«نیترات آمونیوم» ماده‌ای‌ که به آسانی قابل انفجار نیست

خرداد: یک استاد دانشگاه معتقد است در انفجار اوکلاهاما وزن نیترات آمونیوم معادل دو و نیم تن بود اما در لبنان وزن نیترات 2700 تن بود؛ یعنی حدود 1000 برابر بیشتر. این رقم نشان می‌دهد که حادثه بیروت در وسعت و دامنه‌ای بسیار گسترده‌تر اتفاق افتاده است. حادثه لبنان رقمی معادل انفجار 80 تن تی‌ان‌تی است که می‌تواند زلزله‌ای معادل 4 ریشتر را ایجاد کند لذا انفجارهای بندر بیروت بزرگ‌ترین حادثه انفجاری داخل شهری خارج از زمان جنگ بوده است

دکتر امیر ساعدی داریان، استاد دانشگاه و کارشناس سازه‌های ساختمانی در ارزیابی تخصصی خود از انفجارهای رخ داده در بندر بیروت لبنان، به خبرنگار «انتخاب» گفت: «در طول تاریخ مدرن شهرسازی، وقایع انفجاری متعددی اتفاق افتاده که یک سری از آن‌ها در زمان جنگ بوده و یک سردی حوادث انفجاری داخل شهری، دوران خارج از جنگ بوده‌اند. اکنون برای تحلیل انفجارهای لبنان باید به حوادث نوع دوم یعنی انفجارهای داخلی شهر، خارج از دوران جنگ، می‌بایست متمرکز شد. انفجارهای بندر بیروت خارج از زمان جنگ است و مراد از این مفهوم این است که مواد و تجهیزاتی که عامل این رخداد شده‌اند، متفاوت از یک انفجار در مقطع جنگ است.»

وی افزود: «در ابتدا باید توجه داشت که ارتباط با مواد منفجره با دو گونه مواد مواجه هستیم: مواد منفجره و مواد قابل انفجار. برای نمونه باروت یک ماده منفجره است اما کپسول یک ماده قابل انفجار. مواد قابل انفجار موادی هستند که به دلایلی فارغ از انفجاری بودن آن‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرند اما تحت شرایط خاص و اتفاقات غیرمترقبه می‌توانند به عاملی برای انفجار تبدیل شوند. به عنوان مثال انفجار و آتش‌سوزی کلینیک سینا اطهر تهران در چند وقت گذشته را می‌توان مورد اشاره قرار داد.»

این کارشناس مسائل شهرسازی در ادامه تصریح کرد: «در ارتباط با حادثه بیروت نیز دقیقا مساله همین بود. ماده «نیترات آمونیوم» یک ماده شیمیایی است که قابلیت انفجار دارد ولی به خودی‌خود منفجر نمی‌شود و به عنوان ماده‌ای منفجر تعریف نشده است. اگر نیترات آمونیوم هم به عنوان یک ماده منفجره مورد توجه قرار بگیرد، ماده‌ای است که از نظر ضریب اصطکاکی و انفجاری در درجه پایینی قرار دارد؛ یعنی به آسانی منفجر نخواهد شد.»

ساعدی داریان در ادامه اظهار داشت: «زمانی که بخواهیم یک سیستم انفجاری را درست کنیم، سیستم انفجاری باید دو جزء داشته باشد: جزء اول یک ماده انفجاری با ضریب اصطکاک و انفجار بسیاری بالا که از آن به عنوان چاشنی یاد می‌شود و جزء دوم، یک ماده انفجاری با ضریب انفجاری پایین و قدرت انفجار بالا که از آن به عنوان خرجِ اصلی انفجار یاد می‌شود. چاشنی با حجم و وزن کم اما ماده اصلی با حجم و وزن زیاد استفاده می‌شود؛ ترکیب این دو یک سیستم انفجاری را درست می‌کند.»

