تحلیل نشانه ـ معناشناختی فواصل قرآن در پژوهشنامه تأویلات قرآنی
شماره دوم از دوره اول پژوهشنامه تأویلات قرآنی، به صاحب امتیازی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی آمل منتشر شد.
به گزارش ایکنا، دوفصلنامه «پژوهشنامه تأویلات قرآنی» تازههای پژوهشی فرهیختگان را در محورهای موضوعی سیر تاریخی تأویل طی قرون اسلامی (تبارشناسی تأویل)، معناشناسی تأویل در قرآن، روایات شیعه و سنی، اصطلاح عالمان، مبانی تأویل از منظر فرق کلامی و عالمان علوم اسلامی، تعامل تأویل و زبان قرآن، تأویل و مباحث زبانشناسی نوین، تأویل و مباحث شناخت شناسی نوین، تأویل تطبیقی از منظر مفسران و سایر موضوعات مرتبط منتشر میکند.
در این شماره از پژوهشنامه مقالاتی با عناوین «تطبیق مختصات ماهیت تأویل قرآن و حقیقت انسان با تکیه بر دیدگاه علامه حسن زاده آملی»، «تحلیل نشانه-معناشناختی فواصل قرآن در حوزه تشبیه و استعاره»، «تاویل پژوهی شیخ طوسی در تبیان: دریچه ای به منطق عقلانی او در فهم دین»، «تأویل صفات خبری خداوند در تفسیر المیزان»، «مقایسه اندیشه تأویلی خواجه نصیر الدین طوسی و صدرالدین شیرازی» و «میدان معنایی مفهوم «نصرت» در قرآن کریم با تکیه بر محور همنشینی» منتشر شده است.
تحلیل نشانه-معناشناختی فواصل قرآن در حوزه تشبیه و استعاره
در چکیده مقاله «تحلیل نشانه-معناشناختی فواصل قرآن در حوزه تشبیه و استعاره» میخوانیم: «تحلیل نشانهشناختی» یکی از روشهای تحلیل کیفی است که به بررسی نشانهها در یک متن، جهت دستیابی به معنای ضمنی یا فراوضعی میپردازد. این معانی در ساختارهای زبانی قرآن، زوایایی از معانی تأویلی متن را که معانی فراوضع می-باشد، به نمایش میگذارد و انسجام بیشتری به دیدگاههای تفسیری میبخشد و افقهای نگاه مفسر را وسعت میبخشد. فواصل قرآن به عنوان یکی از آرایههای زبانی، با واکاوی نشانهها در سطوح مختلف زبانی همچون صرف، نحو، آوا و بلاغت، دریچهای نو به سوی پیامها و آموزههای نهفته در متن گشوده وافزون برآن برجستگیها و شاهکارهای ادبی آن را به نمایش میگذارد. نوشتار حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد نشانهشناسی عام، مهمترین عوامل زایش معانی ضمنی را در فواصل آیات وبا مطالعة موردی تشبیه و استعاره که سازه یا نشانة بلاغی به شمار آمده، مورد واکاوی قرار میدهد؛ بدین منظور معانی ضمنی فراوانی همچون شدت یا ضعف امر، لجاجت، درجه رویگردانی وکفر و.... با تحلیل نشانهشناختی تشبیه و استعاره در فواصل آیات قابل برداشت است که تفاسیر متعدد نیز به شکلی گذرا و غیر روشمند بدان اشاره داشتهاند لذا در نشانهشناسی فواصل آیات با بررسی نشانههای زبانی میتوان به کشف شبکههای معانی نهفته درگسترة بافت موقعیتی کلام دست یافت که این امر دریچهای نو به سوی اعجاز زبانی قرآن میگشاید و تفاسیری روشمند از عوامل درونمتنی قرآن کریم ارائه میدهد.
