نوای دل‌نشین «هودی» آرام‌بخش کودکان ترکمن

لالایی در میان اقوام ترکمن جزو فرهنگ، سنت و آداب آنها بوده و از جایگاه خاصی در بین مردم برخوردار است. هودی که به‌عنوان میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، یک واژه مرکب است و از دو ماده «هو» و «دی» مشق شده است. «هو» به معنای «خدا» و «دی» فعل امر از مصدر گفتن، به معنی بگو است.

هودی به‌نوعی وصف سجایای اخلاقی برای کودکان و به شکل پند و اندرز در قالب چهاربندی یا دوبیتی سروده شده و بسیار دل‌نشین است. اشعار این لالایی‌ها که از زمان‌های قدیم توسط زنان خوانده‌شده و به نسل کنونی رسیده، بیانگر تمامی آرزوهای مادر برای فرزند خود است.

در لالائی مادران ترکمن، آنچه را که در داستان‌های کهن و سنتی آنان وجود دارد، با آرزوها و خواسته‌های مادر در هم می‌آمیزد. در این لالائی‌ها از عمه‌ها، عموها، خاله‌ها و از برادران و خواهران نیز سخن به میان می‌آید و بدین ترتیب وابستگی و ارتباط معنوی خانواده با آنان آموزش داده می‌شود. همچنین مادر از سجایای نیکوی پدران و مادران و اجداد آنان یاد می‌کند و خواسته‌های خود را و هر آنچه را که برای فرزندش نیکو می‌داند بر زبان می‌آورد.

در این لالائی‌ها مادر از اسب و یراق و شجاعت و قهرمانی‌ها نیز سخن می‌گوید و بدین ترتیب او با این قبیل نغمه‌ها، خوشبختی را برای فرزند خود طلب می‌کند.

در مفاهیم هودی متوجه می‌شویم که مادر از خدا می‌خواهد فرزندش رشید و راست‌گو تربیت شود و به شکار رود و برایش افتخارآفرینی کند. شاید دیگر این آرزوها با موقعیت فعلی جوامع سازگار نباشد اما روشن می‌شود که با هودی و آرزوهای قبل از خواب، کودکانشان را با اخلاق خوب و بد آشنا می‌کنند و لالایی بخشی از تربیت آن‌ها را شکل می‌دهد.

یکی از نکات قابل‌تأمل و توجه در بحث لالایی ترکمن این است که اکثر هودی‌ها با کلمه «الله» شروع می‌شوند که این امر موجب می‌شود تا توکل و تمسک به خداوند در ذهن کودک شکل بگیرد و در ادامه آینده‌ای روشن و پر از امید و خوشبختی را برایش توصیف می‌کند و از ایستادگی در برابر مشکلات و... گفته می‌شود. هودی‌ها از انواع مختلف تشکیل شده‌اند که هر یک مضامین خاصی دارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

ستایش فرزند توسط مادر:

منینگ گولین آی یالی/ آیا گونه تای یالی (کودک گل من همچون ماه زیباست/همتای ماه و خورشید است)

بیان آرزوهای درونی مادر:

آتاسوینگ دوشندا آق اوی تیکینگ جاناما

آرزو دارم مزه نانی را از سفره آن خانه سفید (آق اوی برپایی آلاچیق سفید برای عروس و داماد) بچشم، آرزو دارم کودک خفته در آن خانه سفید را به تماشا بنشینم. (آرزوی دیدن نوه پسری خود)

بیان آموزه‌های تربیتی و اندرزهای اخلاقی:

آلای بالیم دی الله/ شکرو الحمدلله/ مکه نی آواد ادن/ ابراهیم خلیل‌الله

فرزندم بگو الله بگو شکر و الحمدالله که مکه را (که قبله‌گاه مسلمین است) ابراهیم خلیل‌الله آباد کرده است.

دعا برای کودک:

هودی هودی هودی هو هو دیلاین من سنی (بگو و زمزمه کن نام خدا را که من تو را به خدا می‌سپارم)

آلای بالام آل حوشا بلا لردن قال داشا/ دوشمان اولسه جهنم منیگ بالام یوز یاشا (خوشه‌ها را به دست بگیر فرزندم و از بلاها به دورباش. بدخواهان و دشمنانت اگر گرفتار جهنم شوند باکی نیست توای فرزندم صدساله شو)

نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت است این‌ که هر فرد، در هر جای دنیا و با هر آداب‌ورسومی که بزرگ ‌شده باشد، زمزمه‌های آرام و دل‌نشینی که در همان سال‌های ابتدایی زندگی گوشش را نوازش می‌کرد، نه‌تنها فراموش نخواهد کرد بلکه بخشی از هویتش را شکل می‌دهد.

به همین منظور در عصر حاضر حفظ و پاسداری از متون و اشعار لالایی‌های اقوام، از حساسیت بالایی برخوردار است. لالایی چون بخشی از زندگی ما را شکل می‌دهد باید موردتوجه قرار گیرد تا به فراموشی سپرده نشود.

مریم منصوری، کارشناس ثبت میراث ناملموس میراث‌ فرهنگی گلستان

انتهای پیام