راهکارهای ارتقای جایگاه بانوان در موقعیت‌های آکادمیک

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، نشست «زنان در آموزش عالی (با نگاهی به دانشگاه ایلام)»، روز چهارشنبه ۱۲ آذرماه به همت گروه مطالعات زنان مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و با همکاری دفتر مشاور وزیر علوم در امور زنان و خانواده و دانشگاه ایلام برگزار شد.

در این نشست، پس از سخنان فائزه رحمانی، مشاور وزیر علوم در امور زنان و خانواده، مینا پیرزادنیا، مشاور رئیس دانشگاه ایلام در امور زنان و خانواده، خدیجه عباسی، مدیر گروه گیاه‌پزشکی دانشگاه ایلام، ثریا رستگار، استادیار مهندسی برق دانشگاه ایلام و مژگان صالحی‌پور، رئیس بنیاد نخبگان استان ایلام و استادیار تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه ایلام به ارائه نظرات و دیدگاه‌های خود پرداختند.

در ابتدای این نشست، رحمانی، دانشیار مهندسی هسته‌ای دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی که از حدود پنج ماه پیش در سمت مشاور وزیر علوم در امور زنان و خانواده فعالیت دارد، هدف از برگزاری نشست‌های زنان در آموزش عالی را فراهم کردن زمینه‌ای برای طرح دغدغه‌ها، مسائل و نقطه نظرات زنان دانشگاهی با هدف رفع مشکلات و ارتقای جایگاه زنان در عرصه آموزش عالی کشور عنوان کرد.

وی با توجه به ابلاغ شرح وظایف مشاوران امور زنان و خانواده در اوایل آبان‌ماه از سوی مقام عالی وزارت به این موضوع اشاره کرد که از اهداف کلی این دستورالعمل می‌توان به افزایش مشارکت فعال زنان در توسعه علمی کشور، ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد بالندگی علمی و اجرایی زنان و فرصت‌های عادلانه در مدیریت و ارتقاء علمی زنان اشاره کرد که یکی از این وظایف تعریف شده در این دستورالعمل، «برنامه‌ریزی به منظور توان‌افزایی علمی- تخصصی زنان» است. این نشست، و سلسله نشست‌های آینده، به نوعی کمک برای ترسیم وضعیت واقعی موجود و برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای حرکت به سمت وضعیت ایده‌آل و پیش‌نیازی برای توان‌افزایی زنان دانشگاهی است. زیرا از ابزار لازم برای این توان‌افزایی، آگاهی‌بخشی به جامعه مخاطب است تا بتوانند مطالبات خود را را در جهت تحقق آرمان‌ها و ایده‌آل‌ها و دستیابی به آنچه حقوق محسوب می‌شود، ارائه کنند.

در ادامه، محمد علی اکبری، رییس دانشگاه ایلام اظهار کرد: به عنوان خادم آموزش عالی در استان ایلام اعتقاد دارم که نمی‌توان زنان را به عنوان بیش از نیمی از جامعه دانشگاهی نادیده گرفت و معتقدم عدالت جنسیتی و فرصت دادن به زنان در مدیریت‌های آموزش عالی نه یک لطف که بایدی برآمده از نیاز دانشگاه است. خوشحالم که با سنت‌شکنی و تابوشکنی در دانشگاه ایلام و اقدامات روحیه‌بخش توانسته‌ایم زمینه حضور هر چه بیشتر همکاران خانم در عرصه‌های مختلف دانشگاه را فراهم کنیم.

وی خاطرنشان کرد: دستیابی به این مهم با توجه به اصول و انجام اقداماتی ساده مثل ضرورت حضور حداقل یک همکار خانم در هر یک از شورا‌های دانشگاه محقق شده و تلاش کرده‌ایم با تیمسازی و فراهم کردن زمینه آشنایی و ارتباط موثر همکاران خانم، روحیه مطالبه‌گری را در آن‌ها تقویت کنیم. در حال حاضر مسئولیت بنیاد ملی نخبگان استان ایلام و بسیاری از پست‌های مدیریتی میانی دانشگاه مثل مدیریت تحصیلات تکمیلی، مدیریت آزمایشگاه مرکزی، هیات نظارت دانشگاهی استان و … در اختیار استادان خانم است و با توجه به این اعتماد ناشی از شناخت، پاسخ بسیار خوبی هم گرفته‌ایم.

