ایران و ژاپن؛ ضرورت حرکت به سمت روابط استراتژیک

به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، اگرچه تجارت نفت و واردات محصولات تولیدی مهمترین محور روابط تجاری ایران و ژاپن طی سال‌های گذشته بوده است اما روابط توکیو و تهران فقط بر تجارت متمرکز نیست؛ بلکه در بعد سیاسی نیز پیوندهای دیپلماتیک محکمی میان دو کشور وجود دارد.

ژاپن و ایران علیرغم نفوذ واشنگتن بر توکیو، هر دو بر روابط متقابل تاکید دارند. در همین راستا ژاپن سال گذشته از شرکت در ائتلاف نظامی آمریکا در خاورمیانه علیه ایران امتناع کرد که این کار به توکیو اجازه داد در روابط خود با تهران، ضمن مذاکره با هدف کسب سود متقابل، موقعیت بی طرفی خود را نیز در منطقه حفظ کند.

ژاپن و ایران از دیرباز روابط دوستانه‌ای داشته اند. «آبه شینزو» اولین نخست وزیر ژاپن بود که در سال ۱۳۹۸ پس از ۴۰ سال به ایران سفر کرد. این رویداد نقطه عطفی در مناسبات طرفین محسوب می‌شود. سفر رییس جمهوری ایران به ژاپن هم اواخر پاییز همان سال باعث شد تا مسیر آغاز شده برای گسترش روابط در عرصه های مختلف هموارتر شود. این سفر در واقع شروع دور دوم تلاش های دیپلماتیک دو کشور شرق و غرب آسیا برای پیشبرد مناسبات در مسیری پایدار بود.

برجام

ژاپن اگرچه از امضاء کنندگان برجام نبود، اما به دنبال توافق برجام در سال ۲۰۱۵ بین ایران و ۱ + ۵، این کشور به دنبال تقویت قابل توجه روابط با ایران و پیشی گرفتن از رقبای بین المللی خود بود که به دنبال استفاده از فرصت ها در بازار بزرگ ایران بودند. دو طرف برای شروع، معاهده سرمایه گذاری دو جانبه را در بهمن ۱۳۹۴ با حضور وزرای خارجه دو کشور امضا کردند، توافقی که به شرکت‌های ژاپنی اجازه می‌داد جایگاه خود را در بازار ایران دوباره بدست آورند.

امضای این پیمان یک گام بزرگ در روابط ژاپن و ایران بود. «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران و «آبه شینزو» نخست وزیر وقت ژاپن در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اکتبر همان سال توافق کردند برای تسهیل امور شرکت های ژاپنی سرمایه‌گذار در ایران، همکاری نزدیک داشته باشند.

سفر رییس جمهوری اسلامی ایران به توکیو

توکیو و تهران آن سال ها علاوه بر تجارت و سرمایه گذاری، از طریق تجارت انرژی نیز همچنان به هم وصل شدند و روابط قوی بین مردم دو کشور برقرار کردند. اما با وجود این بهبود، فشارهای واشنگتن بر توکیو بعد از خروج ترامپ از برجام، باعث شد تا از گرمی این روابط کاسته شود.

ایران دومین ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد و در رتبه چهارم ذخایر اثبات شده نفت خام است. شرکت های ژاپنی به دلیل برخوردار بودن ایران از منابع نفتی و بازار ۸۰ میلیون نفری، مشتاق ورود مجدد به بازار ایران بعد از امضای برجام بودند. با این حال، مراسم تحلیف «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا در ژانویه ۲۰۱۷ و موضع خصمانه او در قبال ایران، این حرکت را کند کرد.

به دنبال خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریم های غیرقانونی علیه ایران، ژاپن از جمله کشورهایی بود که درخواست معافیت خرید نفت از ایران کرد که برای چند ماه مورد موافقت ترامپ قرار گرفت اما در نهایت مجبور شد به تحریم های آمریکا تن دهد و خرید نفت از ایران را به صفر رساند.

تاثیر آمریکا بر روابط تهران و توکیو

اتحاد ایالات متحده و ژاپن از زمان جنگ جهانی دوم یکی از مهمترین عناصر در تنظیم دیپلماسی ژاپن بوده است. بر این اساس، روابط ژاپن با ایران گاها مستلزم ایجاد توازنی ظریف در سیاست امنیتی ژاپن بر اساس اتحاد ایالات متحده و ژاپن، تقاضای انرژی و روابط دوجانبه خوب تاریخی آن با ایران بوده است.

