برجام؛ بدون تعارف

به گزارش ایرنا، وقتی مذاکرات مربوط به برنامه جامع اقدام مشترک در حال نهایی شدن بود، راه کار ایجاد شده برای اعتماد سازی متقابل بر این بود که ایران محدودیت‌های هسته‌ای را اغاز کند و به تایید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برسد.

به محض اعلام آژانس، طرف‌های دیگر هم متعهد بودند در شورای امنیت قطعنامه‌ای را تصویب کنند که همه قطعنامه‌های تحریمی پیشین را لغو کند و اروپا و آمریکا هم تحریم‌های مرتبط با بخش هسته‌ای را لغو یا تعلیق کنند.

این اتفاق افتاد و برجام آغاز به کار کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم ۱۵ بار گزارش داد که ایران به طور کامل به تعهدات خود تحت این توافق عمل کرده است.

اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ که مورد حمایت شدید صهیونیست‌ها و برخی کشورهای منطقه بود که انجام نخستین سفر پس از ریاست جمهوری و دیدار با سران آنها موید آن است، در هجدهم ۱۳۹۷ در یک نطق تلویزیونی و با امضای دستوری، به مشارکت آمریکا در توافق هسته‌ای ایران پایان داده شد.

آمریکا که در قالب برجام تعهدات فراوانی داشت تا به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، روابط تجاری با ایران را تسهیل کند، تحریم‌های گسترده و چند لایه‌ای را اعمال کرد که هدف اصلی آن تروریسم اقتصادی، به زانو درآوردن دولت و شورش ملت بود.

یک ماه پس از خروج آمریکا از برجام، مایک پمپئو وزیر وقت خارجه به اندیشکده محافظه‌کار «بنیاد هریتیج» رفت و ۱۲ شرط را برای بازگشت آمریکا به توافق و لغو تحریم‌ها مطرح کرد.

این اقدام آمریکا که با مخالفت همه اعضای برجام اعم از روسیه، چین، انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا و همچنین دبیرکل سازمان ملل متحد مواجه شد و بر حفظ برجام تاکید کردند، موجب شد که ایران و گروه ۱+۴ تلاش فراوانی برای زنده نگهداشتن این توافق به کار گیرند.

به پیشنهاد اروپا و وعده آنها برای جبران مشکلی که آمریکا ایجاد کرده است، جمهوری اسلامی ایران تا یکسال پس از عهدشکنی دولت آمریکا، اقدام متقابلی انجام نداد تا اینکه پس از یکسال از بی عملی طرف‌های اروپایی که حتی قادر به راه‌اندازی سازوکار مالی موسوم به اینستکس هم نشدند، جمهوری اسلامی ایران در قالب پنج گام، تعهدات خود را مطابق با ماده ۳۶ برجام کاهش داد؛ آنها را به اطلاع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رساند و تصریح کرد همه اینها در صورت عمل طرف‌های دیگر برجام به تعهدات خود، برگشت پذیرند.

با وجود این گام‌ها، اروپایی‌ها باز هم اقدام موثری انجام ندادند و چشم امیدشان به انتخابات آمریکا بود تا شاید با تغییر دولت بتوانند فضای بهتری را برای اجرایی کردن تعهداتشان بیابند چرا که اروپا به روشنی نشان داد، در برابر اراده آمریکا تسلیم محض است.

۱۳ آبان انتخابات آمریکا انجام شد، با وجود همه سرسختی ترامپ برای ترک قدرت، جو بایدن دموکرات رئیس جمهوری آمریکا شد که در کارزار انتخاباتی خود به بازگشت سریع به برجام وعده داده بود.

اما دولت آمریکا که به طور یکجانبه از برجام خارج شد، تروریسم اقتصادی را بر مردم ایران به کار گرفت و حتی در شرایط سخت همه‌گیری کرونا هم برخلاف قوانین بین‌المللی بشردوستانه از آنها نکاست، با تغییر دولت هم رویکرد متفاوتی را پیش نگرفت.

مقامات دولت جدید آمریکا از همان ابتدا یک دستور مشخصی را طراحی و مطرح کرد و آن، بازگشت ایران به برجام بود چنان که گویی طرفی که از برجام خارج شد و سخت‌ترین و شدیدترین تحریم‌ها را بازگرداند، طرف ایرانی بوده است.

آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا و جیک سالیوان مشاور امنیت ملی بایدن که دو عضو موثر در روند برجام بودند، مدعی شدند چنانچه ایران به طور کامل به تعهدات خود عمل کند، آمریکا هم حاضر است گام‌های مربوطه را برای بازگشت به برجام بردارد.

ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به این سوال که مگر ایران از برجام خارج شده است که برای بازگشت به آن شرط می‌گذارید، بدون اینکه تصور کند آمریکا اصلا در برجام نیست، گفت ایران با کاهش تعهدات خود، از برجام بسیار فاصله گرفته است.

اگرچه دولت بایدن در همان ابتدای کار نشان داده است که با کنترل حداقلی بر سنا، تزلزل در اکثریت مجلس نمایندگان و فشار متحدان و شرکای خود در وضعیت تنگایی قرار دارد که نمی‌تواند به تنهایی از پس پرونده‌های سیاست خارجی مهم همچون ایران، روسیه، چین، کره شمالی، افغانستان، سوریه، سرنوشت دولت فلسطین، ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه برآید اما انتصاب چهره‌ای چون «رابرت مالی» برای امور ایران با این امید انجام شد که شاید بتواند راهی برای برون رفت از این وضعیت بیابد.

