و پیشروی، لایروبی نشدن صدساله کانال‌های انتقال آب دریا، گرمای زمین، حفر بی‌رویه چاه‌های آب کشاورزی در مناطق بالادستی و علل دیگر سبب شد که این زیستگاه ارزشمند حال خوشی نداشته و چند سالی است که گرفتار خشک‌سالی شده است. دیگر خبری از آن‌همه شکوه نیست و در حال حاضر این پهنه آبی با مرگ و نیستی دست‌وپنجه نرم می‌کند و سال‌ها است دیگر کسی از خلیج گرگان توقع تجاری و اقتصادی ندارد.

کاهش سطح آب خلیج گرگان در سنوات اخیر و پس‌روی آب در سواحل این پهنه آبی موجب نگرانی مدیران استانی و حتی ملی شده به‌نحوی‌که در چهار سال اخیر بارها محافل علمی مختلفی در راستای بررسی روش‌های احیا و جلوگیری از روند رو به موت حیات این زیستگاه ارزشمند برگزار و راهکارهای متعددی پیش روی مدیران ارشد اجرایی استان و کشور گذاشته شد.

سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار خلیج گرگان

یک کارشناس محیط‌زیست دریایی به خبرنگار مهر گفت: کاهش بارش و افزایش تبخیر در ۱۵ سال اخیر ازجمله عوامل مؤثر در خشکی خلیج گرگان بوده که در کنار برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی شدت خشک‌سالی این پهنه آبی را افزایش داده است.

روح‌الله رستمی افزود: در سال‌های اخیر حدود ۱۰ درصد از مساحت خلیج گرگان خشک‌شده و برداشت بی‎رویه از ذخایر زیرزمینی بر وسعت این خشکی‌ها اضافه می‌کند.

وی بیان کرد: وجود آلودگی در سواحل خزر و خلیج گرگان ناشی از ورود پساب کشاورزی، کود و سم و پساب روستایی قابل کتمان نیست و تکرار این رویه غلط موجب پراکنده شدن بوی ناخوشایند در سراسر پهنه این خلیج شده است.

رستمی اضافه کرد: انباشت گل‌ولای در کانال‌های خزینی و چپاقلی به‌عنوان محدوده‌های رابط خلیج گرگان و دریای خزر و بی‌توجهی به رفع این مشکل، از سطح آب خلیج گرگان کاسته و این منطقه را آرام‌آرام به محدوده‌ای خشک تبدیل کرده که اگر این روند ادامه یابد سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار خلیج گرگان خواهد بود.

تشکیل کارگروه ویژه احیا خلیج

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان هم در خصوص اقدامات احیا خلیج گرگان به خبرنگار مهر گفت: زمستان سال گذشته موضوع خلیج گرگان در دستور کار دومین جلسه ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور که ریاست آن با معاون اول رئیس‌جمهور است قرار گرفت.

محمدرضا کنعانی افزود: یکی از مصوبات جلسه این بود که برای بررسی وضعیت خلیج کارگروه ویژه‌ای مشابه دریاچه ارومیه تشکیل شود تا موضوعات مختلف را بررسی کرده و آن را در جلسه بعدی ستاد ملی مطرح کند.

وی بیان کرد: بر اساس این مصوبه کارگروه ویژه‌ای در سازمان محیط‌زیست تشکیل و این کارگروه سه بار تشکیل جلسه داد که در نشست اول به بحث کمیت آب خلیج پرداخته و موضوعاتی همچون تبادل آب بین خلیج و دریا و تأمین حق‌آبه از حوزه آبخیز بالادست موردبررسی قرار گرفت.

کنعانی افزود: در جلسه دوم هم کیفیت آب خلیج مطرح شد و دستگاه‌های مختلف برنامه و گزارش‌های خود را ارائه کردند و مسائلی مانند توسعه سیستم تخلیه فاضلاب سکونتگاه‌های انسانی حاشیه خلیج، تصفیه فاضلاب شهرک‌های صنعتی، مصرف کودها و سموم کشاورزی و غیره بررسی شد.

وی ادامه داد: در جلسه سوم به موضوع محدوده و حریم خلیج و تالاب و تصرفات پرداخته شد و درنهایت نتایج این جلسات جمع‌بندی و به جلسه سوم ستاد ملی ارائه شد که در آنجا اعتباراتی برای احیا خلیج پیش‌بینی‌شده و منتظر تصویب و ابلاغ آن هستیم.

خلیج طی بازه زمانی ۵ ساله احیا می‌شود

کنعانی اظهار کرد: امیدواریم در بازه زمانی پنج‌ساله بتوانیم برنامه‌ها احیای خلیج را در همه آیتم‌های کمیت و کیفیت و تصرفات انجام دهیم.

