دستِ خالی تلویزیون در خلاقیت/ مانور پول و شهرت با رقابت‌های چهار گزینه‌ای

برنامه‌سازی در تلویزیون این روزها تنها به یک فرم خاص و محدود رسیده و برگزاری مسابقه‌های تلویزیونی جزوی از آنتن ثابت شبکه‌های سیما شده است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، اگر تا یک دهه گذشته برنامه‌های گفتگومحور و تاک‌شوهای شبانه بیشترین میزان رضایت را داشت و موج برنامه‌سازی بر اساس آن پیش می‌رفت، امروزه به نظر می‌رسد تنها راهی که مخاطبان بتوانند با برنامه‌های تلویزیونی همراه شوند، شیوه تعاملی و همکاری مخاطب با تلویزیون است و تنها فرمتی که این روزها تلویزیون به آن رسیده است، ساخت مسابقه‌های تلویزیونی است.

شبکه‌های اصلی تلویزیون این شب‌ها مسابقه‌های مختلفی را روی آنتن برده‌اند و هر کدام با تعیین جوایز نقدی برای برگزیدگان و استفاده از آیتم‌های مشابه سعی می‌کنند مخاطب را جذب خود کنند. در این میان به نظر می‌رسد شبکه سه سیما بیشتر درگیر ساخت مسابقه‌های تلویزیونی است و شبکه نسیم نیز به دلیل ماهیت سرگرم‌کنندگی جزو شبکه‌هایی است که بیشترین تعداد تولید مسابقه را دارد. در این میان اما شبکه‌های یک و دو و پنج سیما هم با روی آنتن بردن مسابقه‌هایی سعی می‌کنند از قافله عقب نمانند.

شبکه یک – مسابقه ایران

مسابقه ایران تنها مسابقه شبکه یک سیما است که در فصل جدید خود با تغییر مجری و استفاده از یک مجری و گوینده به جای سام درخشانی و تغییر فضای برخی از مراحل مسابقه سعی کرده شکل متفاوتی را به پخش برساند.

محوریت این مسابقه ایران‌شناسی است و سعی می‌کند با سوژه قرار دادن مکان‌ها و شخصیت‌ها، مخاطب را با فرهنگ‌های مختلف ایران آشنا کند. سام درخشانی در فصل اول اجرای این مسابقه را برعهده داشت و تا نیمه تابستان این برنامه روی آنتن رفت. در فصل دوم که از نیمه آبان کار خودش را آغاز کرد سعید شیخ‌زاده جای درخشانی را گرفت و به ادعای خودش تلاش کرد شکل اجرا را متفاوت کند.

یکی از اتفاقاتی که در تمام مسابقه‌های تلویزیون حائز اهمیت است و در مسابقه ایران هم وجود دارد، تعیین جوایز مادی برای برنده مسابقه است که در این مسابقه دو گروه ۵ نفره با یکدیگر رقابت می‌کنند و در نهایت مبلغی را به عنوان جایزه دریافت می‌کنند.

شبکه دو – ایرانیش

مسابقه ایرانیش با اجرای پوریا پورسرخ تنها مسابقه شبکه دو سیما است. این مسابقه همانطور که از اسمش پیدا است همچون مسابقه شبکه یک با محوریت قرار دادن ایران و فرهنگ و آداب و رسوم آن سعی کرده یک مسابقه بومی را اجرا کند. اجرای بازی‌های محلی و سنتی و استفاده از ظرفیت گویش‌ها و لهجه‌ها و ترکیب آن با بخش‌های سئوالات عمومی باعث شده است ایرانیش به یک فضای متفاوت در اجرای مسابقه برسد.

شبکه سه – سیم آخر – زوجی نو - میدون

شبکه سه سیما در دوره مدیریت جدید خود سعی کرده است با الگوبرداری از مسابقه‌های سرگرم‌کننده خارجی و اجرای آن در شکل ایرانی مخاطبان خود را گسترش دهد. اجرای مسابقه‌هایی همچون «برنده باش» با اجرای محمدرضا گلزار که از روی یک ایده جهانی شکل گرفته بود و یا مسابقه استعدادیابی «عصر جدید» با اجرای احسان علیخانی جزو این دست آثاری است که در دوره مدیر جوان شبکه سه اجرا و پخش شد.

