بررسی باستان‌شناختی مجسمه کشف شده در نایین/ مجسمه کشف شده اصل است یا تقلبی؟

در راستای مجسمه کشف شده در شهرستان نائین که چندی پیش رسانه‌ای شد و در ابتدای امر از آن به عنوان مجسمه هخامنشی و سپس یادگاری از تمدن جیرفت نام برده شد، به بررسی ویژگی‌های باستان شناختی و هنری این مجسمه و اصل یا تقلبی بودن آن نشستیم.

به گزارش خبرنگار ایلنا، چندی پیش خبرها از کشف مجسمه‌ای در ساک یک مسافر حکایت داشتند که در نایین کشف و ضبط شد. در این راستا نقل قول‌های مختلفی درخصوص این مجسمه عنوان شد. از یکسو هادی کیان‌مهر (فرمانده انتظامی شهرستان نایین) عنوان کرد: ماموران انتظامی ایستگاه بازرسی شهید شرافت شهرستان نایین، حین کنترل خودروهای عبوری به یک اتوبوس مسافربری مشکوک و آن را متوقف کردند. در بازرسی از کیف مسافری یک مجسمه سرباز هخامنشی که سنگی بود کشف و به اداره میراث فرهنگی شهرستان نایین تحویل داده شد.

و از دیگر سو محمود مدنیان (رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نایین) دراین خصوص به ایلنا گفت: خبری که در خصوص کشف مجسمه سرباز هخامنشی توسط فرمانده انتظامی شهرستان نایین منتشر شد اشتباها و بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی نایین بوده است. این در حالی است که مجسمه کشف شده در ساک مسافر در واقع یکی از مجسمه‌های مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد و از جمله اشیایی است که به تمدن جیرفت ارتباط دارد. در واقع این شی تاریخی نیز از همان منطقه آورده شده است.

اگر به تحلیل مجسمه‌ای که تصاویر آن منتشر شده است بنشینیم، مجسمه مورد بحث مردی با قد ۲۹ سانتی متر و ریش بلند که در دست راست خود یک عصای بلند و در دست چپ خود یک گل یا گلدان را در دست گرفته است. فرد لباسی دو تکه بر تن دارد. بخش بالایی تا کمر امتداد داشته و آستین‌های بلند و گشاد آن قابل توجه است. بخش پایین لباس در جلو حالت چشن خورده داشته و تا پایین پاها ادامه دارد به گونه‌ای که پای چپ در زیر آن مخفی مانده و تنها یکی از پاها که آسیب دیده است قابل مشاهده است.

به نظر می‌آید شیوه ساخت به صورت قالب خورده بوده که پس از خروج اثر از قالب تزئینات موها و جزئیات دیگر به صورت تراش و خراشیدن سطح مجسمه به انجام رسیده و در نهایت مورد رنگ آمیزی قرار گرفته است. اجرای جزئیات اثر مانند موها، چشم‌ها، بینی و دهان و جزئیات لباس و همچنین تناسب اندام‌ها بسیار مبتدیانه و از درجه هنری پایینی برخوردار است.

افشین یزدانی (باستان شناس و متخصص دوره هخامنشیان) در تحلیل هنری نقش این مجسمه به ایلنا گفت: در نگاه نخست عصای بلند در دست راست و گل یا گلدان در دست چپ به همراه آستین‌های گشاد و بلند و چهره‌ای با ریش بلند و موهای پرپشت یاداور نقش شاهان و بزرگان هخامنشی به ویژه مجسمه‌های کوچک کشف شده از منطقه جیحون است که امروزه در موزه بریتانیا نگهداری می‌شوند.

او ادامه داد: اما دقت در شیوه پرداخت موها که در هنر هخامنشی به شکل پیچ خورده نمایش داده می‌شود در مجسمه مورد بحث به صورت چهارخانه‌هایی جدا از یکدیگر دیده می‌شود همچنین حالت موها و سرپوش تفاوت محسوسی نشان می‌دهد. جدای از آن که در هنر هخامنشی برای شاهان و مردان از طبقه دربار شاهد نمایش زیورآلاتی چون گوشواره، گردنبند و دست بند هستیم که در این جا هیچ یک از این عناصر زینتی مشاهده نمی‌شود.

یزدانی معتقد است: به جهت ارتباط اثر با آثار کشف شده از تمدن جیرفت که به هزاره سوم پیش از میلا (۴ تا ۵ هزار سال پیش از حاضر) تاریخ‌گذاری می‌شوند و به جهت سبک هنری از سوریه و میانرودان تا آسیای مرکزی و سند گسترش داشته‌اند باید گفت که هیچ شباهتی وجود ندارد چراکه مجسمه حاضر به جهت هنری و جایگاه اجتماعی فرد نمایش داده شده بیشترین شباهت را به آثار هنری و تمدنی هزاره اول مانند هنر دوران هخامنشی و پارتی دارد.

مجسمه های بدست آمده متعلق به هنر دوره هخامنشی از گنجینه جیحون

مجسمه های هخامنشی بدست آمده از گنجینه جیحون

پرداخت موها و چهره در دو نمونه از مجسمه های هخامنشی

داریوش هخامنشی عصا و گل نیلوفر آبی در دست و خشیارشاه که به صورت ایستاده در پشت تخت شاهی با گلی در دست دیده می شود. (از نقش برجسته صحنه بارعام. موزه ملی ایران).

او گفت: تحلیل و دریافت نهایی اینجانب این است که ما با یک اثر هنری بسیار ابتدایی و خام دستانه مواجه هستیم که با الهام گیری از هنر هخامنشی ساخته شده و در رعایت جزئیات هنری هنرمند خود را مقید به رعایت استانداردهای آن هنر ندانسته است. از نظر اینجانب اثر مورد بحث دارای هیچ ارزش مادی نبوده و به جهت فرهنگی این احتمال دارد که به قصد فروش به عنوان یک شی تاریخی و باستانی ساخته شده باشد.

گسترش جغرافیایی نمونه های کشف شده مربوط به هنر نقش پردازی بر روی سنگ صابون (هنر تمدن جیرفت در 4500 سال پیش).

تمام این صحبت‌ها درحالی مطرح می‌شود که رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نایین در گفتگو با ایلنا مطرح کرده بود: پس از تحویل این شیء توسط نیروی انتظامی نایین و کارشناسی‌های به عمل آمده قدمت این مجسمه هزاره سوم پیش از میلاد تخمین زده شده. این شی یک پیکره سنگی است که احتمالا مورد استفاده آیینی قرار می‌گرفت و بسیار ارزشمند است. احتمال می‌دهیم این شیء در حفاری‌های غیرمجاز که در جیرفت اتفاق افتاده به دست آمده. در حال حاضر نیز فرد خاطی که این مجسمه در ساک او پیدا شد، در بازداشت به سر می‌برد.