نگرش قرآن به تقدیر

گاهی گفته می شود که سرنوشت هر کس از روز نخست، بدون اطلاع و حضور او، از طرف خداوند تعیین شده و بنابراین هرکس با سرنوشت معیّنى از مادر متولد مى‌شود که قابل دگرگونى نیست، هر انسانى نصیب و قسمتى دارد که ناچار باید به آن برسد. چه بخواهد و چه نخواهد ‌و کوشش‌ها براى تغییر سرنوشت بیهوده است. بنابراین تفسیر،‌ بدیهى است که انسان موجودى مجبور و بى اختیار است. ولى بررسى منابع اسلامى نشان مى‌دهد این تفسیر مورد تأیید اسلام نیست و قبول و پذیرش آن، تمام مفاهیم مسلّم اسلامى از قبیل:‌ تکلیف، جهاد، سعى و کوشش و استقامت و... را به هم مى ریزد.
سرنوشت انسان با دست او رقم می‏‌خورد و همو است که با استفاده از آزادی و اختیار خویش آینده خود را می‌‏سازد. مشیت الهی بر این تعلق گرفته که انسان کارهای خود را با حریت و انتخاب انجام دهد، یعنی انسان طبعاً و ذاتاً در انتخاب و گزینش و یا ترک و رها کردن کاملاً آزاد است و دست او در فعل و ترک هر کاری کاملاً باز است.
سرنوشت انسان توسط خداوند این گونه رقم خورده که هر انسانی با اختیار و اراده خود، راه سعادت و خوشبختی یا شقاوت و بدبختی را انتخاب کند.
علم الهی تعلق گرفته به فعل انسان با شرط اختیار
حجت‌الاسلام صمد ناصری، امام جمعه خسروشهر در گفت‌‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: علم الهی تعلق گرفته به فعل انسان با شرط اختیار، یعنی خداوند از پیش ازل می‏‌داند که انسان با اختیار خود کار خاصی را انجام می‏‌دهد، یا آن را با اختیار خود ترک می‏‌کند.
وی از نتایج فکر کردن در مورد تقدیرات خداوند بیان کرد: فکر کردن در مورد تقدیرات خداوند گامی در راه شناخت بهتر افعال و صفات الهی است؛ چرا که مخلوقات این جهان و نظم و هماهنگی بین آنها و نظام و مقررات حاکم بر آنها، همگی از افعال خداوند است که با شناخت بهتر و بیشتر آنها، افعال خداوند بهتر شناخته می‌شوند و بر اساس شناخت بهتر ما از عالم، راه سعادت و کمال خود را بهتر می‌شناسیم و به هدف خلقت نزدیک تر می شویم. از این رو، شناخت تقدیرات الهی، نه تنها کاری ممنوع نیست، بلکه کاری ضروری و بایسته است.
حجت‌الاسلام‌ ناصری، با استناد به آیه 38 سوره مدثر «کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ» ادامه داد: در این آیه می‌خوانیم: هرکس در گرو کارى است که کرده است.
امام جمعه خسروشهر، یادآور شد: نجات انسان در قیامت و رهایى او از عذاب الهى، در گرو پاسخگویى به سؤالات در دادگاه عدل خداوند است.
وی با اشاره به فرموده امیرالمومنین علی(ع) افزود: ایشان می‌فرمایند: کارها چنان در سیطره تقدیر است که در برابر تقدیر، هیچگونه تدبیری کارساز نخواهد بود.
حجت‌الاسلام‌ ناصری، ضمن بازگو نمودن نقش انسان در تعیین سرنوشت خود تاکیدکرد: از نظر قرآن و عقل، انسان سرنوشت خود را با دست خویش تعیین می‏‌کند. این مطلب با علم خدا به این که عاقبت انسان چگونه خواهد شد، نیز انسان چه کارهایی را انجام خواهد داد ناسازگار نیست، زیرا علم خدا در مورد انسان بدین گونه است که خدا می‌‏داند انسان با اختیار خود چه کارهایی را انجام می‏‌دهد و چه کارهایی را ترک می‏‌کند.

اراده الهى با اختیار بشر منافاتى ندارد
حجت‌الاسلام عبدالغفار غفاری، امام جمعه بخشایش در گفت‌و گو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: اراده الهى با اختیار بشر منافاتى ندارد؛ چون خداوند اراده کرده که کارها بر طبق انتخاب انسان صورت بگیرد. به تعبیر دیگر خداوند انسان را با اختیار آفریده و مقدّر نموده که آدمى درحیطه ‏خاصى، به ‏اختیار خود عمل‏ کند.
وی ضمن بازگو نمودن توانایی انسان در تغییر قسمت افزود: درست است که همه چیز قسمت انسان است، منتها خداوند این قسمت‏‌ها را تغییرپذیر گذاشته است و انسان مى‌‏تواند با انتخاب خود، در آنها تغییراتى بدهد.
وی با استناد به آیه 41سوره فصلت «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جَاءَهُمْ ۖ وَإِنَّهُ لَکِتَابٌ عَزِیزٌ» بیان کرد: در این آیه می‌خوانیم: به کیفر خویش رسند آنان که به قرآن که براى هدایتشان آمده است ایمان نمى‌آورند، حال آنکه کتابى ارجمند است.
حجت‌الاسلام غفاری، ادامه داد: بین علم، مشیت، اراده، تقدیر و قضای خداوند رابطه و ترتیبی وجود دارد که قضای او، آخرین مرحله از مراحل وجود شیء است.
امام جمعه بخشایش، با اشاره به فرموده امام جعفرصادق(ع) افزود: ایشان می‌فرمایند: هیچ تنگنا و گشایشی نیست مگر آنکه مشیت و قضا و امتحان الهی در آن نهفته است.
وی هرچه اتفاق می‌افتد را قسمت انسان دانست و تاکیدکرد: هرچه اتفاق مى‏‌افتد، قسمت انسان است؛ چون خودش این عاقبت را دانسته یا ندانسته انتخاب کرده است. مثلاً کسى که به سرعت زیاد در جاده لغزنده حرکت و تصادف مى‌‏کند، این قسمت او بوده؛ چون خودش بى ‏احتیاطى کرده و قوانین را زیر پا گذاشته است.