وضعیتی که در برابر این اظهار نظرها، واکنش جدی و محکم طرف ایرانی را در بر داشت که به صراحت اعلام کردند شرط بازگشت آمریکا به برجام، لغو کامل تحریم با هربرچسبی است که در دوره ترامپ و پس از توافق هسته‌ای، اعمال شده است.

طرف آمریکایی باید بداند که خروج از یک توافق بین‌المللی مورد تایید شورای امنیت و نقض قطعنامه این شورا، مسئولیت بین‌المللی برای این کشور در بر خواهد داشت به خصوص اگر بابت اجرا نکردن یکجانبه این تعهدها، خسارتی بیش از ۱۵۲ میلیارد دلار وارد شده باشد و جان‌های زیادی هم به واسطه آن، از دست رفته باشد.

آمریکا باید بداند که هر روز که به تعهداتش عمل نکند، ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت محسوب می‌شود و اعتبار این کشور در سطح بین‌المللی مخدوش است و باعث می‌شود حتی اعتبار و جایگاه نهادی همچون شورای امنیت هم بیش از پیش، پایمال شود.

سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این باره می‌گوید: وضعیت کاملا روشن است. این ایران نیست که برجام را ترک کرد بلکه ایالات متحده بود که از این توافق خارج شد. ایالات متحده تصمیم گرفت که مشارکت خود را در برجام متوقف کند آنها میز را ترک کردند و دوباره تحریم ها را اعمال کردند.

وی افزود: آنها حتی تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کردند. اکنون، اگر سیاست آنها این است که به برجام برگردند و دوباره یک عضو برجام شوند باید تحریم‌ها را بردارند، آنچه ما انجام دادیم در حقیقت واکنشی به نقض توافق توسط ایالات متحده و در برابر اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران بود. همانطور که گفتم، کاهش تعهدات توسط ایران، در واقع اقدامی قابل اصلاح بر اساس بند ۳۶ برجام است.

معاون وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد: بنابراین من فکر می‌کنم اگر شرایط را منطقی بررسی کنید، همه می‌گویند این ایالات متحده است که باید اول به برجام برگردد. هنگامی که آنها بازگشتند و تحریم‌ها علیه ایران را لغو کردند و ما تایید کردیم که تحریم‌ها از بین رفته است، آماده‌ایم که به سرعت به برجام برگردیم.

اما سوال اینجا است که با توجه به قانون راهبرد عملی برای لغو تحریم که مهلت اجرای آن تا حدود ۱۰ روز دیگر فرا می‌رسد و به موجب آن، ایران اجرای پروتکل الحاقی را متوقف و سطح و تعداد بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کاهش می‌دهد، فرصت دولت بایدن برای بازگشت به برجام چقدر است؟

شاید پاسخ این سوال را در اظهارات محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه می‌توان یافت که گفت: دونالد ترامپ بر این افسانه قمار کرد که می توان ملت ایران را بین فروپاشی و تسلیم مجبور به انتخاب کرد. همه دیدیم که آن شرط‌بندی به چه نتیجه‌ای منتهی شد اما واقعیت این است که ترامپ نه نخستین و نه دومین بلکه هفتمین رییس جمهوری پیاپی ایالات متحده بود که چنین شرطی بست و شکست خورد.

ظریف اظهار داشت: با حضور دولتی جدید در واشنگتن این فرصت وجود دارد که رویکرد تازه‌ای آزموده شود اما پنجره کنونی به سرعت در حال بسته شدن است.

مجید تخت روانچی نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد که یکی از اعضای اصلی تیم مذاکره‌کننده ایران در برجام بود هم معتقد است خروج [دو سال پیش] آمریکا از برجام ضربه بزرگی به اعتبار این کشور و قوانین بین‌الملل بود. بنابراین ما به حرف‌های آمریکا اعتمادی نداریم و این کشور باید آغازگر بازگشت به تعهداتش در برجام باشد تا اعتماد ایران را جلب کند.

وی در این باره یادآور شد: این ایران نبود که میز مذاکره را ترک کرد. این ایران نبود که توافق هسته‌ای را ترک کرد. این ایران نبود که قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرد. بلکه آمریکا قطعنامه سازمان ملل و برجام را نقض کرد.

سفیر ایران در سازمان ملل متحد تاکید کرد: زمانی که درباره بازگشت به برجام سخن می‌گوییم باید درنظر داشته باشیم که آمریکا وظیفه دارد به تعهداتش عمل کند و هنوز آمریکا ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام است. از این منظر کاملا روشن است که کدام طرف باید گام نخست را بردارد.
وی در پاسخ به سوالی درباره ادعای خروج آمریکا از برجام در دوره دولت پیشین هم گفت: همانطور که توضیح دادم دولت بایدن امروز هم ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ و توافق هسته‌ای است. فرقی نمی‌کند قدرت دست چه کسی باشد. مهم تعهدات ایالات متحده است. طرف ما یک کشور است نه یک دولت به‌خصوص. وقتی که دولت اوباما با توافق‌ هسته‌ای و قطعنامه ۲۲۳۱ موافقت کرد، ایالات متحده به مفاد آن متعهد شد.

و فصل الخطاب همه این اظهارات، فرمایش رهبر معظم انقلاب اسلامی در توضیح گام نخست دولت آمریکا است که «اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی برگردد، آمریکا بایستی تحریم‌ها را کلا در عمل لغو کند و ما بعد راستی‌آزمایی کنیم و ببینیم که درست تحریم‌ها لغو شده، آن‌وقت به تعهدات برجامی برمی‌گردیم. این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتفاق مسئولان کشور هم هست».