با اینکه مسابقه عصر جدید هنوز در فصل دوم خودش پایان نیافته و به دلیل شیوع کرونا فعلا متوقف مانده است اما شبکه سه، سه مسابقه مختلف را روی آنتن برده است.

رضا رشیدپور که سال گذشته تلاش کرد برنامه «اتفاق» را روی آنتن ببرد که به دلیل شیوع کرونا پرونده‌اش بسته شد؛ در همان لوکیشن و با همان تیم اجرایی مسابقه‌ای را روی آنتن برده است که از آخرین نسخه جهانی آن حدود ۵ سال می‌گذرد. «سیم آخر» که در شکل جهانی آن «بمب» نام دارد یک مسابقه پرسش محور است که تلاش می‌کند در حوزه اطلاعات عمومی و تخصصی سواد مخاطبان را بسنجد.

«زوجی نو» دیگر مسابقه شبکه سه است که در حوزه جوانان و با هدف حضور زوج‌های جوان ساخته شده است. «زوجی نو» در همان قسمت‌های نخست خود به دلیل اجرای برخی آیتم‌ها سر و صدای زیادی در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرد. اجرای باربد بابایی که با برنامه‌هایی همچون تب تاب حاشیه‌های زیادی در برنامه‌سازی ایجاد کرد باعث شده «زوجی نو» در همان قسمت‌های نخست واکنش‌های مختلف مخاطب را با خود همراه کند.

مسابقه «میدون» در فصل جدید خود با همان سیاست حمایت از تولیدکننده داخلی و کشف استعداد در ایجاد کارآفرینی تلاش می‌کند فضایی را در مسابقه ایجاد کند که نتیجه نهایی آن حمایت از کارآفرینانی باشد که طرح‌ها و ایده‌های خود را به این برنامه آوردند. حمایت برخی نهادهای دولتی مانند معاونت فناوری ریاست جمهوری باعث شده این برنامه برای کارآفرینان محلی جدی برای عرض اندام باشد و برنده شدن در آن جزوی از سرنوشت آن‌ها در آینده را رقم بزند.

شبکه پنج – مسابقه پنج ستاره

مسابقه پنج ستاره که در گروه اجتماعی شبکه پنج سیما تولید می‌شود، قرار است با شکل و شمایل جدید روی آنتن برود. فصل اول این مسابقه را اشکان خطیبی اجراء کرد و فصل دوم و سوم آن با اجرای حمید گودرزی برگزار شد، اما اجرای فصل چهارم بر عهده علی انصاریان است.

محمد قنبری، تهیه‌کننده مسابقه پنج ستاره، درخصوص انتخاب علی انصاریان به عنوان مجری این برنامه گفت: یکی از دلایل انتخاب علی انصاریان برای اجرای این مسابقه تلویزیونی، ایجاد فضای شاد و ارتباط صمیمی با شرکت‌کنندگان است. براساس سیاست‌های کلی گروه و اتاق فکر برنامه و همچنین در راستای جذب حداکثری مخاطبان تصمیم گرفتیم تا فضای مسابقه پنج ستاره را تغییر دهیم و از حالت کاملاً جدی و آموزشی به سمت فضای شاد و مهیج اما در بستر آموزشی حرکت کنیم. لذا ضمن مذاکره با گزینه‌های مختلف و بررسی همه جانبه آن‌ها در نهایت فصل جدید پنج ستاره را با اجرای علی انصاریان به مخاطبان هدیه خواهیم کرد.

انتخاب انصاریان برای اجرای این مسابقه بعد از بازیگران پای فوتبالیست‌ها را هم به مقوله اجرا باز کرد تا این حرفه عملا جایی برای دفاع از خود نداشته باشد. مسابقه پنج ستاره از همان فرمول مسابقه «برنده باش» شبکه سه برای طراحی سئوالات و پرداخت جایزه استفاده کرده و یکی از مسابقاتی است که رقم جایزه آن گرانتر از باقی مسابقات تلویزیونی است.