عضو کمیته شهرسازی شورای شهر تهران افزود: «اکنون توجه به این امر ضروری است که در حادثه بیروت یک خرج اصلی تحت عنوان نیترات آمونیوم وجود دارد که به آسانی نیز قابل انفجار نیست. به طور حتم برای این انفجار، یک چاشنی نیز وجود داشته است اما اینکه این چاشنی چه ماده‌ای بوده هنوز مشخص نیست. این چاشنی ممکن است در یک حرکت تروریستی در محل جای داده شده باشد یا ممکن است چاشنی در اثر یک حادثه غیرمترقبه و سهل‌انگاری بوده باشد؛ همانند آن‌چه که برخی‌ها بحث جوشکاری را مطرح می‌کنند. آن‌چه که قطعی بوده این است که حتما یک ماده منفجره در حجم و وزن کم اما با قابلیت انفجار بالا صدرصد به کار گرفته شده است.»

وی در ادامه تصریح کرد: «اگر فیلم‌های انفجار و روند اتفاق افتادن حادثه به دقت مورد توجه قرار گیرد مشخص است که در ابتدای به ساکن دود و گاز سفید رنگ بلند می‌شود که مستقیما در ارتباط با نیترات آمونیوم است. بعد از آن شاهد دود قرمز رنگ مایل به قهوه‌ای هستیم که دقیقا اکسید نیتروژن است. لذا شواهد و قراین نشان می‌دهد که انفجار با خرج نیترات آمونیوم اتفاق افتاده است.»

این کارشناس مسائل شهرسازی در ادامه تاکید کرد: «در سطحی دیگر می‌توان این انفجار را با انفجارهای داخلی شهری سابق مورد بررسی قرار داد. تا کنون چند انفجار بزرگ شهری اتفاقده افتاده که یکی از آن‌ها انفجار ساختمان «الخبر» در عربستان سعودی و دیگری، انفجار به وقوع پیوسته در اوکلاهامای آمریکا بود که خرج اصلی آن نیز نیترات آمونیوم است. نکته قابل توجه این است که اتفاقات انفجاری داخل شهری چه ناشی از حوادث تروریستی و چه ناشی اتفاقات غیرمترقبه، زمانی که قدرت انفجار را با «تی‌ان‌تی» معادل می‌کنیم، به صورت قابل توجهی از انفجار بیروت در سطح پایین‌تری قرار دارند. برای مثال در انفجار اوکلاهاما وزن نیترات آمونیوم معادل دو و نیم تن بود اما در لبنان وزن نیترات 2700 تن بود؛ یعنی حدود 1000 برابر بیشتر. این رقم نشان می‌دهد که حادثه بیروت در وسعت و دامنه‌ای بسیار گسترده‌تر اتفاق افتاده است. بدون تردید، انفجارهای بندر بیروت بزرگ‌ترین حادثه انفجاری داخل شهری خارج از زمان جنگ بوده است. حادثه لبنان رقمی معادل انفجار 80 تن تی‌ان‌تی است که می‌تواند زلزله‌ای معادل 4 ریشتر را ایجاد کند.»

ساعدی داریان، در بخش پایانی گفته‌های خود تصریح کرد: «به هیچ عنوان در هیچ مکانی از جهان، چنین حجمی از خروج انرژی در ساخت سازه‌های ساختمانی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. به عبارتی تصور چنین حجمی از حادثه در ذهن هیچ طراحی نمی‌گنجند. فقط کافی است توجه داشته باشیم که موج ایجاد شده در حادثه بیروت 5 هزار متر در ثانیه سرعت داشت؛ یعنی در هر یک ثانیه 5 کیلومتر می‌توانست حرکت کند. نتیجتا، باید توجه داشت اگر چه در طراحی ساختمان آیین‌نامه‌های مختلفی وجود دارد که راههای مقابله با انفجار را برای ما تعریف می‌کنند اما هیچگاه چنین لزومی برای ساختمان‌های شهری وجود ندارد که اتفاقی معادل انفجار 2700 تن نیتران آمونیوم مورد لحاظ قرار گیرد.»