نباید فراموش کرد ژاپن متحد اصلی ایالات متحده است و باید روابط خود با ایران را مدیریت کند تا اطمینان حاصل کند که انتقادات واشنگتن را کاهش می دهد. این توازن بین منافع در روابط ژاپن و ایران طی سال‌های اخیر چالش برانگیز بوده است، طوری که «مرتضی رحمانی موحد» سفیر ایران در ژاپن هم از این سیاست توکیو گله کرد.

سفیر جمهوری اسلامی ایران در ژاپن در گفت و گویی جدید با روزنامه ماینیچی ژاپن با اشاره به اینکه برای توسعه روابط دو جانبه میان تهران و توکیو از جمله تجارت نفت، همکاری های اقتصادی، دانشگاهی و فرهنگی از نظر ایران مشکل و مانعی وجود ندارد؛ گفت: متاسفانه «تحریم های غیرقانونی آمریکا و ملاحظات ژاپن» مانع اصلی توسعه روابط دو کشور است.

«مرتضی رحمانی موحد» افزود: روابط ژاپن و ایران قدیمی ترین روابط بین شرق آسیا و غرب آسیا است، دو کشور بیش از ۹۰ سال است روابط سیاسی دارند. اکنون نیز اگر طرف ژاپنی استراتژی موثری نشان داده و اقدامات مفیدی انجام دهد، روابط دو کشور بیش از پیش توسعه خواهد یافت.

۹۰ سال رابطه درخشان

تهران و توکیو در حالی سال گذشته نودمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک خود را جشن گرفتند که دو کشور در طول تاریخ سعی کرده اند همواره مناسبات خود را حفظ کرده و حتی توسعه دهند.

«آبه شینزو» نخست وزیر پیشین ژاپن اولین نخست وزیر این کشور بود که پس از انقلاب اسلامی ایران به تهران سفر کرد. این سفر که خرداد ۱۳۹۸ و با هدف میانجیگری بین تهران و واشنگتن انجام شد، یکی از بزرگترین رویدادها در تاریخ روابط دو کشور بود و باب جدیدی در مناسبات دو کشور باز کرد.

دیدار با مقام معظم رهبری از مهم‌ترین برنامه‌های آبه در این سفر به تهران بود. مقام معظم رهبری در این دیدار با اشاره به سخنان نخست وزیر ژاپن مبنی بر اینکه ترامپ گفته «مذاکره با آمریکا موجب پیشرفت ایران خواهد شد»، تأکید کردند: ما به لطف خداوند، بدون مذاکره با آمریکا و با وجود تحریم هم به پیشرفت خواهیم رسید.

بعد از سفر آبه به تهران، رییس جمهوری اسلامی ایران هم در آذر سال ۱۳۹۸ از ژاپن دیدار کرد. این سفر دو روزه اولین سفر یک رئیس جمهوری ایران از سال ۲۰۰۰ تاکنون به ژاپن بود. آنچه بیشتر بر اهمیت دیدار افزود، این بود که سفر در نودمین سالگرد برقراری روابط رسمی دو کشور انجام شد. دو کشوری که در طول تاریخ مناسبات، سیری از روابط دوستانه را تجربه کرده اند.

نشست مشترک نخست وزیر پیشین ژاپن و رییس جمهوری اسلامی ایران در تهران

همچنین این دیدار سومین دیدار روحانی و آبه شینزو نخست وزیر وقت ژاپن در سال ۲۰۱۹ بود. جلسه توکیو مجموعه ای از موضوعات مختلف شامل انرژی، اعزام نیروهای دفاع از خود ژاپن به خاورمیانه برای "تحقیق و پژوهش و از همه مهمتر برجام را در بر گرفت؛ اما از آنجائیکه ایران بارها گفته بود که محافظت از ثبات منطقه خلیج فارس به عهده کشورهای منطقه است نه قدرت‌های خارجی، در همین راستا توکیو در تلاش برای ایجاد توازن بین ایران و آمریکا، اعزام نیروهای دفاع از خود ژاپن به خلیج فارس را به طور مستقل و نه بخشی از «ائتلاف دریایی» به رهبری ایالات متحده که دولت ترامپ متحدان خود را به آن دعوت کرده بود، انتخاب کرد.

روابط اقتصادی و انرژی

ژاپن از نظر نفت به منطقه خلیج فارس وابسته است. بیش از ۸۰ درصد واردات نفت توکیو از این منطقه صورت می‌گیرد. حتی وقتی تولید نفت خام ایران در جریان پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ و جنگ هشت ساله با عراق به میزان قابل توجهی کاهش یافت، میزان وابستگی ژاپن به نفت خلیج فارس در حدود ۷۰ درصد بود.

