دردسرهای شغلی به نام فیلم‌بَری

همشهری آنلاین_ بهاره خسروی: او بعدها نخستین سالن عمومی‌ سینما را در ابتدای خیابان چراغ گاز راه‌اندازی کرد که عمرش به بیشتر از یک ماه کفاف نداد. سال ۱۳۰۵ «گراند سینما» به‌عنوان نخستین سالن رسمی‌ سینما افتتاح شد. ۳۰ سال بعد با افتتاح سینمایی در جاده شمیران خیابان شریعتی امروزی که به نام «سروش» می‌شناسیم سر و کله سینماهای «مولن روژ» در پایتخت پیدا شد؛ سینماهای رنگی که در آنها جدیدترین فیلم‌های روز دنیا همزمان با سینماهای اروپا و آمریکا اکران می‌شد. در این گزارش به بهانه روز سینما نگاهی داریم به سرگذشت سینماهای مولن روژ به روایت «حسن توانا» از اهالی خیابان رودکی که زمانی در کسوت «فیلم‌بر» یکی از مشاغل منسوخ‌شده، در این سینماها مشغول کار بود.

واژه «مولن روژ» برگرفته از یک اصطلاح فرانسوی به معنای «آسیاب بادی سرخ» است. در روزگاری که تفریحات مردم بسیار محدود بود حتی تماشای چرخش لامپ‌های رنگی دور آسیاب بادی سردر سینما مولن روژ(سروش امروزی) برای مردم لذت داشت. هنوز هم این تصویر یکی نوستالژی‌های لذتبخش مشترک جوانانی است که به عشق تماشای فیلم رنگی «بندباز» راهی جاده شمیران می‌شدند.
«حسن توانا» همسایه ما در خیابان رودکی در تکه دهم شهر تهران که زمانی در کسوت فیلم‌بر سینما فعالیت می‌کرد، درباره راه‌اندازی نخستین سینمای مولن روژ پایتخت می‌گوید: «۲۴ مهر سال ۱۳۳۴ نخستین سینمای مولن روژ تهران (سینما سروش فعلی) به همت برادران اخوان و با طراحی حیدرغیاثی درجاده قدیم شمیران وخیابان شریعتی با نمایش فیلم بندباز به کارگردانی
«کارول رید» و بازی «برت لنکستر»، «تونی کورتیس» و «جینا لولوبریجیدا» افتتاح شد. تا قبل از راه‌اندازی سینماهای مولن روژ امکان پخش فیلم‌های رنگی در سینماها وجود نداشت. کپی کردن فیلم‌ها هم کار چندان ساده‌ای نبود. همچنین امکان پخش همزمان فیلم‌های درجه یک‌هالیوودی در همه سینماها وجود نداشت. اما در سینماهای مولن روژ فیلم‌های رنگی و درجه یک‌هالیوود همزمان با سینماهای اروپا و امریکا به‌صورت مشترک در چند روز پخش می‌شد.»
به گفته آقای توانا، با توجه به امکانات خوبی که سینماهای مولن روژ از لحاظ نوع صندلی، سالن نمایش و کیفیت پخش تصاویر داشتند، قیمت بلیت این سینماها ۳ تومان بود. در واقع به نسبت سینماهای معمولی و درجه یک قیمت بلیت این سینماهای مجلل دهه ۳۰ بالا بود.

فیلم‌های ایرانی در مولن روژها

زمانی که سینماهای مولن روژ افتتاح شدند در تهران سینماهای خوب یا چندان درجه یکی وجود نداشتند. بسیاری از سالن‌ها به روزهای میانسالی و فرسودگی رسیده بودند و نیازمند نوسازی و ارائه خدمات بهینه به تماشاچیان بودند. به همین دلیل، راه‌اندازی سینماهای مولن روژ حسابی در میان علاقه‌مندان هنر هفتم سر و صدا کرد. «اسماعیل شنگله» هنرمند پیشکسوت تئاتر، یکی از اعضای حاضر در مراسم افتتاح سینما مولن روژ بود. در سینماهای مولن روژ اغلب فیلم خارجی وهالیوودی نمایش داده می‌شد تا اینکه در سال ۱۳۴۸ فیلم سینمایی «قیصر» از
«مسعود کیمیایی» این قاعده را تغییر داد و با نمایش این فیلم در سینما مولن روژ پای فیلم‌های ایرانی هم به این سینما باز شد. این سینما در طول این سال‌ها محل نمایش فیلم‌هایی از هنرمندانی چون مسعود کیمیایی و مرحوم ایرج قادری بود. همچنین فیلم‌های «نورمن ویزدم» و همین‌طور فیلم «به خاطر یک مشت دلار» از مهم‌ترین فیلم‌های به نمایش درآمده در سینما مولن روژ است.
سینماهای مولن روژ براداران اخوان شامل ۸ سینما بود. توانا در این‌باره توضیح می‌دهد: «سینما «برلیان» درخیابان استانبول، سینما «ازکار» درخیابان اسکندری، سینما «مهتاب» در چهارراه ولی‌عصر(عج) و سینما «کریستال» در لاله‌زارجزء گروه سینماهای مولن روژ تهران بودند. در این سینماها فیلم‌های کمپانی «پارامونت» و «یونایتد آرتیستز» با زبان اصلی نمایش داده می‌شد تا اینکه در کنار سینما سروش، استودیو مولن روژ راه‌اندازی شد و فیلم‌ها برای اکران دوبله شدند.