رییس دانشگاه ایلام تصریح کرد: از رحمانی می‌خواهم در فرصت کوتاه باقیمانده از دولت نهایت تلاش خود را برای تثبیت حقوق زنان و تحقق عدالت جنسیتی در آموزش عالی کشور مبذول کنند و با توجه به توانمندی بالایی که در ایشان هست، افق کارشان را بسیار روشن می‌بینم و مطمئنم که می‌توانند در همین مدت کوتاه گام‌های بلندی را در این مسیر بردارند.

حسین میرزائی، رییس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم با ابراز خرسندی از اینکه در نخستین جلسه از سلسله نشست‌های زنان در آموزش عالی به تجربه دانشگاه ایلام و نقطه نظرات و مسائل همکاران خانم این دانشگاه پرداخته شده، اظهار کرد: نگاه پیشرو ریاست دانشگاه ایلام همواره مورد توجه قرار داشته و امیدوارم با نگاه تبعیض مثبت نسبت به زنان بتوانیم در مدت کوتاه باقیمانده تا تغییر دولت، مسائل فراوانی را که در این حوزه وجود دارد تا حدی برطرف کنیم. وی با بیان این که توجه به مسائل و مشکلات زنان دانشگاهی و رفع آن‌ها می‌تواند مقدم‌های برای پرداختن به مشکلات زنان در محیط‌های پیرامون دانشگاه و جامعه باشد و تداوم این حرکت مثبت در دانشگاه ایلام می‌تواند آلام زنان این استان را نیز کاهش دهد، اظهار کرد: اگر چه موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، مأموریت اصلی در حوزه آموزش عالی، علم وفناوری دارد، ولی به نظر می‌رسد که باید استثنائاتی هم قائل شد و آماده‌ایم در کنار دانشگاه ایلام در زمینه تحقیقات در حوزه زنان در استان ایلام مشارکت داشته باشیم.

میرزائی در پایان ابراز امیدواری کرد که برگزاری این نشست و نشست‌های مشابه بتواند با گسترش فرهنگ گفتگو و عقلانیت در رفع مشکلات و ارتقای جامعه زنان دانشگاهی موثر باشد.

خدیجه کشاورز، مدیر گروه مطالعات زنان موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی هم که مدیریت این نشست را برعهده داشت، با اشاره به تاریخچه‌ای از حضور زنان در آموزش عالی ایران و بسته بودن چندساله در‌های دانشکده‌های حقوق و پزشکی و … دانشگاه تهران بر روی دانشجویان زن در سال‌های اول تأسیس دانشگاه در ایران اظهار کرد: با گذشت چندین دهه از آن زمان، با تمام تلاش‌های صورت گرفته تبعیض‌های جنسیتی در دانشگاه‌ها همچنان وجود دارد و هر چه در سلسله مراتب پست‌های دانشگاهی بالا می‌رویم، حضور زنان کم‌رنگتر می‌شود که این قبیل تبعیض‌ها در برخی رشته‌های دانشگاهی به وضوح شدیدتر است.

او با اشاره به سوگیری‌های مردمحور و نیز هنجار‌های جنسیتی در دانشگاه، آن‌ها را منشاء تبعیض علیه زنان دانست و اظهار کرد: بعد از موج گسترده راهیابی دختران به دانشگاه‌ها در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۸۰ در سال‌های اخیر سهم دختران در جامعه دانشجویی هم دستخوش تغییر شده به‌طوری که طبق آمار سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵ دختران ۴۴ درصد ورودی‌های جدید و ۴۶ درصد کل دانشجویان را تشکیل می‌دادند که البته وضعیت در دانشگاه‌های دولتی کمی بهتر است و دختران ۴۵ درصد ورودی‌های جدید و ۴۹ درصد کل دانشجویان را شامل میشدند.

کشاورز با اشاره به سهم بسیار پایین‌تر زنان از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها خصوصا در رتبه‌های استادی و دانشیاری گفت: این موضوع نشان‌دهنده دشواری بیشتر زنان در کسب رتبه‌های دانشگاهی و زندگی آکادمیک است که امیدوارم برگزاری این سلسله نشست‌ها در درک بهتر از شرایط و مشکلات زنان دانشگاهی موثر باشد.

در ادامه این نشست، مژگان صالحی‌پور، رییس بنیاد نخبگان استان ایلام و عضو هیئت علمی دانشکده تربیت بدنی دانشگاه ایلام گزارشی از توانمندی‌های دانشجویان دختر و اعضای هیئت علمی و کارکنان زن دانشگاه ایلام و موفقیت‌های آن‌ها در کسب مدال‌ها و رتبه‌های برتر المپیاد‌ها و رقابت‌های ورزشی، علمی، هنری و … در سطح کشور و دانشگاه‌های منطقه پنج کشور ارائه داد.

