گنجشک‌ها، پرندگانی باهوش و اجتماعی

گنجشک ها یک پایه حیات را تشکیل می دهند و بالا بودن میزان دریافت انرژی از آنها، انواع موجودات و حتی انسان ها را منتفع می کند، این موجودات به علت فراوانی، داشتن طبع گرم و باور این که خاصیت دارویی دارند، لقمه ای خوشمزه برای انسان و سایر موجودات محسوب می شوند که یکی از عوامل تهدید آنها است، از سوی دیگر به علت فراهم بودن غذا در محیط های شهری در طول سال به جز روزهای سرد اقدام به جفت گیری و زادآوری می کنند.

این حیوانات کوچک و ریز نقش موجودات باهوشی هستند چون فهمیده اند که قوش ها و قرقی ها در شهرها زندگی نمی کنند از این رو برای در امان ماندن از چنگ آنها به دامن انسان ها در شهرها پناه آوردند اما از آنجا که خیر انسان به هیچ موجودی نمی رسد، این پرندگان زیبا هم به آن هدف غایی خود نرسیدند و آنطور که تصور می کردند زیر چتر حمایت انسان ها قرار نگرفتند اما با این وجود خود را با محیط های شهری سازگار کردند.

توان زادآوری این پرندگان به حدی بالا است که تعداد گنجشک ها در سال به میلیون ها بال می رسد، ‌البته همه این تعداد به عرصه زاد و ولد نمی رسند چون تا پایان سال به علت عوامل مختلف از جمله شکار شدن توسط پرندگان بزرگتری مانند قوش و قرقی و یا حتی انسان ها، تعداد کمی از آنها باقی می مانند .

گنجشک ‌ها را نزدیکترین حیوان وحشی به انسان توصیف می‌ کنند، گنجشک پرنده ‌ای کوچک با منقار کلفت و مخروطی و پاهای نسبتا کوتاه است که معمولا پر و بال رنگارنگ ندارد، بیشتر به صورت اجتماعی به سر می‌ برند و به طور گروهی زاد و ولد می ‌کنند، پروازی پر قدرت دارند، در بیشتر گونه ‌های آنها دودیسی جنسیتی (تفاوت نر و ماده) مشاهده می ‌شود، در سوراخ‌ های درختان، شکاف دیوار و صخره‌ها لانه می‌ سازند و بیشتر از دانه ‌ها و مواد گیاهی و گاهی جانوری تغذیه می ‌کنند.

گنجشک ها توان زادآوری بالایی دارند، تعداد گنجشک ها به علت زادآوری بالا در سال به میلیون ها بال می رسد اما در پایان سال به واسطه عوامل مختلف از قبیل شکار شدن توسط پرندگان بزرگتری همچون قوش و قرقی در حاشیه شهرها و حتی انسان ها، تعداد کمی از آنها باقی می مانند.

با وجود اینکه پرندگان برای ادامه بقا به محیط های شهری روی آورده اند اما باز هم این محیط ها خطراتی برای این موجودات ریزنقش به همراه دارد که برای ادامه حیات نیازمند حمایت هستند، بر این اساس ۲۰ مارس مصادف با ۳۰ اسفند روز جهانی گنجشک نامگذاری شده، روز جهانی گنجشک (World Sparrow Day) یک ابتکار بین ‌المللی است و توسط انجمن طبیعت جاودان هند و با همکاری بنیاد عمل اکو - سیس فرانسه و چند سازمان‌ ملی و بین ‌المللی دیگر در جهان شکل گرفته است.

این مناسبت در حقیقت برای توجه دادن مردم به تنوع زیستی و اکوسیستم های شهری که در آن زندگی می کنیم، گونه گنجشک خانگی و سایر پرندگان کوچک شهری را بهانه قرار داده است، اسماعیل کهرم پرنده شناس در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: وقتی تعداد گنجشک ها زیاد می شود، در واقع پایه حیات را تشکیل می دهند زیرا انواع موجودات از آن بهره برداری می کنند.

وی افزود: تعداد گنجشک ها در طول یک سال به حدود پنج میلیون نیز می رسد زیرا به علت فراهم بودن غذا در محیط‌های شهری در تمام طول سال به جز روزهای سرد اقدام به جفت گیری و زادآوری می کنند و بچه های آنها هم در مدت دو ماه بالغ شده و قادر به زادآوری می شوند بنابراین توان زادآوری آنها بسیار زیاد است.

کهرم اظهار داشت: اما همه اینها در پایان سال از بین می روند، مثلا از یک مجموعه ۱۰۰ هزار گنجشکی شاید یک یا دو گنجشک باقی بماند و بقیه فدای موجودات دیگر می شوند بنابراین پایه حیات و انرژی را تشکیل می دهند.