تأویل صفات خبری خداوند در تفسیر المیزان
نویسندگان مقاله «تأویل صفات خبری خداوند در تفسیر المیزان» در طلیعه نوشتار خود آورده است: صفات خبری آن دسته از صفات موجود در قرآن و روایات است که خداوند خود را بدین صفات خوانده است. عقل بشری در اثبات این صفات مانند، ید، وجه، استواء، ساق و... ناتوان بوده است. علامه طباطبایی (ره) در تأویل این صفات به پیروی از معتقدین به اثبات بدون تشبیه و تجسیم، با کاربست سازههای کنایه و مجاز و سیاق آیات به تأویل صفات خبری پرداخته است. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی به تبیین صفات خبری خداوند در آیات الهی بپردازد. رهیافتهای حاصل از پژوهش آنکه از دیدگاه علامه طباطبایی هر یک از این واژگان با توجه به سیاق در حوزههای معنایی مختلف کاربرد دارند. در این میان می توان به ردّ شبهات مستشرقین و ملحدین در مقوله ادّعای اختلاف صفات الهی و ردّ فرقه های اشاعره و معتزلی در بحث تجسیم و تأویل عقلی اشاره نمود در این بحث استناد به آیات محکم ، روایات معتبر و سازههای زبانی ادبیات عرب مؤید کلام علامه میباشد.
میدان معنایی مفهوم «نصرت» در قرآن کریم با تکیه بر محور همنشینی
محققان مقاله در چکیده این نوشتار مینویسند: کاربست الگوی معناشناختی «حوزۀ معنایی» در مطالعۀ ساختار معنایی واژگان قرآن و تبیین حدود معنایی رمزگان زبانی آن بسیار راهگشاست. زیرا هر واژه کشف بخشی از معنای خود را وامدار حضور سایر واژگان همحوزۀ خود است و ارتباط هر واژه و معنای آن در مجموعه نظام واژگان قرآنی مشخص میگردد. یکی از واژگان پربسامد دستگاه زبانی قرآن که کشف حوزۀ معنایی آن نیازمند بررسی معناشناختی است، واژۀ «نصرت» است که در زندگی بشری به اشکال گوناگون اتفاق میافتد. بدین تصور نوشتار حاضر برآن است تا با کاربست نظریۀ حوزۀ معنایی و روش توصیفی-تحلیلی، ضمن مفهومشناسی دقیق بر مبنای الگوی تحلیل مولفهای، واژگان همنشین حوزۀ این مفهوم را استخراج و رابطۀ معنایی و چرایی استعمال هر یک را تبیین نماید. بررسی دادههای قرآنی حاکی از آن است که مفهوم نصرت از اتمهای معنایی [+تقویت]، [+ظهور]، [+فصل]و [±انتزاعی]تشکیل شده است. این مولفهها حضور واژگان فتح، غلبه، أید، سکینه و اطمینان را در حوزۀ این مفهوم موجه میسازند. هر یک از این واژگان علاوه بر سه مولفۀ مذکور، از مولفههای معناساز دیگری برخوردارند که سبب تمایز آنها از یکدیگر میشود، بهطوری که علیرغم تقارب معنایی برخی از آنها با هم، جایگزینی یکی با دیگری موجب خلل در افادۀ معنای مراد خواهد شد. نیز با توجه به رابطۀ هریک از مفاهیم مذکور با مفهوم نصرت میتوان اظهار داشت که نصرت الهی باعث تحقق سکینه و تایید اهلایمان میشود همچنانکه امکان فتح، غلبه و اطمینان را برای ایشان در پی دارد.
مقایسه اندیشه تأویلی خواجه نصیر الدین طوسی و صدرالدین شیرازی
در طلیعه این مقاله میخوانیم: در این مقاله ضمن برشماری مهمترین خصوصیات اندیشه تأویلی خواجه و صدرا به مقایسه این دو پرداختهایم و با ذکر چند نمونه تأویلی از آثار خواجه و صدرا به نقاط مشترک و نقاط متمایز این دو نظریه تأویلی اشاره کرده ایم. ساختار کلی نظریه تأویلی خواجه مبتنی بر تأویل کلامی و تأویل باطنی عقلی وبر پایه تمثیل استوار است، اما ساختار کلی نظریه تأویلی صدرا مبتنی بر تأویل شهودی و تأویل باطنی عقلی وبر پایه نظریه تأویل- تنزیل میباشد. اندیشههای تأویلی باطنی خواجه در کتابهای روضه التسلیم و آغاز و انجام او متمرکز است، اما اندیشه تأویلی صدرا در همه آثار او وجود دارد و اصولاً او از تأویل به مثابه یک روش استفاده کرده است تا جایی که همه تأویلهای او در تفاسیرش مبنامند میباشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و هدف آن بررسی مهمترین شاخصههای تفکر تأویلی دو فیلسوف تأثیرگذار جهان اسلام است که میتواند آثار معرفتی و اجتماعی مهمی داشته باشد.