وی با اشاره به این که حدود ۶۰ درصد دانشجویان دانشگاه ایلام و نیمی از دانشجویان کشور را دختران تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: تجربه نشان داده هرجا نگاه جنسیتی کمرنگ شده و به زنان و دختران دانشگاهی اعتماد شده، توانسته‌اند توانمندی‌ها و شایستگی‌های خود را در بالاترین سطح بروز دهند.

سخنران بعدی این نشست، مینا پیرزادنیا، مدیر تحصیلات تکمیلی و مشاور رییس دانشگاه ایلام در امور زنان و خانواده بود که در ابتدای سخنان خود در تبیین تاریخچه تاسیس دانشگاه ایلام گفت: دانشگاه ایلام تا سال ۱۳۷۱ زیرمجموعه دانشکده دامپروری دانشگاه رازی کرمانشاه بود و پس از تاسیس با دو سال تاخیر از سال ۷۳ پذیرش دانشجویان دختر را آغاز کرد که از مجموع ۶۴ دانشجوی دانشگاه در آن سال ۹ نفر دختر بودند. اولین عضو هیئت علمی زن و اولین کارمند زن دانشگاه هم سال ۷۹ استخدام شدند.

به گفته وی با این حال از سال ۹۳ بدین طرف هر ساله حدود ۵۵ درصد دانشجویان این دانشگاه را دختران تشکیل داده‌اند، به طوری که حدود ۵۳٫۴ درصد فارغ التحصیلان این دانشگاه از بدو تاسیس تاکنون دختر‌ها بوده‌اند. البته این رشد سریع و برتری جنسیتی در نسبت اعضای هیئت علمی دانشگاه هرگز وجود نداشته است.

مدیر تحصیلات تکمیلی دانشگاه ایلام خاطرنشان کرد: به رغم افزایش اعضای هیئت علمی دانشگاه، شمار اعضای هیئت علمی زن دانشگاه تا سال ۹۵ به ۲۰ نفر (۱۰ درصد کل اعضای هیئت علمی) محدود بود تا اینکه با انتصاب ریاست فعلی دانشگاه که رویکرد مثبتی به اعمال عدالت جنسیتی دارد، به رغم افزایش بسیار اندک تعداد اعضای هیئت علمی، سهم اعضای هیئت علمی زن دانشگاه در سال ۹۶ به ۱۳٫۸ درصد و در سال ۹۹ به نزدیک ۱۸ درصد (۳۹ نفر زن مجموع از ۲۲۰ نفر) افزایش یافته است.

مشاور رییس دانشگاه ایلام در امور زنان و خانواده تصریح کرد: سهم زنان از پست‌های مدیریتی دانشگاه هم از شش مدیر میانی و ۱۴ مدیر پایه در سال ۹۶ به ۹ مدیر میانی و ۲۵ مدیر پایه در سال ۹۹ افزایش یافته است.

وی در ادامه در بیان چالش‌های زنان عضو هیئت علمی دانشگاه‌ها به لحاظ نشدن دوره زایمان زنان در آیین‌نامه‌ها اشاره کرد و گفت: در حالیکه دانشجویان دختر ممکن است در دوره دکتری تا چهار ترم هم در مرخصی زایمان باشند، ولی این وقفه در آیین‌نامه‌های جذب هیئت علمی در نظر گرفته نشده و این گروه از مادران هم مشمول محدودیت سنی مشابه سایر متقاضیان جذب در هیئت علمی می‌شوند. مشکلی دیگری که زنان با آن مواجه‌اند حساسیت مضاعفی است که درباره عملکرد آن‌ها در پست‌های مدیریتی وجود دارد. از آنجا که برخی واگذاری پست‌های مدیریتی به زنان را لطفی در حق آن‌ها تلقی می‌کنند، لذا انتظاراتی که از آن‌ها دارند چند برابر مدیران مرد است و زیر ذره‌بین هستند و کوچکترین اشتباه آن‌ها را بزرگنمایی میکنند، در حالی‌که در مورد مدیران مرد این طور نیست.