وی با ذکر این نکته که خلیج گرگان به‌عنوان دومین گزینه در دستور کار ستاد ملی قرار دارد، گفت برنامه جامعی برای احیا تدوین و اعتباراتی پیش‌بینی‌شده تا هر دستگاهی به فراخور وظایف، اقدامات لازم را انجام دهد.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان تأکید کرد: یک رخداد به‌تنهایی نمی‌تواند خلیج را احیا کند بلکه مجموعه‌ای از اتفاقات مانند تبادل آب بین خلیج و دریا که به خود پالایی کمک کرده، تعیین حق آبه از حوضه بالادست که آب شیرین خلیج را تأمین کند و کاهش آلاینده‌ها می‌توانند به احیا کمک کنند.

وی تصریح کرد: در بررسی کیفیت آب خلیج، آنالیزها نشان می‌دهد که باید بیشتر روی کیفیت آب کار شود.

نوسانات خزر روی خلیج تأثیر می‌گذارد

سرپرست آب منطقه‌ای گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: خلیج گرگان در حدفاصل جزیره آشوراده - چپاقلی به دریای خزر متصل بوده لذا نوسانات سطح آب علاوه بر تأثیرپذیری موقت از ورود رودخانه‌های بالادست، با سطح دریای خزر در حال تعادل است و کمبود آب تبخیری آن از طریق دریای خزر تأمین می‌شود.

سید محسن حسینی افزود: دریای خزر در ۱۰۰ سال گذشته شاهد نوسانات و افت تراز سطح آب بوده که اگرچه این نوسانات در بخش‌های عمیق دریا، تأثیر چندانی از خود به‌جای نمی‌گذارد، اما در نواحی ساحلی مانند خلیج گرگان، باعث تغییرات زیادی ازلحاظ هیدرودینامیکی و مورفولوژیکی و در نهایت زیست‌محیطی می‌شود.

وی بیان کرد: در سنوات اخیر از حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار هکتار مساحت خلیج گرگان، هشت تا ۱۰ هزار هکتار خشک‌شده و سطح آب آن‌هم تا ۸۵ سانتیمتر کاهش‌یافته است. عمق خلیج گرگان که در برخی نقاط به حداکثر چهار متر می‌رسید، اینک به ۱.۵ متر رسیده است.

حسینی افزود: طی این مدت راهکارهایی مانند تأمین حق آبه، لایروبی کانال‌ها و همچنین اقداماتی که بتوانند تبادل آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر را افزایش دهد، مانند انتقال و پمپاژ آب دریا از طریق لوله‌کشی، تخلیه آب پساب نیروگاه نکا به خلیج و احداث جتی سنگی برای احیا مطرح شد.

وی گفت: برخی کارشناسان هم عنوان کردند که لایروبی کانال‌های ارتباطی با دریا جهت افزایش ورود آب دریای خزر به خلیج کمکی به احیای این خلیج نمی‌کند بلکه در درازمدت اثرات منفی هم در وضعیت اکولوژی منطقه خواهد داشت و بهترین راه تأمین آب موردنیاز خلیج گرگان را استفاده از منابع رودخانه‌های بالادستی عنوان می‌کنند.

حسینی با بررسی پتانسیل‌های ورودی آب به خلیج مانند، رودخانه‌ها، حوضه آبریز ولگا و خزر، افزود: افزایش سطح آب از این طریق موقتی بوده زیرا بخشی از این آب به دلیل خاصیت ظروف مرتبطه به خزر منتقل می‌شود، همان‌طور که در سیل سال ۹۸ این عمل اتفاق افتاد.

اختصاص ۹۰۰ میلیارد تومان برای احیا خلیج

استاندار گلستان هم گفت: پیرو بازدید دولت از خلیج گرگان و جلسه‌ای که با حضور دکتر جهانگیری برگزار شد، مبلغ ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار از محل منابع سازمان بنادر، محیط‌زیست، جهاد کشاورزی و وزارت نیرو مصوب شد و در حال حاضر منتظر ابلاغ این اعتبار از سوی دولت هستیم تا جهت نجات خلیج گرگان اقدامات لازم را به عمل آوریم.

هادی حق‌شناس با اشاره به راهکارهای اجرایی برای نجات خلیج گرگان، بیان کرد: بر اساس طرح مطالعات اقیانوس‌شناسی ایران، مهم‌ترین راهکار برای نجات خلیج گرگان لایروبی کانال‌های خوزینی و چپاقلی و همچنین لایروبی رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان و تأمین حق آبه های رودخانه‌های منتهی به این خلیج است.

وی گفت: آژیر خطر مبنی بر خشک شدن خلیج گرگان به دولت اعلام‌شده و منتظر اقدام عملی برای آن هستیم.

۱۰ هزار هکتار از خلیج گرگان خشک‌شده و درصورتی‌که اقدام عاجلی برای احیای خلیج گرگان صورت نگیرد به سرنوشت دریاچه ارومیه منجر خواهد شد و شهرهای اطراف این خلیج در معرض ریزگردها قرار خواهند گرفت.