در روابط ایران و ژاپن از بدو تاسیس تا به امروز، همواره جنبه‌های اقتصادی دارای اهمیت ویژه بوده ‌است. از یک طرف ژاپن به نفت و بازار ایران نیاز دارد و از طرف دیگر ایران نیز ژاپن را همواره بازار عمده برای فروش نفت و تامین کالاهای صنعتی و فناوری قلمداد کرده است.

روابط بازرگانی بین دو کشور مخصوصاً از هنگام نخستین مرحله افزایش قیمت نفت خام در سال ۱۹۷۳، افزایش شدیدی نشان می‌دهد. به عنوان مثال در سال ۱۹۶۷، حجم روابط تجاری دو کشور فقط ۶۰۵ میلیون دلار بود که ۷۷ میلیون دلار آن مربوط به صادرات ژاپن به ایران و ۵۲۸ میلیون دلار آن به واردات از ایران اختصاص داشت.

بازدید نخست وزیر پیشین ژاپن و ریییس جمهوری ایران از نمایشگاه ۹۰ سال روابط دو جانبه

در سال ۱۹۷۷، ژاپن کالاهایی به ارزش حدود دو میلیارد دلار به ایران صادر کرد و متقابلاً ۴.۲ میلیارد دلار از ایران واردات داشت که بدین ترتیب، حجم روابط تجاری در مقایسه با سال ۱۹۶۷، یعنی حدوداً ۱۰ سال قبل از آن، ۱۰ برابر افزایش یافت.

اگر چه حجم مبادلات دو کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش یافت اما بعد از برجام بود که حجم مبادلات اقتصادی ایران و ژاپن رشد کرد به طوری که داده‌های سال گذشته در مورد روابط تجاری خارجی ایران نشان می دهد ژاپن بعد از کشورهایی مانند چین، هند، امارات متحده عربی، کره جنوبی و ایتالیا؛ ششمین مقصد اصلی صادرات ایران بوده است. موضوعی که نشان دهنده اعتماد عمده ایران به توکیو است.

در اوایل سال ۲۰۲۰، ژاپن پس از خرید حدود ۱۵.۳ میلیون بشکه نفت خام طی دو ماه قبل از پایان معافیت ژاپن از تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده، واردات نفت خود از ایران را کاهش داد. این تصمیم به دلیل تقاضای ایالات متحده از همه کشورهای وارد کننده نفت از ایران بود که یا این تجارت را متوقف کنند یا با تحریم مواجه شوند.

سفیر جدید ژاپن در تهران، فرصتی برای احیاء روابط

با توجه به اتمام ماموریت «سایتو میتسوکو» که حدود دو سال سفیر ژاپن در ایران بود، کازو توشی آیکاوا (AIKAWA Kazutoshi) اواسط مهر امسال مسئولیت خود را در تهران اغاز کرد تا جان تازه ای در کالبد روابط دیرینه ایران و ژاپن باشد.

آیکاوا اواخر آذر ماه سال جاری استوارنامه خود را به «حسن روحانی» رئیس جمهوری اسلامی ایران تقدیم کرد. رئیس جمهوری اسلامی ایران در این دیدار ضمن استقبال از انتصاب آیکاوا و اشاره به رابطه دوستانه و مثمر ثمری که از دیر باز بین دو کشور ژاپن و ایران برقرار بوده است، اظهار امیدواری کرد از این پس نیز روابط خوب بین دو کشور تداوم داشته باشد.

تقدیم استوارنامه سفیر جدید ژاپن به رییس جمهوری اسلامی ایران

آیکاوا نیز در این دیدار با اشاره به اینکه این دومین ماموریت وی طی ۱۰ سال گذشته در ایران است و خاطرات خوب زیادی از تهران دارد، اظهار داشت که تمایل دارد روابط بین ژاپن و ایران را بیش از پیش گسترش دهد و در جهت حرکت به سوی صلح و رونق جهانی، روابط همکاری بین دو کشور را توسعه دهد.

انتظار می رود با توجه به روابط تاریخی و دوستانه ایران و ژاپن، اکنون که بار فشارها و تحریم های آمریکا با رفتن ترامپ از واشنگتن فرو ریخته است؛ دو کشور بتوانند آینده ای مملو از همکاری در بخش های مختلف ترسیم کنند و در این زمینه سفیر آیکاوا نقش مهمی دارد.