جزئیات نخستین واکسن ایرانی کرونا؛ تولید واکسن با تکنولوژی پیشرفته فایزر و مدرنا

خرداد: رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت و سخنگوی سازمان غذا و دارو از تلاش‌های محققان ایرانی برای تولید واکسن کرونا مشابه با واکسن‌های مدرنا و فایزر/ بایون‌تک خبر داد.

کیانوش جهانپور رییس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت و سخنگوی سازمان غذا و دارو شب گذشته از صدور مجوز آزمایشات بالینی برای نخستین واکسن ایرانی کرونا خبر داد. مجوزی که عملا این واکسن را وارد فاز آزمایش انسانی می‌کند.

جهانپور دراین‌باره به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «با این مجوز، به محققان مجوز تست بالینی داده شده
 و مطالعات بالینی باید انجام شود. پس از این در صورت تایید مطالعات بالینی و اثبات بی خطری آن مجوز تولید و تلقیح عمومی صادر می‌شود.»

وزیر بهداشت نیز روز گذشته از احتمال تولید واکسن کرونا در بهار ۱۴۰۰ خبر داد. سخنگوی سازمان غذا و دارو در این‌باره می‌گوید: «امیدواریم واکسنی که اکنون مجوز تست بالینی گرفته با نتیجه بخش بودن آزمایشات بالینی در بهار ۱۴۰۰ برسد.»

دکتر رضا ملک‌زاده، معاون پیشین وزیر بهداشت پیش از این درباره تولید واکسن کرونا در ایران گفته بود: «ما یا واکسن کرونا را خودمان تولید می‌کنیم یا احتمالا واکسنی را که در آکسفورد تولید می‌شود و هند هم با آن‌ها همکاری می‌کند، وارد خواهیم کرد.»

اما نکته‌ای که در مجوز صادر شده برای تست بالینی واکسن کرونا در ایران صادر شده، استفاده از تکنولوژی شناخته شده، رایج و قدیمی تولید واکسن است؛ ویروس کشته شده یا غیرفعال (Inactivated). هرچند که این شیوه ظاهرا در تولید واکسن چینی و روسی کرونا هم استفاده شده است. رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت دراین‌باره به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «این واکسن با تکنولوژی ویروس کشته شده تولید می‌شود. در برخی کشورها هم واکسن کرونا با همین شیوه ساخته شده است و به هر حال استراتژی مشابه دیگر واکسن هاست.»

البته این واکسن به طور قابل توجهی، ارزانتر از واکسن‌های مدرنا و فایزر و حتی آکسفورد تهیه می‌شود. اما تکنولوژی mRNA که واکسن‌های مدرنا و فایزر استفاده می‌کنند، اغواکننده و جذاب و احتمالا کارایی بیشتری دارد. با این حال پیش از این مسعود مردانی، عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا دراین‌باره به همشهری‌آنلاین گفته بود: «راحت به شما بگویم که کشورهای غربی تکنولوژی تولید واکسن را به ما نمی‌دهند.»

تولید واکسن کرونا با تکنولوژی فایزر و مدرنا در ایران

آنطور که جهانپور می‌گوید، چند شرکت ایرانی مشغول تولید واکسن با همان تکنولوژی mRNA هستند که در واکسن‌های پیشرفته فایزر/بایون‌تک و مدرنا استفاده می‌شود: «حداقل دو شرکت در حوزه تولید واکسن برای واکسن کرونا مشابه با واکسن شرکت مدرنا کار می کنند. واکسن آنها با تکنولوژی mRNA در مطالعات آزمایشگاهی است.»

به گفته سخنگوی سازمان غذا و دارو احتمالا واکسن پیشرفته ایرانی کرونا، مزیت‌هایی به واکسن مدرنا و فایزر/بایون‌تک دارد: «به نظر می آید نمونه های آزمایشگاهی تولید شده نسبت به برخی از آنها مزیت فناوری داشته باشد؛ شرایط نگهداری آنها و زنجیره سردی که لازم دارد نسبت به واکسن هایی که تاکنون با این تکنولوژی (mRNA) معرفی شده‌اند، سهل‌تر خواهد بود.»

او درباره به نتیجه رسیدن واکسن کرونا با تکنولوژی پیشرفته هم گفت: «اگر استراتژی‌های دیگر در تولید واکسن کرونا به این مرحله برسند، مجوز تولید صادر می شود. لزوما تزاحم و تضاربی بین این استراتژی های مختلف وجود ندارد. همه این ها را وزارت بهداشت حمایت می کند.»