پیرزادنیا با بیان این که با رویکرد مثبت رییس این دانشگاه نسبت به عدالت جنسیتی در مواردی مثل جذب اعضای هیئت علمی حتی تبعیض مثبتی نسبت به زنان اعمال می‌شود، گفت: متاسفانه در اغلب دانشگاه‌ها شرایط کاملا متفاوت است و زنان با تبعیض‌های منفی در فراخوان جذب اعضای هیئت علمی روبه‌رو هستند. امیدوارم با وضع قوانینی که با تغییر دولت‌ها و براساس سلایق مدیران قابل تغییر نباشد، شاهد ترسیم شرایطی مناسبتر برای زنان باشیم.

استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه ایلام با بیان این که مردسالاری و انزوای دیرپای زنان ایلامی که ریشه در فرهنگ و سنت‌های این استان دارد، جدی‌ترین مانع پیشرفت زنان ایلامی است، اظهار داشت: با این حال، مشکلات ما در حوزه دانشجویی و اعضای هیئت علمی و کارکنان چندان تفاوتی با دانشگاه‌های دیگر ندارد و مردسالاری و تبعیض جنسیتی و مخالفت با مدیر شدن زن‌ها که تقریبا در همه سازمان‌ها مانع از ارتقای زنان می‌شود، در این دانشگاه هم عمدهترین مشکل زنان دانشگاهی است و مسئله خاصی که احساس کنیم منحصر به استان ایلام است، نداریم؛ البته خوشفکری و اعتماد و همراهی خوب ریاست و مجموعه مدیریتی دانشگاه باعث شده که اعتماد به نفس بالایی در دانشجویان و کارکنان و اعضای هیئت علمی زن دانشگاه وجود داشته باشد. مشاور رییس دانشگاه ایلام در پایان از پیگیری راه‌اندازی مرکز مطالعات زنان در این دانشگاه با قول مساعد ابتکار و حمایت رییس دانشگاه خبر داد.

خدیجه عباسی، مدیر گروه گیاه‌پزشکی دانشگاه ایلام هم سخنان خود را با تبیین ضرورت توجه و حمایت از زنان آغاز کرد و گفت: ۶/۴۹ درصد جمعیت کشور را زنان تشکیل می‌دهند و عدم توجه به زنان به معنای عدم توجه به نیمی از جمعیت است. موضوع دیگری که اهمیت توجه به زنان را دو چندان می‌کند، چند نقشی بودن زنان در خانواده ایرانی است.

وی ادامه داد: در اغلب موارد، زنان شاغل همزمان سه نقش همسری، مادری و شغلی را برعهده دارند که برقراری مداوم تعادل بین این نقش‌ها ممکن است، استرس و فشار روانی زیادی را به زنان وارد کرده و بر سلامت روانی آن‌ها اثر منفی داشته باشد؛ لذا حمایت از زنان شاغل از اهمیت بالایی در حفظ سلامت خانواده برخوردار است.

استادیار بیماری‌شناسی گیاهی دانشگاه ایلام در ادامه در خصوص موانع سازمانی پیش‌روی زنان شاغل گفت: کمتر بودن تعداد زنان در اغلب سازمان‌ها و شخصیت گروه گریز و ناسازگاری گروهی بسیاری از زنان از جمله موانع پیشرفت شغلی آنهاست. این مسئله خصوصاً از آنجا مشکل‌ساز می‌شود که مردان شاغل، اغلب با وجود رقابتی که دارند، به صورت تیمی هم عمل می‌کنند. از آنجا که زنان از شبکه‌های درون سازمانی همکاران مرد خود خارج‌اند؛ لذا از اطلاعات، فرصت‌ها و پاداش‌هایی که در گروه برای مردان پیش می‌آید، محروم‌اند.

وی افزود: مردان عمدتاً در شبکه‌های اقتصادی سیاسی عضویت دارند که فرصت‌های خوبی را برای پیشرفت در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد، در حالی‌که زنان اگر در تشکلی هم فعال باشند، بیشتر تشکل‌های محلی و خانوادگی است.

یکی دیگر از چالش‌های سر راه زنان، این دیدگاه غلط اجتماعی است که می‌گویند زنان برای درآمد اضافه خانواده کار می‌کنند و نیاز به ارتقا ندارند، یا زنان بیش از حد احساساتی هستند و ملاحظات خانوادگی را بر ملاحظات شغلی ترجیح می‌دهند، یا به زنان گفته می‌شود که، چون نقش اصلی شما در خانواده است، ما با ندادن مسئولیت به شما کمک می‌کنیم که این نقش را بهتر ایفا کنید.