شبکه نسیم – کودک شو

شبکه نسیم از زمان تاسیس تا امروز مسابقات زیادی را طراحی و روانه آنتن کرده است. از مسابقات خوانندگی و استقامتی و چندمرحله‌ای گرفته تا مسابقه‌های استندآپ و اتومبیل سواری. همین شب‌ها هم شبکه نسیم مسابقه‌ای تحت عنوان «دست فرمون» دارد که با طراحی یک پیست مسابقه علاقمندان به رشته اتوموبیل سواری را دور هم جمع کرده است.

به غیر از «دست فرمون» شبکه نسیم چند سالی است که مسابقه «کودک شو» را روی آنتن می‌برد. مسابقه‌ای که بازیگران اصلی آن کودکان هستند و به همراه خانواده‌های خود در این مسابقه حاضر می‌شوند. تا پیش از شروع فصل جدید پژمان بازغی اجرای این مسابقه را برعهده داشت که بعد از چند دوره از این مسابقه جدا شد و در فصل تازه که از آبان ماه روی آنتن رفته است حمید گودرزی اجرای مسابقه را برعهده دارد. مسابقه دارای چند بخش است که دو بخش مسابقه کودکان و دو بخش به مسابقه پدر مادران اختصاص دارد. طراحی بازی‌ها و جنس مسابقه باعث شده تماشاگران ثابتی جذب این برنامه شوند. جوایز نقدی این مسابقه هم نسبت به دیگر مسابقه‌های تلویزیونی پایین‌تر است و هدف اصلی حضور شرکت‌کننده‌ها اصرار کودکان خردسالشان است.

به جمع این مسابقه‌ها برنامه‌های دیگر شبکه‌ها از جمله سلامت و ایران کالا را نیز که هر کدام یک مسابقه در باکس آنتن دارند را اضافه کنید تا کلکسیون تلویزیون برای اجرای مسابقات تکمیل شود.

با مرور مسابقه‌های تلویزیونی این پرسش جدی مطرح می‌شود که لازمه این میزان تولید مسابقه برای تلویزیون چیست؟ چرا برنامه‌سازی در تلویزیون بدون هیچ گونه خلاقیتی تنها به فکر کپی کردن مسابقه‌های شبکه‌های خارجی است؟ به نظر می‌رسد تنها راهکار مدیران تلویزیون برای جذب مخاطب در شرایط فعلی برگزاری مسابقاتی است که در آن جوایز نقدی پرداخت می‌شود. جوایزی که گاه رقم‌های سنگینی در میان آن‌ها وجود دارد و از همین منظر نمی‌توان آن را راهگشا دانست.

مسابقات تلویزیونی درس اخلاق می‌دهند

عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران باتوجه به پخش انبوه مسابقات از رادیو و تلویزیون در چند هفته اخیر، به ایلنا گفت: مسابقات تلویزیونی از دیرباز تاکنون همواره در فهرست برنامه‌های پربیننده قرار داشته‌اند و رقابت بین شرکت‌کنندگان مسابقات تلویزیونی و هیجان منتج از آن، رنگ و بوی دیگری به این دست برنامه‌ها می‌دهد که در بقیه برنامه‌ها کمتر دیده می‌شود یا اصلا دیده نمی‌شود.

شهرام خرازی‌ها درباره پیشینه برگزاری مسابقات در تلویزیون ایران افزود: سابقه تولید و پخش مسابقات در تلویزیون ایران به قبل از انقلاب بازمی‌گردد. مسابقات تلویزیونی در سیمای جمهوری اسلامی ایران از دهه شصت تا حال حاضر بسیار پرطرفدار بوده و عمدتا با استقبال مردم مواجه شده‌اند. از نسل مسابقات قدیمی مثل مسابقه «نام‌ها و نشانه‌ها»، «مسابقه علمی» و «یک مسابقه، سی سوال» که در دهه شصت پخش می‌شدند تا مسابقات مدرن مثل «عصر جدید» که این روزها طرفداران بسیار یافته است، تحولات زیادی در عرصه طراحی و تولید مسابقات تلویزیونی رخ داده است.