این پرونده شناس گفت: یک جفت گنجشک در طول یکسال قادر به تولید یک میلیون جوجه است، البته این به آن معنا نیست که یک جفت به تنهایی این تعداد بچه تولید می کنند بلکه بچه های آنها بالغ می شوند و زادآوری می کنند و بعد از دو ماه نسل بعدی آنها تخم گذاری می کنند و به این ترتیب جمعیت آنها افزایش می یابد.

وی با بیان اینکه یک تحقیق روی گنجشک ها نشان می دهد که حیواناتی اجتماعی و باهوش هستند، افزود: زمانی که دو انسان در خیابان با هم درگیر می شوند افراد دیگر کار خود را رها می کنند، عده ای به تماشا می نشینند و یا عده ای درصدد جدا کردن این افراد بر می آیند، این تحقیق نشان داد این خصلت در گنجشک ها هم وجود دارد یعنی اگر دو گنجشک شروع به نوک زدن به هم کنند گنجشک های دیگر آن را درک می کنند و به تماشا می ایستند.

این پرنده شناس ادامه داد: پراکندگی گنجشک ها بسیار زیاد است و در همه کره زمین زیست می کنند، از تنوع گونه ای زیادی برخوردارند اما دو گونه خانگی و درختی گونه غالب این پرنده کوچک است که در ایران نیز به فراوانی وجود دارد، گنجشک های درختی بسیار زیباتر از نوع خانگی آن هستند، درختی ها دارای سری زیبا هستند و ماده آن از نقش و نگار زیادی برخوردار است، گنجشک درختی از شمال شرق کشور وارد تهران شده است.

کهرم گفت: یکی از نکات جالب درباره گنجشک ها این است که در همه نقطه کره زمین پراکنده اند و به راحتی هم با طبیعت جدید سازگار می شوند، به عنوان مثال تا ۱۵۰ سال پیش آمریکای شمالی و جنوبی گنجشک نداشت تا اینکه انگلیسی ها این پرنده را در آن منطقه رها کردند و اکنون در همه جای آمریکا دیده می شوند اما رنگ و قیافه آنها بسیار با هم متفاوت است.

وی اظهار داشت:‌ در واقع فکر می کردیم دوران تکامل گنجشک ها بسیار طولانی تر باشد اما این پراکندگی در آمریکا نشان داد تکامل در این پرندگان زودتر از آنچه تصور می کردیم اتفاق افتاده است.

این کارشناس محیط زیست افزود: نکته جالبی در باره این پرندگان این است که گنجشک هر منطقه با لهجه همان منطقه آواز می خواند بنابراین اگر دو گنجشک از دو منطقه جداگانه با لهجه های متفاوت را در یک قفس در کنار هم قرار دهند با هم جفت گیری نمی کنند.

کهرم درباره عوامل تهدید گنجشک ها گفت: جوجه های گنجشک بسیار آسیب پذیرند و کلاغ هایی که آنها هم در زیر چتر حمایتی انسان ها در شهرها زندگی می کنند دشمن این جوجه ها هستند، در واقع جوجه های گنجشک به علت کوچک بودن، لقمه ای آماده برای این حیوان است که به طور کامل آنها را می بلعد از این رو آسیب پذیری در زمان جوجه بودن بسیار بالا است.

وی افزود: جوجه گنجشک در دو ماهگی توان باروری دارد از این رو جمعیت آنها در مدت زمان کوتاهی بسیار زیاد می شود اما چون عوامل تهدید زیاد است، این اتفاق نمی افتد.

کهرم اظهار کرد: جفت گیری و زادآوری در گنجشگ ها فقط مختص بهار نیست چون به علت فراهم بودن غذا به اندازه کافی در محیط های شهری در تمام طول سال به جز روزهای سرد اقدام به جفت گیری و زادآوری می کنند، زادآوری در فصل بهار مختص پرندگان وحشی است چون در بهار غذا زیاد است و روند طبیعی زندگی آنها به همین روال پیش می رود.

وی گفت: البته گنجشگ ها لقمه خوشمزه ای برای انسان ها هم هستند برخی معتقدند چون طبیعت این حیوان گرم است بنابراین خاصیت دارویی دارد از این رو آن را به صورت کباب می خورند که این نیز یکی دیگر از عوامل تهدید جمعیت این پرندگان زیبا و بازیگوش است.

کهرم تاکید کرد: با این همه، گنجشک ها حیواناتی مقاوم هستند و یکی از رموز موفقیت آنها جثه کوچک آنها است زیرا توان پنهان شدن در هر مکان کوچکی دارند تا از دست دشمنان در امان باشند از این رو گونه ای در خطر انقراض نیستند.