چرا مینو محرز؟

یکی از نکات قابل توجه نخستین واکسن ایرانی کرونا، نام محقق اصلی است؛ دکتر مینو محرز متخصص بیماری‌های عفونی، عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا و البته یکی از پزشکان پرسابقه در تحقیقات برای بیماری‌های عفونی است. محرز سالها پیش هم تحقیق درباره داروی ایرانی ایدز را انجام داد که بعدها به عنوان آیمود شناخته شد. گفته شده این دارو به عنوان دارویی مکمل در درمان بیماران اچ‌آی‌وی مثبت استفاده می‌شود.

اما چرا مینو محرز برای این تحقیقات واکسن ایرانی کرونا انتخاب شده است؟ جهانپور دراین‌باره به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «دکتر محرز محقق اصلی مطالعات بالینی این واکسن هستند و واکسن توسط دیگر محققان به این مرحله رسیده است. این مرحله که بالینی‌است، خانم دکتر محرز نظارت دارند. در مرحله بالینی باید محققان بالینی، حضور داشته باشند.»

نقش بنیاد برکت

در اطلاعاتی که درباره نخستین واکسن ایرانی کرونا منتشر شده، نام شرکت شفافارمد دیده می‌شود: «‏واکسن Inactivated شرکت شفافارمد بعنوان اولین واکسن ایرانی ⁧‫کووید۱۹‬⁩ با دریافت کد اخلاق عملا وارد فاز مطالعه بالینی شد.» این محتوای توییت سخنگوی سازمان غذا و داروی ایران درباره شرکت تولیدکننده واکسن ایرانی کروناست.

شفافارمد که ظاهرا در نیمه دهه ۷۰ تاسیس شده، اکنون یکی از شرکت‌های مجموعه گروه دارویی برکت وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام است. در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۹۹، اعضای هیات مدیره این داروسازی چنین تعیین شدند: «شرکت های گروه دارویی برکت (سهامی عام)، گروه سرمایه گذاری البرز (سهامی عام)، سرمایه گذاری اعتلاء البرز (سهامی عام)، گروه دارویی سبحان (سهامی عام) و سبحان دارو (سهامی عام).»

از سوی دیگر سه ماه بعد در ۲۶ مرداد ۹۹، واکسن‌سازی هم به مجموعه تولیدات و تحقیقات شفافارمد اضافه شده است: «آگهی تغییرات شرکت گروه صنایع شفا فارمد شرکت سهامی خاص به شماره ثبت وارد شوید و شناسه ملی وارد شوید به استناد صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده مورخ ۲۶/۰۵/۱۳۹۹ تصمیمات ذیل اتخاذ شد: به موضوع شرکت "تولید، بسته‌بندی، خرید، فروش، صادرات و واردات در زمینه های دارویی، شیمیایی، بیولوژیک، نانو فناوری، زیست فناوری، پروبیوتیک، غذایی، بهداشتی، انواع واکسن های انسانی و دامی، مکمل های دارویی و غذایی برای انسان و دام و طیور، آنزیم ها و ملزومات دارویی" الحاق می گردد.»

اما گروه دارویی برکت در سایت موسسه دانش‌بنیان برکت چنین معرفی شده است: «گروه دارویی برکت با هدف توسعه تکنولوژی داروهای خاص و رفع نیازهای اساسی کشور موفق شده است با تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان سهم موثری در بازار این کالای استراتژیک فراهم کند. وجود زیرساخت‌های تحقیقاتی، دانش فنی بروز،‌ محققان و ... در مجموعه شرکت‌های وابسته به این هولدینگ و از سوی دیگر شکل‌گیری شرکت تخصصی سلامت، موجب توسعه روابط و مشارکت‌های موسسه و گروه دارویی برکت شده است.»

جهانپور، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت درباره نقش بنیاد برکت در تولید واکسن ایرانی کرونا به همشهری‌آنلاین می‌گوید: تحقیقات این واکسن در گروه دارویی برکت انجام شد. ستاد اجرایی فرمان امام کار قابل تقدیری انجام داد و سرمایه گذاری در این حوزه کرده است. شرکت های دیگری هم انجام دادند که قابل تقدیر است. همه این هم‌افزایی‌ها منجر به تولید واکسن در ایران می‌شود.»