وی در خصوص ضرورت کثرت تولید و پخش مسابقات تلویزیونی اظهار داشت: کثرت و تنوع مسابقات فی‌النفسه اتفاق بدی نیست اما باید برنامه‌ریزی شده و بنا بر نیاز مخاطب باشد. در حال حاضر مردم آن قدر درگیر کرونا و معیشت و سلامت خود هستند که حوصله تماشای این همه مسابقه تلویزیونی را ندارند. این مسابقات از شرایط روز به دور هستند و نکاتی در آن‌ها مطرح می‌شود که دغدغه مردم نیست به همین خاطر به نیاز مخاطب پاسخ مناسب نمی‌دهند.

خرازی‌ها بر این اعتقاد است که: برگ برنده یک مسابقه تلویزیونی، شرکت‌کنندگان آن هستند که هر یک به تنهایی موجی از هیجان و جذابیت را همراه خود به داخل استودیو می‌آورند اما تولیدکنندگان مسابقات در تلویزیون ایران به این نکته توجه چندانی نشان نمی‌دهند. وی از مسابقه سینمایی «۴۳۲۱» شبکه چهار به عنوان مسابقه‌ای خوش کیفیت یاد کرد که به شرکت‌کنندگانش و استعدادهای‌شان توجه ویژه داشت و به خوبی از این امتیاز بهره می‌جست.

وی خاطرنشان کرد: شماری از مسابقات داخلی، کپی نمونه‌های آمریکایی و اروپایی و شماری دیگر مثل مسابقه «مشاعره ایران» با اجرای دکتر اسماعیل آذر، اورژینال و تولید اصیل و ملی تلقی می‌گردند. مسابقات کپی شده هر چند کیفیت نسخه اصل را ندارند اما در جذب بیننده موفق به نظر می‌رسند.

خرازی‌ها در پاسخ به این سوال که انگیزه‌های مالی در شکل گیری برگزاری مسابقات و حضور شرکت کننده‌ها چقدر موثر است؟ گفت: عمده شرکت‌کنندگان به واسطه دیده شدن در قاب تلویزیون در مسابقات شرکت می‌کنند و انگیزه مالی پررنگی ندارند زیرا جوایز مسابقات تلویزیون ایران نفیس و قابل توجه نیستند. شرکت در مسابقات تلویزیونی به انگیزه مالی، مختص معدود مسابقاتی است که جوایز هنگفتی به برندگان خود می‌دهند.

وی به این سوال که چرا تلویزیون بجای آن که دنبال کیفیت باشد، سعی می‌کند از لحاظ کمیت به سراغ ساخت مسابقات تلویزیونی برود؟ چنین پاسخ داد: جای تعجب است که کیفیت مسابقات تلویزیون ایران در دهه شصت از لحاظ برگزاری و دانش کارشناسان و داوران بسیار فزون‌تر از مسابقات دهه‌های بعد (دهه هفتاد، هشتاد و نود) بود در حالی که آن مسابقات با بودجه بسیار نازل تولید می‌شدند.

او در ادامه تاکید کرد: بعضی از مسابقات تلویزیون ایران فقط عنوان مسابقه را یدک می‌کشند و اصلا مسابقه نیستند مثلا «عصر جدید» بیشتر یک شو تلویزیونی است تا یک مسابقه که مبتنی بر رقابت پایاپای شرکت‌کنندگانش باشد. شرکت‌کنندگان این مسابقه زمینه مشترکی برای رقابت ندارند و قیاس کردن آن‌ها با یکدیگر و امتیاز دادن به افراد عادلانه نبوده و با ذات رقابت و مسابقه همخوانی ندارد.

خرازی‌ها در پایان گفت: یک مسابقه الزاما نباید آموزنده باشد و می‌تواند صرفا بیننده‌اش را سرگرم کند اما در تلویزیون ایران به این ویژگی بی‌اعتنا هستند. مسابقات تلویزیونی ما کمتر جنبه سرگرمی دارند و عمدتا به بینندگان‌شان درس اخلاق می‌دهند و آکنده از شعار و مطالب تکراری و پیش پا افتاده هستند.