فیلم‌بری در سینماهای مولن روژ

اکران فیلم‌ها در سینماهای مولن روژ اغلب با ۴۵ دقیقه تأخیر شروع می‌شد. اما این تأخیر حکایت جالبی دارد که حسن توانا با غبارروبی از خاطرات روزگار جوانی از آن یاد می‌کند: «همراه باراه‌اندازی سینماها شغلی باعنوان «فیلم‌بری» در سینما شکل گرفت؛ شغلی پرمخاطره که دستمزدی تقریباً چشمگیر داشت. من با روزی ۹۰ تومان به‌عنوان فیلم‌بر سینماهای مولن روژ درروزگاری که تهران بیشتر از یک میلیون جمعیت نداشت، شروع به کار کردم. در تهران ۲۰ موتورسوار فیلم‌بر داشتیم. طبق روال معمول فیلم‌های سینمایی ابتدا در سینمای مادر، سینما مولن روژ، اکران می‌شد. سینمای دوم ۴۵ دقیقه دیرتر فیلم را پخش می‌کرد. در این فاصله فیلم‌های حلقه اول فیلم را به سینمای دوم می‌رساندیم. بعد به سرعت برای گرفتن حلقه دوم به سینمای اول برمی‌گشتیم و حلقه اول را به سینمای سوم می‌بردیم. این رفت‌وآمد از صبح تا ساعت ۱۰ و ۱۱ شب چند بار انجام می‌شد تا حلقه‌های فیلم‌ها به موقع برای پخش در سینماها آماده‌باشند.»
به گفته این همسایه قدیمی‌ ما در خیابان رودکی، در میان این رفت‌وآمدها کلی اتفاق و ماجرای جالب مانند تصادف موتورسواران و افتادن فیلم‌ها در نهر آب و از بین رفتنش پیش می‌آمد.

اولین سینمای مجلل و مدرن

سینما گلدن سیتی (فلسطین فعلی) از دیگر سینماهای هم‌ردیف با گروه مولن‌روژها بود و این سینما برای حضور مقامات رژیم ساخته شد. این سینمای مدرن توسط «اوژن آفتاندلیانس» معمار تبریزی طراحی شد و در سال ۱۳۴۸ به بهره‌برداری رسید. حسن توانا با اشاره به ویژگی‌های این سینما توضیح می‌دهد: «این سینما با نمایش فیلم «آرابسک» افتتاح شد. سینمای مدرنی بود با یک سالن با لژ مخصوص و بالکن بزرگ که کافی‌شاپ هم داشت. در این سینما فیلم‌های ۷۰ میلیمتری با صدای استریوفونیک ۶ باندی نمایش داده می‌شدند. معروف‌ترین فیلم نمایش داده‌شده در این سینما فیلم «بن هور» به کارگردانی «ویلیام وایلر» بود. همچنین فیلم سینمایی «جانی کول» به کارگردانی «ویلیام اشر» با بازی «سیلوا» و «سامی‌دیویس» از دیگر فیلم‌های معروف این سینما بود که همزمان با گروه سینمایی مولن روژ اکران شد.»
سینما گلدن سیتی در واقع برای اقشار خاص و متمول ساخته شد. توانا با اشاره به این موضوع می‌گوید: «بیشتر فستیوال‌ها و جشنواره‌های هنری در سینما گلدن سیتی برگزار می‌شد و اغلب مقامات بلند پایه را برای تماشای فیلم و حضور در فستیوال‌ها به این سینما دعوت می‌کردند.»