عباسی در خصوص راهکار‌های رفع این موانع در محیط‌های آکادمیک گفت: بخشی از راه حل‌ها، جنبه‌های شخصیتی، فرهنگی و روانشناختی دارد و بخش دیگر هدایت آموزش و پژوهش به سمتی است که زنان به سمت خودباوری بروند و از حالت رکود و سکون خارج شوند. ایجاد رقابت با حمایت دانشگاه و برگزاری همایش‌ها و نشست‌های ویژه زنان در تقویت عزت نفس و خودباوری زنان دانشگاهی مؤثر است. آشناشدن زنان با حقوقشان و احترام به این حقوق از سوی مدیریت دانشگاه، وضع قوانین و مقررات لازم برای تأمین این حقوق و نظارت بر اجرای دقیق آن‌ها هم به رضایت شغلی زنان کمک می‌کند. امری که در نهایت به افزایش بهره‌وری و وفاداری آن‌ها نسبت به سازمان منجر می‌شود.

ثریا رستگار، استادیار مهندسی برق دانشگاه ایلام هم در ادامه این نشست از سقف‌ها و دیوار‌های شیشه‌ای صحبت کرد که مانع از ارتقای شغلی و حتی ورود زنان به برخی حوزه‌های مدیریتی کلیدی می‌شود که مناطق ممنوعه و حیاط خلوت‌های مردانه سازمان‌ها تلقی می‌شود. دیوار‌های نامرئی که همکاران مرد هیچ وقت به آن‌ها برخورد نمی‌کنند و بنابراین شاید هیچ وقت هم وجود آن‌ها را قبول نکنند.

رستگار با بیان این که شرایط برای اعضای هیئت علمی دانشکده‌های فنی مهندسی به مراتب سخت‌تر از همکارانشان در سایر دانشکده‌هاست که تعادل جنسیتی بیشتری در محیط وجود دارد و مردان به مرور حضور زنان در این دانشگاه‌ها را پذیرفته‌اند، اظهار کرد: متأسفانه اغلب اطلاعات مفید و دست اول نه در شورا‌ها و جلسات رسمی گروه یا دانشکده که در شبکه‌های مردانه مبادله می‌شود. اعضای هیئت علمی مرد معمولا با همکارانشان شبکه‌های ارتباطی یا گروه‌های کوهنوردی، فوتبال یا … دارند که تبادل اطلاعات دست اول خود را در آنجا انجام می‌دهند.

وی در خصوص راهکار‌های قانونی که می‌توان برای ارتقای عدالت جنسیتی در دانشگاه‌ها انجام داد، گفت: ایجاد شفافیت در دسترسی به اطلاعات، تخصیص امکانات رفاهی مثل مهدکودک برای کاهش دغدغه‌های زنان شاغل، افزایش طول دوره‌های پیمانی و رسمی آزمایشی زنان عضو هیئت علمی به دلیل مرخصی زایمان و سایر مشکلاتی که زنان به دلیل نقش مادری و شرایط خاص خانوادگی دارند، در نظر گرفتن وزنی برای ایجاد ظرفیت‌های قانونی برای به کار گرفتن زنان در جایگاه هیئت علمی و پست‌های مدیریتی و ترغیب صنعت به استفاده از زنان در پروژه‌ها از راهکار‌های ارتقای جایگاه زنان در موقعیت‌های آکادمیک است.

رستگار با بیان اینکه حضور زنان در جایگاه‌های مدیریتی به دلیل ویژگی‌های خاص آن‌ها مثل روحیه صلح‌طلبی می‌تواند منشأ تحولاتی در محیط‌های آکادمیک باشد، گفت: البته آنچه در عمل از برخی مدیران زن دیده می‌شود، رفتار‌هایی افراطی و حتی تندتر از مدیران مرد است. علت این مسئله هم سختگیری‌هایی است که در نظارت بر عملکرد مدیران زن وجود دارد و آن‌ها را با استاندارد‌های مردانه می‌سنجند و اغلب مدیران زن شهامت لازم برای تابوشکنی و رفتار براساس ادراک و احساس خود را ندارند.

در پایان این نشست که مشاوران امور زنان و خانواده روسای برخی دانشگاه‌های کشور هم در آن حضور داشتند، رحمانی با اشاره به پیگیری‌هایی که در زمینه مرخصی زنان از طریق شورای فرهنگی اجتماعی زنان در حال انجام است، گفت: با هدف حمایت از زنان شاغل در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و البته تحکیم بنیاد خانواده، طرح «دانشگاه دوستدار خانواده» در حال تدوین است.