تطبیق مختصات ماهیت تأویل قرآن و حقیقت انسان
نویسندگان در چکیده این مقاله آوردهاند: قرآن را مراتبیست، بالاتر از همه مرتبهها تأویل قرآن است، واما اینکه حقیقت تاویل قرآن چیست؟ علامه حسن زاده آملی آنرا به حقیقت انسان منطبق میداند، زیرا تمام اطوار نظام هستی را بصورت بالقوه در انسان موجود میدانند، در این مقاله در صدد یم که با استفاده از منابع مرتبط و با روش تحلیلی نظرگری، تأویل قرآن را در تفسیر انفسی انسان جستجو نماییم، لذا به حقیقت تأویل قرآن و حقیقت نفس انسان و تطبیق آن دو پرداخته شده، وچنین بدست آمده است که مظاهر و شئون در مقام جمعی حقیقتی واحد دارند که سرچشمهی تمام ظهورات و عین ظهورات است که حاصل خوانا شدن تأویل آفاق و انفس است که همان تطبیق بین دو کتاب قرآن جمعی و کتاب آفاقی است، لذا استادی کامل برای خوانا شدن حقایق لازم است، تا با طهارت در تمام مراتب بتواند حقایق قرآن و انسان کامل و نظام هستی و خود را مس بنماید، زیرا همه آفرینش، آیینههای حقند، اما انسان کامل آینهای تمام نماست و نشان دهنده همه اسماء و صفات است لذا دارای وجود جامع، وحدت جمعی، وحدت حقّة ظلیّه و وحدت حقه حقیقیه است، در نتیجه تاویل قرآن حقیقت انفسی انسان و منطبق است با حقیقت انسان کامل وهردوی آنچه در عالم صغیر به وجهی و در عالم کبیر به وجه دیگر میباشد یک حقیت است، که همان توحید صمدی قرآن است، لذا در واقع تاویل نهایی عالم خداوند است.
تاویل پژوهی شیخ طوسی در تبیان
در طلیعه این مقاله میخوانیم: در باب تاویل میتوان از دو نگرش برون متنی و درون متنی سخن گفت. شیخ طوسی از بزرگان تفسیر وکلام در مکتب بغداد است که تاویل و قواعد آن در اندیشه او موضوع پژو هش حاضر است. نگارنده معتقد است میتوان ازدونوع رویکرد در باب رابطه تاویل و تفسیر نزد شیخ طوسی سخن گفت. بعلاوه که میتوان در مورد تاویل رد پای هردو نگرش درون متنی و فرامتنی را در اندیشههای کلامی-تفسیری او رصد نمود. نگارنده به استخراج اصول قواعدی در تاویل پژوهی شیخ الطائفه میپردازد که نفی تقلید، لزوم تمسک به عقل و نقل معتبر، رعایت معنای ظاهری الفاظ، جواز انصراف از ظواهر آیات در شرایط خاص از اهمّ این قواعد است. نگارنده رویکرد عقلانی شیخ طوسی را در تاویل شناسی او بارز و برجسته میبیند. تمسک به عقل و ذکر براهین عقلی در آثار او فراوان دیده میشود که فارق از صحت و سقم این براهین، نمایانگر عقلانیت حاکم بر اندیشه اوست. در دیدگاه شیخ طوسی، تاویل بعنوان رهیافتی در فهم دین از سبک و سیاقی کاملا عقلانی برخوردار است. نگارنده بر این نظر است که از رهگذر تاویل پژوهی شیخ طوسی -بخصوص در تفسیر قرآن او- میتوان به منطق عقلانی وی در فهم دین پی برد.
انتهای پیام